چه کسی «شب عروسی» را به کام مردم تلخ کرد 

حسن روحانی، رئیس جمهور کشورمان روز گذشته در جمع مدیران نظام سلامت حاضر شد تا از آغاز استقرار پرونده الکترونیک سلامت رونمایی کند. او در سخنرانی خود در این مراسم که موضوعات مختلفی همچون عملکرد دولت در حوزه سلامت، تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران و نیز سرنگونی پهپاد آمریکایی با سامانه دفاعی کاملاً ایرانی را شامل می‌شد، سخنی به زبان آورد که بارها توسط شبکه خبر زیرنویس شد.

روحانی با اشاره به انتقادهای برخی از توافق برجام، گفت؛ عده‌ای همچون مادرشوهر به قدری غر زدند که «شب عروسی» (امضای برجام) به کام مردم تلخ شد. روحانی معتقد است که این رفتار منتقدین که پیشنهاد خرید اتوبوس به جای هواپیما را ارائه می‌دادند، اجازه نداد مردم از خوشحالی لذت ببرند. روحانی همچنین از عصبیت جمعی گفت که مذاکره هسته‌ای ایران با آمریکا را خیانت به بشریت می‌دانستند و در بخشی دیگر از سخنرانی خود انجام ۱۷روز مذاکره شبانه‌روزی برای دستیابی به توافقی تاریخی را یک استثناء در تاریخ جمهوری اسلامی ایران دانست.

او با صراحت و در روزهایی که از برجام تنها جسد بی‌جانی باقی مانده است، همچنان از عملکرد دولتش در توافق هسته‌ای با قدرت‌های جهانی به ویژه آمریکا حمایت می‌کند.

خطاب روحانی چه کسانی بودند؟

به نظر دلواپسان هسته‌ای، مخاطبان رئیس جمهور در این سخنرانی بودند که تمامی محصول وقت برجام را نادیده می‌گرفتند و حتی در صحن مجلس ظریف وزیر امور خارجه و صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی را تهدید به دفن در تاسیسات آب سنگین اراک کردند. زمانی این تهدیدات و انتقادات مطرح می‌شد که مجلس تمام اصول‌گرا با چهره‌های تندروی شناخته ‌شده‌اش برای مردم تصمیم می‌گرفتند؛ اما امروز ترکیب مجلس از نظر خط فکری مشخص نیست و کمتر تندرویی در صحن آن حضور دارد. پس دلیل این اظهار نظر روحانی چیست؟ شاید جواب این پرسش در اقناع افکار عمومی نسبت به وقایع امروز جامعه نهفته باشد. ایران از سال گذشته و با خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام که بازگشت تحریم‌ها را در پی داشت و کارآیی توافق هسته‌ای کشورمان را به حداقل ممکن رساند، رویارویی‌های بسیاری با آمریکا داشته است.

این رویارویی در ابتدا به صورت دیپلماتیک و در قالب جنگ لفظی بود. با تعلل اروپا برای کارآمدسازی برجام و از دو ماه قبل، تهران رویارویی با واشنگتن را به فرم اعلام فرصت ۶۰ روزه به اروپا برای کارآمدسازی برجام تغییر شکل داد. این تصمیم کشورمان مناسبات را به هم زد و شیوه حضور در مقابله را سخت‌تر کرد. با اعلام ایران به اروپا در کاهش تعهدات برجامی خود، نفتکش‌ها در دریای عدن، بندر فجیره امارات و دریای عمان دچار حادثه شدند.

آمریکا نیروهای خود را در منطقه افزایش داد و پهپادها را برفضای منطقه به پرواز درآورد. ایران که اخطار به پرنده غول‌پیکر آمریکایی را بارها تکرار کرده بود، تصمیم به سرنگونی آن گرفت و چالش‌ها بعد از این اتفاق با چاشنی احتمال جنگ و اعمال تحریم‌های بیشتر که شامل رهبر انقلاب هم می‌شد، جدی‌تر شدند.

حالا خصم و دشمنی ایران و آمریکا در بالاترین سطح پس از انقلاب اسلامی قرار دارد و وجود وفاق ملی و وحدت عمومی در کشور الزامی به نظر می‌رسد؛ اما روحانی که سیاستمداری کارکشته است و الزامات را به خوبی می‌شناسد، چرا این سخنان وحدت‌گریز را در این مقطع زمانی به زبان آورده است؟

آیا سیاست جدیدی در راه است؟

یک تحلیل ساده‌انگارانه این است که روحانی به مردم اعلام کند؛ دولت به دنبال آرامش و آسایش مردم با استفاده از برجام بود که در نخستین ماه‌ها و سال‌های اجرایی آن، تاثیر مثبت آن بر جامعه و زندگی مردم دیده شد. روحانی برای اینکه حس و انرژی بالای آن روزها را یادآوری کند، ورود هواپیماهای برجامی را به خاطر آورد و با اعتراض به انتقادهایی که علیه برجام می‌شد، وضع کنونی کشور را به عملکرد تندروها (چه در آمریکا و چه در ایران) نسبت می‌‌دهد.

تحلیل دوم این است که روحانی در تلاش از تبرئه دولتش در انفعال و کم‌کاری است تا اینکه فضا برای تداوم دولتش با انتخاب رئیس جمهوری از اعضای دولت فعلی فراهم شود. حقیقت این است که دولت نخست روحانی با عملکرد بی‌نظیر در موضوعاتی مانند برجام و توسعه دیپلماسی بین‌المللی، طرح جامع سلامت و دفاع از گسترش فضای مجازی، توقعات از دولت را بالا برد؛ اما دولت دوم روحانی که در آن هم برجام شکست خورد، هم طرح جامع سلامت مسکوت ماند و هم فضای مجازی با فیلتر شوک‌آور مواجه شد، جای دفاع آن‌چنانی ندارد که کسی امید به تکرار آن داشته باشد.

تحلیل دیگر شاید ارسال پیام به طرف آمریکایی باشد. یادآوری روزهای توافق هسته‌ای با آمریکا که در سخنرانی دیروز رئیس جمهور به جشن عروسی و روزهای خوشحالی مردم تعبیر شده است، یک پیام پنهان در دل دارد که ایران به دنبال تجدید روزهای خوشحالی خود است. البته با وجود رئیس جمهوری همچون ترامپ در کاخ سفید که اطرافیان او را چهره‌های ضدایرانی و جنگ‌طلب احاطه کرده‌اند، امکان احساس خوشحالی مردم ایران با ابزار مذاکره و توافق با آمریکا، امری محال به نظر می‌رسد.

تاکید روحانی بر هویت اعتدالی خود، دیگر برداشتی است که از این سخنان می‌توان فهم کرد. روحانی که از سوی جریان اصول‌گرا متهم به ترک دوستان و حضور در جبهه اصلاح‌طلبی بود، در دولت نخست خود سخنانی به زبان می‌آورد که به مذاق سنتی‌ها و راست‌گرایان نمی‌آمد و خرسند اصلاح‌طلبان بود. تاکیداتی که در سخنان روحانی بود، موضوعات مبنایی مورد اختلاف راست و چپ را شامل می‌شد، حفظ حریم خصوصی، منشور شهروندی، اختیاری بودن انتخاب بهشت و جهنم و ... که اصلاح‌طلبان نظرات خود را از سخنان رئیس جمهور منتخب‌شان می‌شنیدند.

اما در دولت دوم، رویکرد روحانی تا حدودی تغییر یافت. او که تلاش کرده است تا بر اصول خود پایبند بماند، حالا از سوی اصلاح‌طلبان در حال طرد شدن است، به این دلیل که رئیس جمهور سمت و سویی اصول‌گرایی پیدا کرده است. این احتمال را می‌شود طرح کرد که روحانی با گفتن این سخنان، خواست رویکرد اعتدالی خود را مورد تاکید قرار دهد، بدون انتساب به اصول‌گرایان و بدون وامداری به اصلاح‌طلبان.