استراتژی سکوت تهران در قبال قتل خاشقجی

سرنوشت غم انگیز و قتل فاجعه بارجمال خاشقجی روزنامه‌نگار منتقد سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول اگرچه واکنش‌های گسترده‌ای را از سوی جامعه جهانی از جمله اروپا و آمریکا طی روزهای اخیر در پی داشت اما با این همه نشان داد که برخی از کشورها چون ترکیه و آمریکا چگونه می‌توانند از رخدادهای تهدیدآمیز نظیر قتل خاشقجی به عنوان فرصت به نفع خود استفاده کنند تا آنجا که این مهم منجر به پرداخت ۱۰۰ میلیون دلار به عنوان حق السکوت به آمریکا همزمان با سفر پامپئو به ریاض گردید و از سویی ترکیه هم درصدد گرفتن امتیاز درخور توجهی از عربستان برای جبران این فاجعه در استانبول است اما در ایران نه تنها که هیچ گاه از تهدیدها به عنوان فرصت استفاده نشد بلکه حتی همواره برخی در کشور بدون در نظر گرفتن تبعات سیاسی و دیپلماتیک به دنبال بدتر ساختن اوضاع بودند در حالی که ایران به جای فرصت سوزی می‌توانست استفاده بهینه از رخدادها و تهدیدها به نفع منافع ملی خود ببرد.

از تهدید تا مجازات عربستان

خبرتلخ بود و تکان دهنده؛ خبر اخیر ناپدید شدن و سپس قتل فجیع یا به عبارتی مثله کردن جمال خاشقجی روزنامه‌نگار منتقد سعودی از سوی سرویس‌های اطلاعاتی سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول آنهم به دلیل انتقادهای سرسختانه این روزنامه‌نگار از بن سلمان قلب جامعه جهانی را به درد آورد. خبری که نخست توسط مقامات ترکیه‌ای گفته شد و سپس ظرف تنها چند ساعت مثل بمب در جهان به ویژه کشورهای منطقه پیچید. اگرچه جسد این روزنامه‌نگار مشهور طی روزهای اخیر در یکی از مناطق استانبول ترکیه کشف شد اما با این همه مقامات عربستان مسئولیت این قتل را به عهده نگرفته و حتی به گفته برخی، علیرغم کشف جسد تکه تکه شده روزنامه نگار منتقد سعودی آنهم با اره، این کشور درصدد است که اعلام کند این روزنامه نگار مشهور در اثر فشار شکنجه سرویس‌های امنیتی عربستان از دنیا رفته است!

از این رو، قتل بی‌رحمانه جمال خاشقجی واکنش اروپا، آمریکا و نیز ترکیه را در پی داشت تا آنجا که بسیاری از رسانه‌ها و مدعوین نشست تجاری «داووس صحر» که اول تا سوم آبان ماه در ریاض برگزار می‌شود در پی ناپدپد شدن روزنامه‌نگار منتقد سعودی انصراف خود را از حضور در آن اعلام کردند. به طور مثال؛ ریچارد برانسون، میلیاردر بریتانیایی اعلام کرده که برای تحت فشار قرار دادن عربستان جهت ارائه روشنگری بیشتر در خصوص ماجرای ناپدید شدن جمال خاشقجی تعدادی از پروژه‌های تجاری شرکت تحت ریاست خود را با ریاض به حال تعلیق درمی‌آورد. از سویی جیم یونگ کیم، رئیس بانک جهانی پس از این ماجرای تکان دهنده از انصراف خود برای شرکت در نشست اقتصادی ریاض خبر داد.

پرداخت حق السکوت به ترامپ

بیش از هر چیز به نظر می‌رسد این سرنوشت غم انگیز و غیرانسانی روزنامه نگار منتقد سعودی برای ترامپ تاجر مسلک بی اندازه موثر واقع شده است. او تحت فشار کنگره و در یک نمایش تصنعی و مردم فریب روز یکشنبه هفته گذشته در مصاحبه با شبکه سی‌بی‌اس گفت در صورت اثبات کشته شدن آقای خاشقجی در کنسولگری سعودی در استانبول، واشنگتن ریاض را به شدت تنبیه خواهد کرد.

اما دقایقی پس از موضع ترامپ، شماری از مقام‌های رسمی‌و رسانه‌های نزدیک به عربستان سعودی از توان مقابله به مثل این کشور در برابر مجازات‌های احتمالی واشنگتن خبر دادند. یکی از گزینه‌های مطرح شده از سوی برخی رسانه‌ها کاهش عرضه نفت در بازار بود.

ری کادلو مشاور اقتصادی کاخ سفید، روز دوشنبه گذشته از ارائه توضیح درباره شکل احتمالی این «تنبیه شدید» خودداری کرد. با این حال او به خبرنگاران گفت: «در صورت لزوم مجازات‌های سختی علیه عربستان در پیش خواهیم گرفت. وی با رد احتمال تاثیرگذاری سعودی بر بازار نفت به‌عنوان یک حربه در برابر مجازات‌های احتمالی ایالات متحده افزود: آمریکا بازیگر برتر انرژی جهان است و ما در وضعیت خوبی قرار داریم. به نظر من با توجه به تولید بسیار بالای ما، می‌توانیم با هرگونه کاهش عرضه نفت به بازار مقابله کنیم. این مقام ارشد کاخ سفید با این حال تاکید کرد طبق برنامه فعلی استفان منوچین، وزیر خزانه داری ایالات متحده برای شرکت در نشستی درباره مبارزه با تامین مالی گروه‌های تروریستی به عربستان سفر خواهد کرد. با این حال آقای کادلا می‌گوید در صورت تغییر شرایط این سفر هم لغو خواهد شد. در نهایت گرچه عربستان در ظاهر امر، تهدیدهای ترامپ را برنتابید اما سه شنبه هفته گذشته چند روز پس از ناپدید شدن این روزنامه نگار سعودی، مایک پامپئو که به عربستان سفر کرد تا درباره سرنوشت خاشچفی با سران سعودی گفت وگو کند بنا به گفته نیویورک تایمز مقامات سعودی مبلغ ۱۰۰ میلیون دلار به عنوان حق السکوت به آمریکا پرداخت کردند! 

تلاش ترکیه برای گرفتن امتیاز

ترکیه نیز طی روزهای گذشته سکوت نکرد و از آنجا که قتل روزنامه نگار سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول رخ داد، دولت آنکارا از همان ابتدا نوک اتهامات را متوجه دولت عربستان کرد وعصبانیت خود را به مراتب از این قتل فجیع و بی رحمانه آنهم در استانبول نشان داد. زیرا به اعتقاد برخی، بیشترین نگرانی ترک‌ها از تبعات قتل مشکوک خاشقجی و مسائلی از این دست در شهراستانبول این است که این حادثه منجر به بدنام شدن استانبول به عنوان یکی از مهم‌ترین کانون‌های گردشگری جهان و نیز عدم جذب و ریسک سرمایه‌گذاران خارجی در این شهر شود. چرا که مقامات ترکیه همواره خواسته‌شان بر این موضوع بوده که همه شهر‌های ترکیه را به عنوان نقاطی امن به جهانیان برای گردشگری معرفی کنند. به همین دلیل نیز ترک‌ها اگرچه به دلایل مذکور از این حادثه به شدت عصبانی هستند اما از این موضوع طی روزهای اخیر کمال استفاده را برای تحت فشار قراردادن سعودی‌ها بردند. به هرروی، واکنش‌های توام با خشم مقامات ترکیه‌ای از عربستان به خاطر قتل مشکوک خاشقچی در کنسولگری استانبول نشان می‌دهد که ترکیه قرار نیست به این سادگی کوتاه بیاید و درصدد گرفتن امتیازات در خور توجهی از مقامات سعودی برای جبران این فاجعه اسفبار است. 

ضرورت نگاه دیپلماتیک به تهدیدها

قاسم محبعلی تحلیلگر مسائل خاورمیانه و مدیرکل سابق وزارت خارجه درباره تلاش آمریکا و ترکیه برای امتیازگیری از عربستان به خاطر پرونده جمال خاشقجی روزنامه نگار منتقد سعودی و نیز کشتن فرصت‌های دیپلماتیک در ایران به آفتاب یزد گفت: مروری بر رخدادهای سالهای گذشته نشان می‌‌دهد که ایران به دنبال مواضع دیپلماتیک نیست بلکه برعکس در ایران مواضع تبلیغاتی به جای دیپلماتیک در راس قرار دارد. 

او افزود: در ترکیه و سایر کشورها مانند ایران گروه‌هایی تحت عنوان خودسر وجود ندارند که بدون نادیده گرفتن عواقب دیپلماتیک وسیاسی بخواهند دست به اقداماتی بزنند تا کشورشان را در شرایط و مواضع سخت قراردهند. این تحلیلگر مسائل سیاست خارجه ادامه داد: در ایران گروهایی هستند که کاری به کار دولت ندارند. محبعلی در پایان گفت: بنابراین برای اینکه تهدیدها را بتوانیم به فرصت تبدیل کنیم باید نگاه‌های‌مان سیاسی و دیپلماتیک باشد و دولت باید تنظیم کننده مسائل سیاست خارجه باشد. از سویی ایران به جای بهره برداری از تهدیدها، بیستر به دنبال اثبات اقدامات اشتباه و جنایت کارانه طرف مقابل است در حالی که در کشورهایی مانند ترکیه و آمریکا ضمن بازی با افکارعمومی، وزارت خارجه شان در این فکرند که چگونه از مسائل و رخدادها به نفع منافع ملی خود بهره ببرند.

سکوت به دلیل روابط تیره و تار

علی بیگدلی استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل سیاست خارجه درباره تلاش آمریکا و ترکیه برای امتیاز گیری ازعربستان به خاطر پرونده جمال خاشقجی روزنامه نگار منتقد سعودی و کشتن فرصت‌ها در ایران به آفتاب یزد گفت: برخلاف آمریکا و ترکیه که در ماجرای خاشقجی روزنامه نگار منتقد سعودی به دنبال امتیازگیری از عربستان هستند ایران نه تنها نتوانست از این مسئله به عنوان فرصت در قبال عربستان استفاده کند بلکه حتی طی روزهای گذشته آن طور که باید شاهد اعلام موضع از سوی آنها نسبت به قتل فجیع و بی‌رحمانه جمال خاشقجی روزنامه نگار مشهور و منتقد سعودی نبودیم. او افزود: به نظر می‌رسد که ایران چندان نمی‌خواهد به این مسئله ورود پیدا کند و روابطش را با عربستان آشفته‌تر از این کند. این تحلیلگر مسائل بین‌الملل ادامه داد: ایران همه پنجره‌ها را در رابطه با عربستان نبسته و روزنه‌هایی را باز گذاشته تا روزی بتواند روابطش را با عربستان ترمیم سازد. بیگدلی در پایان گفت: اگر ایران مانند دو کشور ترکیه و آمریکا نتوانست از پرونده جمال خاشقجی بهره ببرد و این پرونده را تبدیل به یک فرصت برای خود کند به دلیل همان روابط تیره و تار و نیز تلاش برای بهبود این روابط است.