تصمیم گیرنده اصلی در قطر کیست؟

دیپلماسی ایرانی: رهبر واقعی قطر کیست؟ روی کاغد امیر تمیم بن حمد آل ثانی، ۳۷ ساله پسر شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی که در سال ۲۰۱۳ به نفع تمیم از قدرت کناره گیری کرد

 اما رهبران عربستان سعودی و امارات متحده عربی که اینک روابط دیپلماتیک ستیزه جویانه ای با قطر دارند تصور می کنند هنوز شیخ حمد، که به نام "امیر پدر" شناخته می شود ریسمان اوضاع را در دست دارد. حقیقت می تواند دلیل بروز بحران خلیج فارس را روشن کند، منطقه ای که ایالات متحده در تلاش است با میانجی گری در آن ثبات ایجاد کند و همزمان ایران از حاشیه شاهد بدبختی آنها است.

قضاوت های متعددی در خصوص این که واقعا چه کسی کنترل اوضاع در دوحه را در دست دارد وجود دارد، هیچ کدام به طور خاص به خاندان آل ثانی نمی پردازد، قبیله ای که روزگاری بادیه نشین بود و تعداد اعضای اش از چند هزار نفر فراتر نمی رود اما سومین ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد.

یک دیپلمات سابق که سال ها در دوحه زندگی کرده و اصرار دارد که امیر پدر همچنان دیپلماسی قطر را پیش می برد می گوید: "حمد از اماراتی ها و بحرینی ها خوشش نمی آید، اما از سعودی ها کاملا بیزار است."  حمد ۶۵ ساله علی الظاهر تحلیل تاریخی و تا حد زیادی شخصی خودش را دارد. یک بار وی در اتاقی که مملو از نقشه های کهن بود ۵ روز پی در پی برای وزیر دفاع بریتانیا در خصوص ارتباط تاریخی خاندان آل ثانی با مکانی در دور دست ها ، که اغلبشان اینک در خاک عربستان سعودی است، سخنرانی کرد. حمد از نگاه این دیپلمات مردی "زورگو" و "خطرناک" است.

کسانی که آشنایی نزدیکی با خاندان آل ثانی ندارند نگاه خوش بینانه ای به او دارند . قضاوت یک مقام اروپایی که در جریان میزبانی جام جهانی ۲۰۲۲ در قطر بوده متفاوت است: "تمیم مردی با اراده است، اما نیروی محرکه پدرش است." میلیاردها دلار خرج زیرساخت های جام جهانی شده است. این به غیر از رشوه ای است که ادعا می شود برای دریافت میزبانی پرداخت شده است. یک آژانس اطلاعاتی اروپایی مبلغ این رشوه را ۱۸۰ میلیون دلار تخمین زده است.

این مقادیر برای دوحه پول خورد است. گاز قطر باعث شده این کشور بیشترین سرانه تولید ناخالص ملی را در جهان داشته باشد. حمد در دوران حکمرانی از این ثروت استفاده کرد و الجزیره را تاسیس کرد، اولین شبکه تلویزیون ماهواره ای در منطقه که به طرز حیرت آوری باعث نفوذ قطر در منطقه شد و همسایگان قطر را آزرده خاطر کرد چرا که به صداهای اپوزسیون و واعظان پر دردسر همچون روحانی اسلام گرا، یوسف القرضاوی، اجازه حرف زدن می داد.

در طی چند سال، حمد توجهی به اعتراضات دیپلماتیک به برنامه های الجزیره نمی کرد، اغلب در پاسخ با لحن حیرت آور و غافلگیر کننده ای به سفرا می گفت الجزیره مستقل است و باید از آزادی بیان برخوردار باشد.

به نظر می آید، حمد از هیچ فرصتی برای آزار همسایگان عرب خود در خلیج فارس نمی گذرد، حتی اگر باعث جدایی اش از شورای همکاری خلیج فارس شود، شورایی که از زمان آغاز جنگ پر آشوب ایران و عراق در سال ۱۹۸۰ شیخ نشین ها و سلطنت نشین های محافظه کار عرب را محافظت کرده است. نمونه ها از اینکه حمد انگشت در چشم همسایگان خود کرده بی شمار است.

همین اواخر در جریان جنگ داخلی سوریه، قطر با عربستان سعودی بر سر اینکه کدام یک از موثرترین جنگجویان جهادی حمایت می کنند وارد نزاع شد. دوحه همچنین از اخوان المسلمین به عنوان موج پیش برنده آینده جهان اسلام حمایت می کند، موضعی که با توجه به سیاست اخوان المسلمین در زیر سوال بردن پادشاهی های موروثی، همچون قطر، طنزآمیز است.

روابط خصمانه حمد با همسایگان عرب خود به روزهای نخست حکمرانی اش باز می گردد. پس از آن که در سال ۱۹۹۵ حمد پدر خودش را از سلطنت برکنار کرد، سعودی ها و اماراتی ها با قدری مداخله از جانب بحرین، تلاش کردند تا کودتایی متقابل ترتیب دهند. چند صد مرد قبیله نشین استخدام شدند و دست کم یک مورد خلع سلاح در صحرا به وقوع پیوست. این دسیسه شکست خورد چرا که یکی از مردان قبیله نشین دربار حمد را از نقشه کودتا باخبر کرد. ایالات متحده که نمی خواست سعودی ها، متحد مهم تر و بزرگ تر خود در منطقه را آزرده کند از هر گونه محکوم کردن کودتا سرباز زد و حمد را مایوس کرد.