بیلبوردی در مرکز یکی از میدان‌های شهر تهران، تصویری از [شهید]محسن حججی، این جوان گمنام ۲۶ ساله که در جنگ سوریه به شهادت رسید را نشان می‌دهد که امروزه به قهرمانی ملی بدل شده است. وی در این تصویر دست‌های خود را به نشانه دعوت از ایرانیان دراز کرده است و پایین این بیلبورد نوجوانانی را می‌بینیم که با نشان دادن علامت پیروزی، با تصویر این شهید عکس یادگاری می‌اندازند.
این مرد ۲۶ ساله مانند هزاران تن از دیگر ایرانیان ناشناس، در سال‌های اخیر در مناطق جنگی عراق و سوریه حضور یافت اما پس از اینکه توسط داعش در ماه آگوست به اسارت گرفته و سر بریده شد، از سوی حکومت ایران به قهرمانی جنگی بدل شد و موجی جدید از حس ملی‌گرایی را در میان ایرانیان برانگیخت.
پس از سال‌ها سرگردانی رفتاری طبقه متوسط شهری ایران، احساسات ملی‌گرایانه این طبقه از مردم دچار تغییر شد که این تغییر رفتار می‌تواند به دو عامل بستگی داشته باشد: یکی انتخاب ترامپ به ریاست‌جمهوری و دیگری رقابت رشدیابنده با عربستان سعودی، رقیب فرقه‌گرای ایران که به دنبال تسلط بر منطقه است.
ایرانیان در کمپین‌های انتخاباتی سال ۲۰۱۶ ترامپ، از زبان وی این جمله را شنیدند که «برجام بدترین مذاکره‌ای بوده که تا به حال انجام پذیرفته» و وی قول داد که این قرارداد را لغو خواهد کرد. ایرانیان به این فرد با عنوان رئیس‌جمهور ایالات متحده که بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار سلاح را به پادشاه عربستان سعودی فروخت و در رقص سنتی شمشیر در عربستان سعودی شرکت کرد، به چشم ترس و تردید نگریستند. همچنین آن‌ها به تغییرات در سیاست خارجی شاهزاده جوان سعودی، محمد بن سلمان، که وی را خام و بی‌تجربه می‌دیدند، حساسیت نشان دادند.
همزمان، ایرانیان با توجه به نقشه لیدری نظامی و مهم در مقابله با داعش در سوریه و عراق و افزایش تاثیرگذاری آن‌ها در منطقه، متوجه شده‌اند که شاخص‌هایی برای افتخار در میان آن‌ها وجود دارد.
امروزه ستاره‌های محبوبِ ایرانیان یکی ژنرال قاسم سلیمانی، فرمانده نیروهای نظامی منطقه‌ای ایران در عراق و سوریه است که به نظر می‌آید به موفقیت‌های بزرگی دست یافته و دیگری وزیر خارجه، محمد جواد ظریف که نمادی از ایران منطقی و متعادل است. چنانکه مشاهده می‌کنیم که هیچ‌یک از این دو، ستارگان فیلم و موسیقی و یا بازیگران مشهور و معروف نیستند.
خلاصه آنکه ترامپ و سعودی‌ها به ایران کمک کردند تا به موفقیتی دست یابد که هیچ‌گاه از راه‌های دیگری نمی توانست به آن نائل شود: حمایت گسترده عمومی از این نگرش که ایالات متحده و ریاض نمی‌توانند قابل اعتماد باشند، ایران را قادر می‌سازد تا دشمنان خود را از اریکه قدرت به پایین بکشاند.
روزی که حکومت ایران مراسم گرامیداشت [شهید] محسن حججی را برگزار کرد، مرتضی حسین‌زاده، فارغ‌التحصیل ۳۳ ساله تئاتر از دانشگاه تهران که خود را یک اصلاح‌طلب می‌داند، در اولین ساعات در این مراسم حضور یافت تا مراتب احترام خود را به این قهرمان ملی ابراز کند. وی لباس سیاه به تن کرد و با در دست داشتن پرتره‌ای از وی، نشان داد که حامی احساسات مذهبی جامعه است.
وی اظهار داشت: امروز اتفاقی بزرگ به وقوع پیوسته و آن اینکه یکی از ما ایرانیان کشته شده است، از سوی دیگر رئیس‌جمهور آمریکا قلب ایرانیان را با اعمال تهدیدها شکسته است و اگر ما مجبور به انتخاب یکی از این دو طرف باشیم، مطمئنا کشور خود را انتخاب می‌کنیم.
اصول‌گرایان ایرانی که در سال‌های ریاست جمهوری اوباما تاثیرگذاری خود را از دست داده بودند، اکنون اقبال به آن‌ها روی آورده است. حمیدرضا تراقی، تحلیل‌گر سیاسی اصول‌گرا می‌گوید: عدم صداقت، فریبکاری و دیوانگی‌های ترامپ آنچه را که ما در مدت زمانی طولانی از اعتمادناپذیری آمریکا می‌گفتیم، ثابت کرد. بسیاری به گفته‌های ما ایمان نداشتند اما اکنون به این باور رسیده‌اند.
بذرهای ملی‌گرایی نوین با انتخاب حسن روحانیِ میانه‌رو به ریاست جمهوری در سال ۲۰۱۳ کاشته شد. این اولین جرقه امید برای ایرانیان طبقه متوسط پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۹ بود.
رئیس‌جمهور روحانی وعده داد تا مسئله هسته‌ای را به منظور رهایی از تحریم‌های بین‌المللی شدید که آثار خود را بر اقتصاد و انزوای این کشور نشان داد، حل و فصل کند. پس از امضای این قرارداد در سال ۲۰۱۵، ایرانیان مجددا این شانس را یافتند که کشوری عادی قلمداد شوند. ترامپ پس از روی کار آمدن، تنها تمرکز خود در منطقه را با انتخاب وزیر دفاع‌اش جیمز ماتیس، بر ایران گذارد و برای چندمین‌بار این کشور را منشا درگیری‌های بی‌شمار در منطقه خاورمیانه توصیف کرد.
برای سرمایه‌گذاری بر موج احساسات ملی‌گرایانه، ایران از موشک‌ها و سایر سلاح‌های پیشرفته خود پرده‌برداری کرد.اخیراً این موشک‌ها در مراکز شهر به نمایش درآمدند و خانواده‌ها و کودکان این امکان را یافتند تا از آن‌ها برای قرار گرفتن در کادر عکس‌هایشان استفاده کنند. همچنین تلویزیون دولتی این کشور مراسم سالانه پیاده‌روی اربعین به کشور عراق را به‌عنوان نمادی از قدرت مذهبی و ملی ایران تبلیغ کرد.
«امروزه بسیاری از ایرانیان، حتی آن‌هایی که کاملاً سکولار هستند، از آزمایش موشک‌ها خوشحال می‌شوند، زیرا به ایشان حسی از قدرت و امنیت می‌بخشد.» این را حمیدرضا جلایی‌پور، استاد جامعه‌شناسی و یکی از پیشگامان اصلاح‌طلبی ایران عنوان می‌کند.
جلایی‌پور اضافه کرد: اقدامات ایالت متحده و تهدیدات افزایش‌یابنده از سوی عربستان سعودی، فضای مقابله با آمریکا را در میان ایرانیان پدید آورده است. همبستگی نوینی هم‌اکنون در ایران در مقابل تهدیدات خارجی به‌وجود آمده است.پس از زلزله‌ای که در اوایل ماه جاری در غرب این کشور اتفاق افتاد، بسیاری از مردم مسئولان را به دلیل شکست در فرایند کمک‌رسانی به مردم زلزله‌زده مورد انتقاد قرار دادند. آن‌ها شروع به جمع‌آوری آب، غذا، چادر و سایر لوازم مورد نیاز برای مردم زلزله‌زده کرده، آن‌ها را بعضا با ماشین‌های شخصی خود به این مناطق انتقال دادند.
به گفته پوریا گرجی، یکی از متولیان تحویل چهار کامیون کمک شخصی به زلزله‌زدگان، در جریان این حادثه حس عظیمی از اتحاد در میان ایرانیان شکل گرفت. وی اضافه کرد: وقتی بخشی از کشور ما دچار آسیب شود ما همگی در کنار یکدیگریم.
ایدئولوژی دینی حکومت ایران از دیرباز نسخه‌ای از ملی‌گرایی را دیکته کرده است که در آن همه‌چیز به مذهب مربوط می‌شود. علاقه‌مندی‌ها به تاریخ ایران پیش از اسلام اغلب از سوی حکومت و رسانه حکومتی، نادیده گرفته می‌شود.
اما در ماه اکتبر سال جاری، حکومت اجازه داد تا یکی از کاخ‌های سابق محمدرضا شاه پهلوی مکان برگزاری نمایشی چندرسانه‌ای باشد که قسمت‌هایی از شاهنامه را روایت کرد. روایتی که در آن به تاریخ ایران پیش از اسلام و تعدادی از شاهان آن پرداخت. شعری حماسی که دورانی را به تصویر می‌کشید که مانند امروز، این کشور از سوی رقبا احاطه شده و منزوی بوده است.
یکی از شرکت‌کنندگان در این کنسرت، پس از خوانده‌شدن آهنگ «ایران من» با صدای همایون شجریان اظهار داشت:«بسیار مفتخر شدم و حسی سرشار از اتحاد و یگانگی در میان حضار موج می‌زند.»
مرزها و جغرافیا از دیگر حوزه‌هایی هستند که ملی‌گرایان را گرد هم می‌آورند. ترامپ در یکی از سخنرانی‌هایش، استراتژی خود را در قبال ایران آشکار کرد. آنچه به شدت مورد توجه ایرانیان قرار گرفت، استفاده از عبارت «خلیج ع.ر.ب.ی» به جای «خلیج فارس» بود.
دقایقی از این سخنرانی نگذشته بود که رسانه های دولتی و غیردولتی ایران وی را به دلیل استفاده نادرست از نام خلیج فارس محکوم کردند، ایرانیان به حساب کاربری وی در اینستاگرام حمله کرده و حدود ۳ میلیون نظر را ثبت کردند.دو ساعت بعد، آقای روحانی، در اقدامی متقابل و بدون معطلی، اتهام مطرح‌شده از سوی ترامپ را صریحا پاسخ گفت. وی اظهار داشت:«چگونه است که رئیس‌جمهوری هنوز نام جغرافیایی این خلیج تاریخی و بین‌المللی را به‌درستی نمی‌داند؟ این خلیج همان جایی‌ست که متاسفانه نیروی دریایی آمریکا در آن حضور ثابت و ناروا دارد.
آقای ترامپ می‌تواند از نیروی دریایی نقشه به دست خود بپرسد که نام این خلیج که در آن حضور دارند چیست؟»
با همه این مصادیق اما هنوز محدودیت‌هایی برای ملی‌گرایی نوین ایرانی وجود دارد. آن‌ها در ماه اکتبر جهت بزرگداشت روز کوروش در کنار مقبره وی، جاده‌های منتهی به پاسارگاد را بسته دیدند. حصارهای بسیار بلندی در اطراف این مقبره کشیده شد و ملی‌گراهای معروف با انتشار پیام‌هایی، به مردم در خصوص حضور در این مکان هشدار دادند.
اروند دشت‌آرای، یک کارگردانان اکنون اظهار می‌دارد که وی و اصلاح‌طلبانِ همانند او و نیز میانه‌روها، به نادرستی به آمریکا اعتماد کرده‌اند. وی اضافه کرد:«ما نیاز به فهم این نکته داریم که ایالات متحده در تمام این سال‌ها مشغول به بازی با ما بوده است. ترامپ ثابت کرد که اصول‌گراهای ما در این سال‌ها حق داشتند که می‌گفتند آمریکا قابل اعتماد نیست.» دشت‌آرای که از مدت‌ها پیش به رهبران ایران این انتقاد را وارد می‌دانست که در خصوص مسائل خارجی غیرمسئولانه عمل می‌کنند، امروزه آن‌ها را منطقی خطاب می‌کند و در نهایت اظهار می‌دارد:«اکنون و در این زمان، بیش از پیش به سیاست‌مداران کشورم علاقه‌مندم.»
زهرا شریعتی‌فر
- 19
- 2
