ترامپ همچنان غیرقابل پیش‌بینی

ایالات متحده آمریکا، بریتانیا و فرانسه در ساعات نخستین بامداد دیروز (شنبه) با شلیک بیش از ۱۰۰ موشک و حملات هوایی چندین نقطه در خاک سوریه را هدف قرار دادند. دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده در پیامی تلویزیونی آن را واکنشی به حمله «شیمیایی» هفته گذشته به شهر دوما خواند که منجر به کشته شدن ۶۰ نفر از غیرنظامیان شده بود. ایالات متحده تا پیش از این، تهدید کرده بود به خاطر حمله شیمیایی اخیر به دوما با موشک به سوریه حمله می‌کند. از سوی دیگر روسیه در پاسخ به این اظهارات، اعلام کرده بود اگر آمریکا به بهانه یک حمله شیمیایی «ساختگی» به سوریه حمله کند،‌ این کشور نیز تلافی خواهد کرد. گرچه دونالد ترامپ در توییت اخیر خود به استفاده از «موشک‌های هوشمند» اشاره کرده بود اما برخی کارشناسان می‌گویند از آنجا که فرماندهان نظامی ایالات متحده مایل نیستند از پیش بگویند چه عملیاتی در دست دارند و آن را چگونه اجرا خواهند کرد ممکن است از سلاح‌ها و شیوه هجومی دیگری بهره ببرند. احتمال می‌رفت که با توجه به هشدار تلافی‌جویانه روسیه، این کشور از سامانه (دفاع موشکی اس ۳۰۰) خود که در سوریه مستقر بود استفاده کند. اما آمریکا بدون توجه به سخنان تلافی‌جویانه، حمله موشکی خود را از دریای سرخ به سوریه شروع و تاکید کرده که آمریکا و متحدانش آماده‌اند در صورتی که رژیم اسد به استفاده از سلاح شیمیایی پایان ندهد چنین عملیاتی را تکرار کنند. این در حالی است که هیات حقیقت‌یاب اعزامی از سوی سازمان بین‌المللی منع سلاح‌های شیمیایی به سوریه، قرار بود، امروز کار خود را در سوریه شروع کند. 

تایید حملات در واکنش‌های مختلف

رئیس جمهور آمریکا با انتقاد شدید از ایران و روسیه به خاطر پشتیبانی مالی، نظامی و تجهیزاتی از رژیم اسد پرسید: «چه کشوری مایل است با عامل کشتار زنان، مردان و کودکان بیگناه در ارتباط باشد؟» این در حالی است که وزارت دفاع آمریکا،‌ پنتاگون، اعلام کرد که این حمله در پی دستیابی به مدارک قاطعی از حمله شیمیایی نیروهای بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، به شهر دوما انجام شده است . به گفته پنتاگون، در حمله به این شهر واقع در حومه دمشق، دستکم از گاز کلر استفاده شده است.

جیمز متیس وزیر دفاع، و جوزف دانفورد فرمانده نیروی دریایی ایالات متحده، در یک نشست خبری که پس از آغاز این حملات انجام شد، گفتند که سه تاسیسات مهم سلاح‌های شیمیایی مورد حمله قرار گرفته اند. به گفته این دو مقام ارشد نظامی آمریکا، به این تاسیسات هم به وسیله موشک از سوی دریا و هم از طریق بمباران هوایی حمله شده است. حملات هوایی به این اهداف در سوریه، واکنش دفاع ضد هوایی سوریه را به دنبال داشت.

متیس و دانفورد گفتند که این حملات به منظور کاهش توان سلاح‌های شیمیایی سوریه انجام شده است. این دو مقام ارشد آمریکایی افزودند که در این حملات هیچ غیرنظامی یا سربازان خارجی به ویژه روس کشته نشده اند. 

خبرگزاری فرانسه در همان ساعات ابتدایی حمله از پرواز هواپیماهای جنگنده خود برای شرکت در این حمله مشترک خبر داد و امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری این کشور در پیامی اعلام کرد که هدف از این اقدام نظامی ضربه زدن به ظرفیت‌های تولید سلاح های شیمیایی در سوریه بوده است.

ترزا می، نخست وزیر بریتانیا نیز با «اجتناب ناپذیر» خواندن این حمله گفت که به همراه ایالات متحده و فرانسه در پی یافتن راهی برای پرهیز از اقدام نظامی بودند اما روسیه مانع تلاش های دیپلماتیک شد.

مطابق گزارش‌ها در حمله موشکی به سوریه جنگنده‌ها و ناوهای جنگی آمریکا، فرانسه و بریتانیا شرکت داشته‌اند. ترامپ می‌گوید آمریکا برای استقرار دائمی ارتش این کشور در سوریه برنامه‌ای ندارد.

هشدار به روسیه و متحدانش بود

قاسم محبعلی مدیرکل پیشین وزارت امور خارجه در خصوص حملات روز گذشته آمریکا و متحدینش به سوریه و پیامدهای آن گفت: «طبق اخبار منتشر شده حملات صورت گرفته به سوریه خسارات آنچنانی نداشته است اما آثار سیاسی کوتاه مدت و درازمدت آن بعدها خود را نشان خواهد داد. این حملات نخست برای روس‌ها و متحدینش پیام و هشداری بود که تمام کننده اوضاع سوریه نیستند و غرب تصمیم گیر خواهد بود و هرجا که بخواهد و هر طور که بخواهد عمل خواهد کرد و روسیه قدرتبین المللی نیست». 

البته این مساله باید مورد توجه قرار گیرد که اتحاد با روسیه اگر به عنوان یک راه چاره در مقابل دیگر قدرت‌ها در نظر گرفته شده، توانایی این کشور در همین حد است و در جاهایی که متحدینش حضور داشته و مورد حمله قرار می‌گیرند، اما خود مورد حمله قرار نمی‌گیرد، عقب نشینی می‌کند. 

این کارشناس مسائل سیاسی در ادامه سخنان خود تاکید کرد روسیه تاکنون چندین بار این کار را انجام داده و اکنون هم علی‌رغم هشدارهای لفظی در عمل کاری انجام نداده است «و نهایتا اعلام کرد پایگاه روسیه مورد حمله قرار نگرفته و عکس العملی نیز نخواهند داشت و پای خود را کنار کشید. در این میان آینده سوریه و اسد حائز اهمیت است و با توجه به اینکه روسیه نمی‌تواند آینده اسد را تامین کند، او مجبور می‌‍‌شود با مصالحه با غرب آینده خود را حفظ کند».

محبعلی در پاسخ به این سوال که آیا روسیه می‌تواند به شعارها یا پاسخ‌های خود جامه عمل بپوشاند گفت: « پاسخ های روسیه بیشتر جنبه روانی دارد. اگر می خواستند واکنش نشان دهند سیستم موشکی آنها درست عمل می‌کرد وعکس العمل نشان می‌داد. یا روسها اطلاع داشتند و سیستم ها را از کار انداخته بودند و یا سیستم هایشان انقدر کارآمد نیست که در برخورد با سیستم نظامی آمریکایی و غربی درست عمل کند. اگر روسیه درچند روز پیش رو پاسخی دهد غیر منتظره خواهد بود». 

البته ناگفته نماند که پاسخ ها نیز نه از زبان پوتین و نه وزارت خارجه روسیه است و بیشتر مقامات درجه سوم و چهارم و غیر رسمی پاسخ حملات را داده‌اند. سطح گفتار و موضع‌گیری نشان دهنده عکس‌العمل است، وقتی ترامپ موضع می‌گیرد، پوتین نیز، باید پاسخ دهد و این، نشان می‌دهد که در مقابل امریکا قرار دارند. در سیاست هیچ چیز قطعی نیست باید صبر کنیم و ببینیم پوتین جوابی خواهد داد یا خیر.

واکنش‌ها به حمله آمریکا و متحدانش به سوریه ایران

ایران هم بلافاصله به حملات آمریکا و متحدانش واکنش نشان داد. وزارت امور خارجه ایران بلافاصله با صدور بیانیه‌ای حملات موشکی آمریکا، فرانسه و بریتانیا به سوریه را محکوم کرد. ایران می‌گوید این حملات نقض آشکار قوانین و موازین بین المللی و نادیده گرفتن حق حاکمیت ملی و تمامیت ارضی سوریه است. در بیانیه ایران پیرامون تبعات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای این حملات نیز هشدار داده شده است.

بریتانیا و ناتو

ترزا می، نخست وزیر بریتانیا هم ضمن پشتیبانی از حمله موشکی به سوریه تاکید کرده که کشورهای غربی «هیچ بدیلی» برای واکنش به استفاده از سلاح شیمیایی علیه شهروندان سوری نداشته‌اند. ینس استولتنبرگ، دبیرکل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)، هم از حملات موشکی و هوایی به تاسیسات شیمیایی حکومت سوریه حمایت کرده است.

ترکیه

ترکیه از کشورهایی است که نسبت به حملات هم پیمانانش در ناتو به سوریه واکنش فوری نشان نداد. وزارت خارج ترکیه در واکنش به حملات هم‌پیمانان خود به سوریه اظهار خشنودی کرده و گفته است که این حملات «تسکین‌دهنده وجدان بشری» است. البته در آستانه حملات آمریکا و متحدانش دونالد ترامپ با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه تماس تلفنی داشت و رهبران آمریکا و ترکیه درباره سوریه گفتگو کرده بودند. 

نقش و مواضع ترکیه در حمله روز گذشته به سوریه هم قابل اعتناست. آنکارا خود را متحد آمریکا، شریک روسیه و همکار ایران معرفی می‌کند. با این فرمولبندی آنکارا از یک سو حامی حمله به سوریه است و در عین حال بر سر اتحاد آمریکا با کردهای سوریه با واشنگتن چالشی اساسی دارد. با روسیه بر سر خروج نیروهای شورشی از غوطه و انتقال آنها به منطقه‌ای تحت تسلط خود در شمال سوریه موافقت می‌کند و در چارچوب مذاکرات آستانه با هم برو و بیا دارند و در عین حال از حمله آمریکا به متحد روسیه هم دفاع می‌کند و به سختی با خواست روسیه و ایران برای خروج از عفرین درمی‌افتد.

روسیه

اگرچه در سطح مقامات عالی‌رتبه کرملین در ساعات اولیه حملات واکنشی نشان داده نشده اما نخستین واکنش‌ها از طرف سفیر روسیه در واشنگتن بود که بلافاصله به خبر نخست رسانه‌های بین‌المللی تبدیل شد. آناتولی آنتونوف سفیر روسیه در آمریکا حمله به سوریه را «یک سناریوی از پیش‌طراحی‌شده» توصیف کرد و گفت که بدترین نگرانی‌ها محقق شده‌اند و هشدارهای ما شنیده نشد. او همچنین اعلام کرد که هشدار داده بودیم که این اقدامات بدون تبعات نخواهند بود. سفیر روسیه در آمریکا همچنین اعلام کرد که مسئولیت تمامی تبعات ناشی از این اقدام به عهده واشنگتن، لندن و پاریس خواهد بود.

وزارت دفاع روسیه هم با صدور بیانیه‌ای رسما اعلام کرد که حملات انجام گرفته در مناطق زیر فرمان روسیه و تحت شعاع سیستم پدافندی ارتش روسیه در سوریه نبوده است. نیروی دریایی روسیه در طرطوس و نیروی زمینی روسیه در پایگاه حمیمه مستقر هستند و حملات در استان‌های حمص و دمشق انجام گرفته است.

طبق گزارش‌های منتشر شده، دست کم ۳۵ فروند موشک کروز به اهدافی در استان‌های دمشق و حمص شلیک شده است که پدافند هوایی سوریه و بویژه سامانه اس ۲۰۰ توانسته است دستکم ۲۳ موشک را رهگیری و در آسمان دمشق و حمص منهدم کند.