طرح پوتین برای نجات مادورو

پوتین به‌طور فزاینده‌ای نفت را به‌عنوان یک ابزار ژئوپلیتیک، ماهرانه به‌کار می‌گیرد تا دامنه نفوذش را در سراسر جهان گسترده‌تر سازد و منافع ایالات‌متحده را به چالش بکشد. به همین دلیل روسیه از طریق روسنفت-غول نفتی‌اش- می‌کوشد در کشورهایی نفوذ کند که آمریکا در آنجا بازی را واگذار کرده است. در همین راستا مسکو به تازگی انبوهی از وام‌ها و قراردادها را با محوریت احیای صنایع نفتی ونزوئلا منعقد کرده است. پولی که روسیه در ونزوئلا هزینه می‌کند، می‌تواند راه نجات حکومت ونزوئلا از سقوط حتمی باشد.

روسیه به‌طور فزاینده‌ای نفت را به‌عنوان یک ابزار ژئوپلیتیک، ماهرانه به کار می‌گیرد، دامنه نفوذش را در سراسر جهان گسترده‌تر می‌سازد و منافع ایالات‌متحده را به چالش می‌کشد.

اما مسکو با خطر ابتلا به گرفتاری بزرگی روبه‌روست، زیرا به اقتصادهای آشفته وام می‌دهد و در سپهر سیاسی متزلزل معامله می‌کند. این استراتژی روسیه، در هفته جاری در ونزوئلا به محک آزمون سختی سپرده خواهد شد.ونزوئلا یکی از متحدان روسیه است که ناگزیر است میلیاردها دلار فراهم کند تا از عقب افتادن سررسید بدهی‌هایش پیشگیری کند.

روسیه انبوهی از وام‌ها و قراردادها را با محوریت صنایع نفتی ونزوئلا منعقد کرده است. پولی که روسیه در ونزوئلا هزینه می‌کند می‌تواند راه نجات حکومت ونزوئلا از سقوط حتمی باشد. در ازای چنین پولی، روسیه یک مزیت رقابتی در حیاط خلوت آمریکا کسب می‌کند. نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا در سفر ماه اخیرش به مسکو، چهره‌ای خندان داشت که نشان از حمایت‌های تازه اقتصادی مسکو بود. او از ولادیمیر پوتین به‌خاطر آنچه «حمایت‌های سیاسی و دیپلماتیک» خواند، تشکر کرد.

روسیه از طریق «روسنفت» غول نفتی‌اش می‌کوشد در کشورهایی نفوذ کند که آمریکا در آنجا بازی را واگذار کرده یا پایگاه‌های قدرتشان قابل تسخیرند. این تلاش‌های «روسنفت» کم و بیش اجباری هم هست. زیرا تحریم‌های آمریکا و اتحادیه‌ اروپا این شرکت نفتی را ناگزیر ساخته که شرکای تازه‌ای بجوید و بسترهای تازه‌ای برای سرمایه‌گذاری بیابد.

شرکتی که روسیه مدت‌ها است برای تامین هزینه‌های دولتی و اجتماعی‌اش به آن وابسته است، در سال‌های اخیر به عمق کشورهایی نفوذ کرده‌ است که حساس‌ترین کشورها از نظر سیاسی محسوب می‌شوند. کوبا، چین، مصر و ویتنام و تمامی سرزمین‌های آشوب‌زده‌ای که منافع آمریکا در آنجا مطرح است. روسنفت در بخش شرقی خاورمیانه و آفریقا نیز به‌دنبال قراردادهای نفتی است. این نواحی افزون بر مباحث حوزه انرژی، اهمیت تاکتیکی فوق‌العاده‌ای دارند. روسیه ابزارهای دیپلماتیک و اقتصادی را ماهرانه به کار گرفته است تا سایه سلطه خود را بر شمال عراق بگسترد. با انعقاد قراردادهای بزرگ در حوزه نفت و گاز طبیعی، در منطقه خودمختار کردستان نفوذ کرده است.

امی مایرز‌ جاف، مهندس امنیت انرژی در دفتر مشاوره روابط خارجی می‌گوید: «روسنفت می‌کوشد فرصت‌هایی بیافریند که از منظر ژئوپلیتیک مغتنم هستند. این فرصت‌ها، قدرت نفوذی باورنکردنی به حکومت روسیه می‌بخشد و بر اهمیت آن برای آمریکا می‌افزایند. هر فرصت‌جویی تازه روسنفت، سبب می‌شود آمریکا محدودیت تازه‌ای برای روسیه درنظر بگیرد.

روسنفت از کجا آب می‌خورد؟

روسنفت که ۵۰ درصد آن تحت‌تملک دولت روسیه است، تحت رهبری ایگور سچین فعالیت می‌کند. سچین، یکی از معاونان اسبق نخست‌وزیر و از دوستان نزدیک پوتین است. پس از اشغال کریمه از سوی ارتش روسیه، آمریکا و اروپا شخص سچین را هدف تحریم‌های خود قرار دادند. از آن زمان تاکنون، اکسون‌موبیل و سایر شرکت‌های نفتی غربی از همکاری با روسنفت در زمینه‌ تخصص‌های فناورانه منع شده‌اند؛ تخصص‌هایی نظیر استخراج از حوزه‌های نفت و گاز طبیعی در آب‌های عمیق، نفت و گاز شیل و حوزه‌های نفتی و گازی قطب شمال.

به این ترتیب روسنفت ناچار است در مکان‌های دیگری به دنبال جایگزین‌هایی برای ذخایر نفت و گازش باشد. ونزوئلا بزرگ‌ترین قمار روسنفت تا این لحظه است. در طول سه سال گذشته، حجم کمک‌های مالی دولت روسیه و روسنفت به کاراکاس از مرز ۱۰ میلیارد دلار گذشته است. این کمک‌ها سبب شده ونزوئلا تاکنون دوبار سررسید بدهی‌هایش را به تعویق بیندازد. بدهی‌هایی که تاکنون به ۱۵۰ میلیارد دلار رسیده است.

روسیه عملا در نقش بانک ونزوئلا جایگزین چین شده است. در زمان حیات هوگو چاوز، رئیس‌جمهوری قبلی ونزوئلا، چین میلیاردها دلار برای تکمیل پروژه‌های گوناگون به ونزوئلا کمک کرد. بنا بود بازپرداخت این وام‌ها در قالب ارسال نفت خام ونزوئلا به چین انجام شود اما چین در سکوتی خبری، اعطای کمک‌های مالی به ونزوئلا را متوقف کرد و به روسیه مجال داد تا این خلأ را پر کند.

سیتگو، نقطه تلاقی منافع آمریکا و روسنفت

سال گذشته، روسنفت نیمی از سهام سیتگو را خرید. سیتگو پالایشگاهی در آمریکاست که زیرمجموعه شرکت ملی نفت ونزوئلا محسوب می‌شود. این سهام به‌عنوان وثیقه وام ۵/  ۱ میلیارد دلاری به شرکت ونزوئلایی واگذار شد. شرکت ملی نفت ونزوئلا مبلغ این وام را صرف پرداخت دیون خود کرد تا میادین نفتی‌اش کماکان فعال بمانند.

اعضای کنگره آمریکا شدیدا به این قرارداد اعتراض کردند زیرا با تسلط نهایی روسنفت بر سیتگو، امنیت ملی آمریکا به‌خطر می‌افتد. سیتگو مسوول ۴ درصد از مجموع فعالیت‌های پالایشگاهی آمریکا است و شبکه گسترده‌ای از لوله‌های نفتی و پمپ‌‌بنزین‌ها را در اختیار دارد. کاراکاس به بازار آمریکا وابستگی تام دارد زیرا پالایشگاه‌های انگشت‌شماری خارج از آمریکا ‌می‌توانند این حجم از نفت خام بسیار سنگین ونزوئلا را پالایش کنند. در ماه آوریل، روسنفت از این هم فراتر رفت و با انجام پیش‌پرداخت یک میلیارد دلاری به شرکت نفت ونزوئلا، بابت نفت خام، این شرکت را قادر ساخت که بخش عمده‌ای از بدهی‌های خود را بپردازد.

اما سرمایه‌گذاری‌های روسیه فارغ از ریسک نیست. میادین نفتی ونزوئلا درحال پیر شدن هستند و به تعمیرات اساسی نیاز دارند. شرکت‌های خدماتی صنعت نفت نیز پس از سال‌ها تعویق در پرداخت مطالباتشان، از ادامه فعالیت در این حوزه سر باز می‌زنند. تحریم‌های تازه آمریکا نیز، پرداخت وام‌های درازمدت به شرکت ملی نفت یا سایر بخش‌های دولتی ونزوئلا را تا حد زیادی ناممکن ساخته است. مجموع این شرایط تنگنای اقتصادی ونزوئلا را حادتر ساخته است.

فرانسیسکو مونالدی، تحلیلگر سیاست‌های انرژی در دانشگاه رایس می‌گوید: «روسیه تنها کشوری است که می‌تواند ریسمان نجات و عامل بقای ونزوئلا تا پایان سال شود. چین هم ظرفیت لازم را داراست، اما تمایلی به حمایت از ونزوئلا نشان نمی‌دهد. به همین دلیل ونزوئلا در جهت کسب حمایت روسیه تلاش می‌کند. راه دیگری برای ونزوئلا وجود ندارد.» ونزوئلا هم‌اکنون دومین تامین‌کننده نفت خام روسنفت محسوب می‌شود.

این شرکت روزانه ۲۲۵ هزار بشکه از تولید نفت خام ونزوئلا را بازفروش می‌کند که این رقم معادل ۱۳ درصد از کل صادرات ونزوئلاست. به زودی نفت ونزوئلا می‌تواند راحت‌تر به روسیه سرازیر شود. روسنفت در حال انجام مذاکراتی با شرکت ملی نفت ونزوئلا است که منجر به واگذاری سهام وثیقه‌ای روسنفت در سیتگو خواهد شد و در ازای آن روسنفت سهمی در میادین نفتی ونزوئلا به دست خواهد آورد. روسنفت با انجام این معامله موفق می‌شود ذخایر نفتی بیشتری را با قیمت ناچیز تصاحب کند و از خطر تحریم شدن از سوی آمریکا یا هرگونه درگیری حقوقی با واشنگتن نیز رهایی یابد.

پشت‌پرده معاملات روسنفت

هلیما کرافت، رئیس بخش استراتژی شرکت سرمایه‌گذاری جهانی «آر‌بی‌سی کپیتال مارکتز» می‌گوید: «مسلما عامل ژئوپلیتیک در این معاملات مدنظر است. روسنفت اراضی ارزان قیمتی را در ونزوئلا تصاحب می‌کند و این به معنای گسترش نفوذ ولادیمیر پوتیندر حیاط خلوت آمریکا است.»

مدل ونزوئلایی روسنفت در خاورمیانه هم کاربرد خواهد داشت. روسیه در خاورمیانه از حکومت بشار اسد حمایت و تلاش می‌کند بین ترکیه و غرب شکاف ایجاد کند. در کردستان عراق، روسیه به‌دنبال اعمال نفوذ بر هر دو سوی درگیری‌ها است. روسیه از رفراندوم استقلال اقلیم کردستان پشتیبانی کرد، درحالی‌‌که ترکیه و آمریکا نگرانند این اقدام موجب بی‌ثباتی بیشتر در منطقه شود. اما دولت روسیه علنا در برابر استقلال کردستان موضع‌گیری کرده است.

این مخالفت سبب نشد که روسنفت از امضای قرارداد ۴۰۰ میلیون دلاری امتیاز حفاری در میادین نفتی، با اقلیم کردستان چشم بپوشد. روسیه از سال گذشته تا کنون، بیش از ۴ میلیارد دلار در میادین نفتی اقلیم کردستان سرمایه‌گذاری کرده است و با کاهش سرمایه‌گذاری شرکت‌های غربی، به بزرگ‌ترین خریدار نفت کردستان تبدیل شده است. دیوید گلدوین، دیپلمات انرژی دوره اوباما می‌گوید: «برای روسیه امکان حضور و اعمال نفوذ در منطقه کردستان اهمیت ویژه‌ای دارد. زیرا این نفوذ در جبهه‌های سوریه به‌کار خواهد آمد. از طرفی این نفوذ، به‌عنوان اهرم فشاری بر ترکیه نیز مطرح است.»

اکنون روسنفت به‌دنبال سهمی از میادین نفتی ایران در مناقصه‌های پیش‌روست. از سوی دیگر ولادیمیر پوتین برای امضای قراردادهایی در حوزه انرژی با رقیب ایران، عربستان سعودی، مذاکره می‌کند. پشتکار روسنفت در ماجراجویی‌های بی‌پروا، در ونزوئلا به منتهای درجه خود می‌رسد. مشارکت روسیه در این کشور ریسک بیشتری دارد. دولت ونزوئلا اعلام کرده بیش از ۹ میلیارد دلار ذخیره ارزی در اختیار دارد.

اما بخش بزرگی از این ذخیره به‌صورت طلاست و برای تبدیل به نقدینگی باید به خارج از کشور فرستاده شود. این فرآیند می‌تواند بسیار زمانبر باشد. موعد بازپرداخت بعدی ونزوئلا به‌زودی فرا می‌رسد. ونزوئلا باید یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار بابت وام رو به انقضای شرکت ملی نفت بپردازد. دولت به زحمت توانست یکی از بدهی‌های یک میلیارد دلاری را تامین و پرداخت کند اما سررسید پرداخت ۳۵۰ میلیون دلار دیگر نیز در همین ماه فرامی‌رسد.

تحریم‌های آمریکا علیه ونزوئلا، کاهش تولید و اختلالات مکرر در خط لوله‌های نفت و بنادر، بسیاری از پالایشگاه‌ها را واداشته است که برای تامین نفت خام مورد نیاز به دیگر کشورهای آمریکای لاتین رو کنند. در صورتی که قصوری در پرداخت بدهی‌ها روی دهد و دولت مادورو سقوط کند، روسیه و روسنفت با وام‌هایی مواجه خواهند بود که دولت بعدی ونزوئلا ممکن است زیر بار بازپرداختشان نرود. آیا روسیه به تامین مالی ونزوئلا ادامه خواهد داد؟ سیوبهان موردن، مدیر بخش راهبرد درآمد ثابت آمریکای لاتین مؤسسه نومورا می‌گوید: «پاسخی برای این پرسش در دست نیست.»