چراغ اقامتگاه‌های گردشگری روستایی خاموش شده و با شیوع ویروس کرونا، ورود گردشگران به روستاها کاهش اساسی داشته، اما مرکز پژوهش‌های مجلس خبر داده که بعضی خانوارهای شهری به قصد مهاجرت موقت، به نواحی روستایی و عشایری رفته‌اند. این مرکز در گزارش خود نوشته است: «این درحالی است که كنترل‌نشدن رفت‌وآمد شهرنشینان، به دلیل ضعف اساسی در امكانات بهداشتی و درمانی این نواحی، می‌تواند آثار منفی قابل توجه و جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد.» براساس این گزارش، بعد از دو ماه از رخنه کووید-١٩، درآمد ناشی از فروش صنایع‌دستی و سایر محصولات در روستاها به گردشگران نیز تقریباً به صفر رسیده است و از بین كسب‌وكارهای روستایی و عشایری، عمیق‌ترین آثار منفی را اقامتگاه‌های گردشگری روستایی و عشایری شاهد بوده‌اند.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، روز گذشته با انتشار گزارش معاونت پژوهش‌های زیربنایی و امور تولیدی دفتر مطالعات زیربنایی، چالش‌های کسب وکارهای روستایی و عشایری در دوره شیوع کرونا را تحلیل کرد. این گزارش براساس مصاحبه‌های میدانی با روستاییان و عشایر در برخی از مناطق منتخب كشور به بررسی چالش‌های كسب‌وكارهای نواحی روستایی و عشایری و خدمات توسعه كسب وكار، ناشی از شیوع كرونا پرداخته و از ضرر کسب‌وکار روستاییان و عشایر و روش‌های گذر از بحران می‌گوید.
مهاجرت موقت به روستا
از روزهای ابتدایی شیوع ویروس، با وجود هشدارهای بسیار و با اینکه راه‌ها را رفته‌رفته بستند و محدود کردند، رفت‌وآمد به نواحی روستایی بیشتر شد. براساس گزارش مجلس، هرچند امكانات بهداشتی و درمانی در نواحی روستایی و عشایری بسیار كمتر از نواحی شهری است، ولی به دلیل پایین‌تر بودن تراكم جمعیت در این نواحی، شواهد حاكی از آن است كه برخی از خانوارهای شهری، به خصوص خانوارهایی كه یا رأساً یا اقوام و فامیل آنها در نواحی روستایی خانه داشته‌اند، در ایام شیوع كرونا اقدام به مهاجرت موقت به نواحی روستایی و اسكان در اقامتگاه‌های روستایی كرده‌اند. این روند به‌ویژه در روزهای ابتدای شیوع ویروس مشهود بوده است، هرچند در بعضی موارد خود بومیان به ناچار جلوی ورود افراد غیربومی را به منطقه‌شان گرفتند. گزارش دفتر مطالعات زیربنایی از شواهدی می‌گوید که نشان می‌دهد برخی از خانوارهای شهری، در ایام شیوع كرونا اقدام به مهاجرت موقت به نواحی روستایی كرده‌اند. این درحالی است که با توجه به اینكه در نواحی مذكور، تراكم جمعیتی خیلی پایین‌تر از شهرها بوده و محیط ایزوله‌تر از عوامل آلاینده است، شیوع كرونا در ترغیب ساكنان روستاها و مناطق عشایری برای مهاجرت به شهر نقشی نداشته است.
تعطیلی بومگردی‌ها و کاهش فروش صنایع‌دستی
اقامتگاه‌های گردشگری روستایی تعطیل شده و به دلیل ممنوعیت‌های مسافرتی، ورودی گردشگران به روستاها كاهش اساسی داشته است. گزارش مرکز پژوهش‌ها می‌گوید به تبع این موضوع، درآمد ناشی از فروش صنایع‌دستی و سایر محصولات در روستاها به گردشگران نیز تقریباً به صفر رسیده است. در این دوره بسیاری از روستاییان، به دلیل تعطیلی، حتی قادر به فروش محصولات خود در بازارهای محلی هم نبوده‌اند. این درحالی است که در سال‌های گذشته، محصولات فراوانی چه از محل عرضه به ساكنان بومی و چه از محل عرضه به گردشگران به فروش می‌رسید و حالا این میزان با شیوع كرونا به حداقل خود رسیده است. از طرف دیگر كاهش فروش صنایع دستی هم در این دوره قابل توجه بوده است. بر این اساس هرچند بخش تولید محصولات روستاییان و عشایر كمتر متضرر شده، ولی به دلیل اختلال در بازار این محصولات، درآمد و قدرت خرید تولیدكنندگان كاهش یافته است. در ادامه قراردادهای خرید محصول از تولیدكنندگان روستایی و عشایری كه هرساله منعقد می‌شد هم كاهش یافته است.
در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاران در بعضی مناطق عشایرنشین كه قابلیت بالایی برای جذب گردشگر داشتند، اقامتگاه‌های گردشگری ایجاد کردند و سالیانه در این ایام تورهای گردشگری از استان‌های مختلف به مناطق عشایری مسافرت می‌كردند اما این گزارش می‌گوید که به دلیل مشكل كرونا درآمد این واحدها به شدت افت كرده است. از سوی دیگر اگرچه در این مدت دو ماهه، شیوع ویروس اثر چندانی بر تغییر راهبرد معیشتی روستاییان و عشایر نگذاشته اما در بعضی روستاها افراد به دلیل چالش‌های دامپروری، به صنایع دستی روی آورده‌اند؛ هرچند بازار فروش این حوزه نیز دچار مشكل شده است.
برای جبران خسارت، تسهیلات دهید
مرکز پژوهش‌های مجلس با انتشار این گزارش پیشنهاد داده است که حمایت مالی از خانوارهای متأثر در قالب یارانه و كمک‌های معیشتی افزایش یابد و به كارگاه‌ها و واحدهای تولیدی متأثر از كرونا هم کمک‌های تسهیلاتی ارایه شود. همچنین زمینه‌سازی تولید صنایع‌دستی و سایر محصولات مناسب در واحدهای گردشگری روستایی و عشایری به منظور جبران خسارات وارده در كوتاه مدت از دیگر راهکارهای مورد اشاره است. از سوی دیگر در بخش گردشگری پیشنهاد شده است که نظارت بر رفت‌وآمدهای موقت دوران كرونا از نواحی شهری به روستاها به منظور جلوگیری از اشاعه ویروس از نواحی شهری به نواحی روستایی افزایش یابد و در کنار آن در روستاها و مناطق عشایری گردشگرپذیر اقداماتی ازجمله تدوین و اجرای چک‌لیست بهداشت اقامتگاه‌ها و بررسی سلامت گردشگران قبل از ورود به روستا تمهیدات ویژه بهداشتی پیش‌بینی شود.
راه نجات هست، اما زیرساخت نداریم
آسیب به کسب‌وکارهای روستایی و عشایری درشرایطی است که شیوع کرونا، سازمان‌های جهانی درحوزه اقتصاد درباره رکود اقتصادهای بزرگ جهان هم هشدار داده و گفته‌اند که جبران این خسارت، سال‌ها طول خواهد کشید. حسین ایمانی جاجرمی، عضو گروه جامعه‌شناسی روستایی انجمن جامعه‌شناسی هم همین را می‌گوید: «کسب‌وکارهای روستایی و عشایری از اقتصاد شهری جدا نیست و پیداست ضربه‌ای که شیوع ویروس کرونای جدید به اقتصاد دنیا وارد کرده، به این بخش از کسب‌وکارها هم اثر خواهد گذاشت. بعد از گذشت نزدیک دوماه از شیوع بیماری ویروسی، آثار این مسأله بر اقتصاد، به‌ویژه بر کسب‌وکارهای خرد و مشاغلی که مبتنی بر گردهمایی‌ها بوده، نمایان شده است.»
با این‌همه او به «شهروند» توضیح می‌دهد که برای بیرون‌آمدن از این بحران، هنوز فرصت‌هایی هست: «روآوردن به کسب‌وکارهای دیجیتال در این وضع تا حدودی نجات‌بخش است. با همین روش می‌توان به فروش صنایع روستایی کمک کرد اما مسأله اینجاست که با کمبود زیرساخت و در دسترس‌نبودن اینترنت برای بسیاری جوامع روستایی و شهری، راه این عملیات نجات‌بخشی را سد می‌کند.» این جامعه‌شناس از غفلت از توسعه روستاها یاد می‌کند و می‌گوید، شکاف دیجیتال باعث شده بسیاری از جوامع از روند توسعه عقب بیفتند: «واقعیت این است که این بحران قربانیان زیادی خواهد داشت. کشورهایی که مجهزند و آنها که برای زمان از حرکت ایستادن چرخ معمول زندگی اجتماعی، زیرساخت‌های جایگزین تعریف کرده‌اند، تا حد زیادی این بحران را مدیریت خواهند کرد.» درحالی که بحران می‌تواند تداوم یابد و برای آنها که از توسعه روستاها غفلت کرده‌اند، خسارت بیشتری به دنبال خواهد داشت. ایمانی جاجرمی معتقد است که تا دیرنشده، باید راه چاره‌ای اندیشید، چون «افسوس‌خوردن برای فراگیرشدن بحران و افزایش فقر راهِ چاره نیست.» و «باید تصمیمات سیاستی هم گرفته شود.»
نگفتند چرا کوچ باید متوقف شود
از سوی دیگر، تعویق کوچ عشایر هم مشکلات زیادی برای آنها به بار آورده است. با ممانعت از كوچ گله‌ها به ییلاق، هزینه عشایر به دلیل نیاز بیشتر به تعلیف دستی- به‌ویژه در گله‌های بزرگ- افزایش یافته است. مراتع عشایر كوچنده، هم در ییلاق مورد استفاده دامداران دیگر قرار گرفته است. به‌علاوه عشایری که به دلیل شرایط كرونا مجبور به اسكان و ماندگاری در قشلاق شده‌اند، به دلیل غیربومی‌بودن شماره پلاک خودرو در ترددها و تأمین مایحتاج خود از شهرهای مقصد دچار مشكلند و گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس هم می‌گوید این مسأله درگیری‌هایی ایجاد کرده است.
ایمانی جاجرمی اما مخالف تعویق کوچ است و گله می‌کند که «هنوز توضیح روشنی نداده‌اند که چرا نباید کوچ کرد.» از نگاه این جامعه‌شناس سیاست فاصله‌گذاری اجتماعی به معنی توقف چرخ‌های زندگی نیست و با رعایت ملاحظات و پیش‌فرض‌هایی مشخص، می‌توان زندگی را به جریان انداخت: «تعاملات جوامع روستایی با جوامع شهری بزرگ، جایی که کانون آلودگی است، کمتر است و شرایط‌شان فرق می‌کند. نباید برای همه تصمیمات یکسان گرفته می‌شد. زندگی عشایر به طبیعت وابسته است و آن پنجره طبیعت اگر برایشان بسته شود، کوچ‌کردن برایشان بی‌معنی می‌شود. آنها شرایط خاصی دارند و باید برایشان امکاناتی فراهم کرد که دام‌شان را از دست ندهند و زندگی‌شان از هم پاشیده نشود.»
- 19
- 7
