در سايه سكوت مقام‌هاي رسمي ايران و عربستان، اظهارات قاسم الاعرجي، وزير كشور عراق درباره درخواست محمد بن سلمان وليعهد عربستان از او و حيدر العبادي، نخست وزير عراق براي رساندن پيام آمادگي رياض براي مصالحه با ايران زمينه تحليل‌ها و گمانه‌هاي متعددي را درباره روابط دو كشور مهم خاورميانه كه آشتي آنها مي‌تواند پرونده‌هاي متعددي را از ابهام و بلاتكليفي خارج كند فراهم خواهد كرد.
پيش از اين نيز اين ماجرا دستمايه گزارش‌هايي درباره نقش احتمالي عراق براي بازگرداندن روابط تهران-رياض به مسير صحيح خود، شده بود. روزنامه الاخبار لبنان در اين باره نوشته كه اين تحرك عربستان پرسشي را به ميان مي‌آورد كه عربستان به دنبال چيست؟ «هدف از استراتژي عربستان در جذب عراق به سوي خود كاهش نفوذ ايران در اين كشور است» زيرا سعودي‌ها دريافته‌اند كه در افتادن با ايران در عراق بايد نرم باشد و گفتمان اين مقابله از گفتمان مذهبي به گفتمان قوميت عربي آنها تغيير كند و بنا بر تعبير سعودي‌ها، بايد به عراقي‌ها يادآوري كرد كه ريشه قوميتي آنها چيست.
بر اساس اين گزارش اين گام مقدمات ايجاد فتنه در خانه متحد شيعي كه اغلب آنها با ايران هم‌پيمان هستند را فراهم خواهد كرد؛ نمونه اين اقدامات دعوت از مقتدي صدر، رهبر جريان صدر به امارات بعد از سفر به عربستان و استقبال گرم از اوست. سوال ديگري كه مطرح مي‌شود اين است كه چرا عراق به عنوان واسطه انتخاب شده در حالي كه كشورهاي ديگري هم در منطقه وجود دارند كه مي‌توانند چنين مسووليتي را به دوش بكشند و موضع دولت عراق از اين پيشنهاد چيست؟
ماموريت نزديك كردن ديدگاه‌هاي تهران و واشنگتن
الاخبار نوشت كه ايران در ١٤ جولاي ٢٠١٥ توافق هسته‌اي را با ١+٥ امضا كرد، بخش چالشي اين توافق مربوط به مذاكرات ايران و امريكا بود. نزديكان به حيدر العبادي نخست وزير عراق مي‌گويند كه او در نزديك كردن ديدگاه‌هاي تهران و واشنگتن نقش مهمي داشته است. زيرا او از حمايت ايران و امريكا برخوردار بود و توانسته بود تعادلي در روابطش با تهران و واشنگتن ايجاد كند.
العبادي نقش بزرگي در كاهش تنش ميان حسن روحاني رييس‌جمهور ايران و باراك اوباما رييس‌جمهور پيشين امريكا بازي كرده بود و موفق شده بود برخي نگراني‌هاي دو طرف را برطرف كند. به ويژه اينكه بعد از اعلام تشكيل ائتلاف امريكايي ضد داعش در سال ٢٠١٤ فرصتي ايجاد شده بود تا ايران و امريكا به صورت غير مستقيم در عراق هماهنگي داشته باشند و اين مساله در سه سال گذشته به پيروزي‌هاي پي در پي ارتش عراق منجر شد.
به گفته افراد نزديك به العبادي اين مساله نشات گرفته از سياست اعتدال در ديپلماسي است كه دولت عراق در پيش گرفته و در سفر حيدر العبادي به واشنگتن براي ديدار با دونالد ترامپ، نخست وزير عراق به رييس‌جمهور امريكا گفته بود كشورش همان‌گونه كه با امريكا رابطه خوبي دارد با ايران هم روابط خوبي دارد.
اما در بازگشت به درخواست منسوب به شاهزاده سعودي براي مصالحه با ايران، الاخبار به نقل از نزديكان العبادي نوشته است كه محمد بن سلمان وليعهد و وزيردفاع عربستان به العبادي گفته بود كه رياض ويژگي‌هاي رابطه عراق و ايران را درك مي‌كند.
به گفته اين منابع، ايران هنوز پاسخ صريحي به پيشنهاد مصالحه نداشته است اما ظاهرا تهران با كاهش تنش در روابط خود با عربستان مشكلي ندارد و حتي پيام‌هاي حسن نيتي از سوي رياض و تهران براي يكديگر ارسال شده كه بخشي از آن به صورت علني بوده و بخشي به صورت پنهاني، اما در نهايت يكي از اهداف عربستان از اين اقدامات كشاندن عراق به سوي خود است.
گرچه عقب‌نشيني ايران و عربستان از مواضع‌شان و قدم برداشتن به سوي حل اختلافات به نوعي تناقض در سياست‌هاي دو كشور تعبير مي‌شود اما واقعيت موجود اين است كه اين وضعيت به هر دو طرف تحميل شده است.
محمد قواص، تحليلگر سياسي و نويسنده مقيم لندن در گفت‌وگو با الجزيره معتقد است كه نبايد اظهارات وزير عراقي را جدي گرفت زيرا به گفته او اگر عربستان بنا دارد تا با دعوت از مسوولان ارشد شيعه عراقي به خاك خود به دنبال ايجاد كانالي ارتباطي با ايران باشد، چرا بايد از عراق براي اين ماموريت استفاده كند؟
قواص با اشاره به سلام گرم محمد جواد ظريف، وزير خارجه ايران و عادل الجبير، وزير خارجه عربستان در استانبول مي‌گويد به نظر مي‌رسد اگر رياض به دنبال حل اختلافات خود با تهران باشد مي‌تواند از كانال عادل الجبير وارد عمل شود و نيازي نيست كه يك وزير عراقي را ميانجي قرار بدهد و مساله ديگر اين است كه همه تحولات خاورميانه در شرايط فعلي اصلا حكايتي از نزديكي ايران و عربستان ندارد.
در جهت مقابل محمد هنيد، تحليلگر سياسي و استاد روابط بين‌الملل در دانشگاه سوربون فرانسه معتقد است كه اظهارات وزير كشور عراق به واقعيت نزديك است و زماني كه رياض از مسوولان شيعه عراقي مي‌خواهد كه ميان عربستان و تهران ميانجيگري كنند در واقع از نمايندگان ايران در عراق چنين در خواستي داشته است.
اين تحليلگر تونسي مي‌گويد: تناقض در تلاش عربستان براي بهبود روابط با ايران با اتهامي كه به قطر در خصوص ارتباط با ايران وارد كرده آشكار مي‌شود به ويژه كه اخيرا وزير خارجه عربستان، وزير خارجه ايران را در آغوش مي‌گيرد و با حجاج ايراني به عنوان ميهمانان وي‌آي‌پي و خيلي مهم برخورد مي‌شود.
استقبال از ميانجيگري به معناي رسيدن به راه‌حل نيست
عبدالقادر فايز، مدير دفترشبكه خبري الجزيره در تهران مي‌گويد كه هرگونه دعوتي به وسيله عربستان براي حل اختلافات با ايران از سوي تهران مورد استقبال قرار خواهد گرفت اما استقبال به معناي رسيدن به نتايج واقعي نيست. مساله ديگر اين است كه ايران مي‌خواهد بداند اين ميانجيگري كه عراق به نمايندگي از عربستان از آن سخن مي‌گويد در چه زمينه‌اي است و دستور كار آن چيست؟ قرار است تا اين ميانجيگري در خصوص روابط دو جانبه تهران و رياض باشد؟پاسخ اين سوال اين است كه بعيد به نظر مي‌رسد اما احتمالا اين ميانجيگري در خصوص حل پرونده‌هاي بين‌المللي است.
فايز كه در بخش تحليلي خبر شبكه الجزيره حاضر شده بود، مي‌گويد بر اساس فضايي كه در دواير سياسي غير رسمي ايران حاكم است، تهران معتقد است كه عربستان در شرايطي نيست كه بخواهد شروط خود را به ايران تحميل كند بنابراين اگر قرار است تهران و رياض براي مذاكره بر ميز مشتركي بنشينند بايد اين مذاكرات بدون هيچ پيش شرطي از سوي عربستان چه در پرونده يمن، چه در عراق و چه در سوريه باشد.
خبرنگار ارشد الجزيره و كارشناس مسائل ايران معتقد است كه ميل آشكاري از سوي عربستان براي بهبود روابط با ايران وجود دارد كه شاهد اين مساله تسهيل روند حضور حجاج ايراني در مراسم حج، سفر چهره‌هاي عراقي وابسته به ايران به عربستان و در نهايت در خواست ميانجيگري آشكاري است كه از بغداد داشته است.
به گفته او بايد به اين نكته توجه كرد كه همه پيشنهادهاي پيشين براي ميانجيگري ميان عربستان و ايران از سوي كشورهاي ديگري مطرح شده بود اما پيشنهاد اخير به وسيله عربستان مطرح شده و اين موضوع بسيار مهمي است.
به اين ترتيب مي‌توانيم بگوييم كه عربستان مي‌خواهد هر طور شده در آينده عراق بعد از داعش نقش داشته باشد و براي دستيابي به اين نقش چاره‌اي ندارد جز اينكه با ايران هماهنگ باشد به همين دليل است كه در اين مرحله مي‌خواهد به ايران نزديك شود اما در مقابل تهران هم حاضر نيست كه براي بهبود روابط با رياض عقب‌نشيني خاص و سختي داشته باشد زيرا معتقد است كه عربستان در هيچ كدام از پرونده‌هاي منطقه‌اي نتوانسته به اهدافي كه دنبال مي‌كند دست پيدا كند.
وي با اشاره به مصافحه و سلام اخير وزراي خارجه ايران و عربستان در استانبول هم گفت كه او معتقد است هيچ تصادفي در اين ديدار گرم دخيل نبوده بلكه اين مصافحه بر اساس يك رويكرد سياسي شكل گرفته است.
فايز گفت: هم در ايران هم در عربستان اين موضوع كاملا براي دو طرف روشن است اما قطعا وزارت خارجه ايران يا نهاد رياست‌جمهوري در اين كشور به تنهايي در اين خصوص تصميم‌گيري نخواهند كرد و معتقدم كه شوراي عالي امنيت ملي ايران براي بررسي پيشنهاد عربستان و ميانجيگري عراق تشكيل جلسه خواهد داد و در خصوص آن تصميم‌گيري خواهد كرد.
پافشاري بر قوميت عربي
از سوي ديگر در حالي كه خالد بن احمد، وزير خارجه بحرين راهي بغداد شده و در اين كشور با حيدر العبادي، نخست‌وزير عراق ديدار كرده است، مقتدي صدر كه با سفر اخيرش به عربستان جنجال به پا كرده بود به ابوظبي ضلع ديگر ائتلاف دو محمد (محمد بن سلمان و محمد بن زايد) در منطقه سفر كرده است.
روزنامه العرب چاپ لندن و نزديك به عربستان معتقد است دعوت از مقتدي صدر و ديدار او با محمد بن زايد وليعهد ابوظبي نشان‌دهنده اين است كه امارات هم به تلاش عربستان تحت فرماندهي وليعهد جوان اين كشور پيوسته است. بر اساس اين گزارش، كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس مي‌خواهند عراق در دوران پسا داعش مستقل از آنچه دخالت‌هاي ايران مي‌دانند به سوي محيط عربي خود حركت كند.
اين همان استراتژي است كه گفته مي‌شود عربستان و كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس مي‌خواهند در خصوص روابط با بغداد پياده كنند، يعني تعريف دوباره اين كشور از طريق پافشاري بر قوميت عربي در عراق. بر اساس گزارش العرب، اين طرح عربستان از سوي امريكا و دولت دونالد ترامپ هم با اقبال مواجه شده زيرا ترامپ مي‌خواهد آنچه نفوذ ايران در منطقه ناميده مي‌شود را كم كند و مسوولان امريكايي و عربي معتقدند كه اين مساله بدون حل معضل اين كشورها با مساله شراكت تهران و بغداد، امكان پذير نيست.
يسرا بخاخ
- 14
- 5
