بحران‌هايي كه در ايران شاهد هستيم، برگرفته از سياست‌هايي است كه نه تنها در اين چهل سال بلكه در يك سده اخير با آن روبه‌رو بوده‌ايم و آن نبود تشكل‌هاي مردمي حقيقي است؛ تشكل‌هايي كه شايد شاخه‌اي از آن را بتوان حزب خواند. احزاب در ايران همواره وابستگي‌هايي به اربابان ثروت وقدرت داشته‌اند و اين موضوع سبب شده‌است در بازه‌هاي مختلف تاريخي كارايي خود را از دست بدهند و نتوانند به عنوان يك واحد ميانه بين مردم و حاكميت‌ها به نفع ملت اقدام كنند. اين موضوع ارتباطي به جمهوري‌اسلامي و رژيم‌پهلوي ندارد و يك اپيدمي است.
اين مساله برگرفته از نبود توسعه‌سياسي و فرهنگي مناسب در ايران است و از آن‌جايي كه صاحبان قدرت و ثروت گاهي نمي‌خواهند صداي مردم را بشنوند، بنابراين به گونه‌اي برخي احزاب را پرورش مي‌دهند كه به صورت فرمايشي و مقطعي به وظيفه خود عمل كنند. البته توجه به كميت به جاي كيفيت در موضوع تاسيس احزاب و نيز واهمه مردم از شركت و عضويت در حزب‌ها و نبود علاقه به مباحث حزبي سبب شده‌است تا افراد و جريان‌هايي كه ثروت دارند و مي‌توانند قدرت را نيز از طريق احزاب به دست بياورند، از ترس برخوردهاي قهري با آنها از ميدان فعاليت‌هاي حزبي دور شوند و اين‌گونه است كه بيشتر احزابي كه در ايران فعاليت مي‌كنند، محتاج و بودجه‌بگير هستند.
چالش بودجه
بعد از آنكه در دولت روحاني در ظاهر ميداني به احزاب براي فعاليت داده‌شد، عده‌اي به دنبال آن هستند كه بودجه‌هاي خود را نيز از بيت‌المال بگيرند و از اين طريق به حيات خود ادامه دهند؛ موضوعي كه انتقادها و پيشنهادهاي فراواني حول آن بيان شده‌است. معضلي كه بيش از همه اعتراض‌ها به اين بودجه‌گيري ديده و شنيده مي شود، مربوط به مشكلات مالي كشور است و برخي معتقدند در اين روزگاري كه در بيشتر حوزه‌ها با مشكل روبه رو هستيم نبايد از بودجه عمومي به احزابي كه برخي از آنها هويت مشخصي نيز ندارند كمك مادي شود.
گروكشي منفور
نمايندگان نيز به اين موضوع انتقادهايي دارند و در همين راستا روز گذشته جلیل رحیمی جهان آبادی، عضو فراکسیون امید در مجلس با اشاره به اینکه نباید کمک مالی دولت‌ها به احزاب منجر به گروکشی شود، گفت: پیش بینی ردیف بودجه برای کمک به احزاب، منجر به وابستگی این حزب‌ها به دولت و اتخاذ مواضع دولتی از سوی آنها می‌شود.
جهان آبادی، ضمن انتقاد از پیش‌بینی اعتبار در بودجه‌های سالانه برای احزاب، گفت: در هیچ کشوری احزاب با پول و کمک مالی دولت نتوانسته‌اند دوام بیاورند. از این رو احزاب باید از طریق دریافت حق عضویت بتوانند منابع مالی خود را تامین کنند. نماینده مردم تربت جام، تایباد و باخرز در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: در این بین یادآور می‌شود به عنوان استثنا اگر دولت‌ها به تشکل‌های مردم نهاد و البته احزاب نوپا کمک مالی بدون نظر داشته باشند، می‌تواند به شکل‌گیری آنها کمک کند اما اگر در ادامه این روند دریافت کمک به اجرای سیاست های خاص منجر شود، بهتر است که این اتفاق رخ ندهد.
وی با اشاره به اینکه احزاب باید نمایانگر تنوع افکار و سیاست در جامعه باشند، ادامه داد: بنابراین درنظر گرفتن ردیف بودجه برای کمک به احزاب، منجر به وابستگی این حزب‌ها به دولت و اتخاذ مواضع دولتی از سوی آنها می‌شود. این نماینده مردم در مجلس دهم با تاکید بر اینکه دولت می‌تواند به‌جای پیش‌بینی بودجه، زمینه فعالیت احزاب را فراهم کند، تصریح کرد: در واقع دولت‌ها باید به سمت کاهش هزینه های سیاسی‌ـ‌امنیتی احزاب برای فعالیت بیشتر گام بردارند.
عضو کمیسیون قضايی و حقوقی مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه تامین منابع مالی اولین مشکل فعالیت حزب در ایران محسوب نمی‌شود، افزود: در واقع عدم اعتماد مردم به فعالیت در احزاب نخستین مانع محسوب می‌شود و به نوعی ذهنیت بد نسبت به فعالیت حزبی ایجاد شده است. عضو فراکسیون امید در مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: باید یادآور شد به‌وجود آمدن چنین دیدگاهی برخاسته از اظهارات و رفتار برخی مسئولان و نخبگان است که در سخنان‌شان عنوان می‌کنند که طرفدار هیچ حزبی نیستند.
پول‌توجيبي براي دولتي‌ها
احد آزادی‌خواه، عضو فراکسیون نمایندگان ولایی مجلس نيز كه چندي پيش در اين زمينه سخن گفته بود، اعتقاد دارد اختصاص بودجه دولتی به احزاب سبب شکل‌گیری احزاب دولت ساخته می‌شود که این امر با کارکرد سیاسی احزاب مغایرت دارد. احد آزادی‌خواه ضمن انتقاد از پیش‌بینی اعتبار در بودجه‌های سالانه برای احزاب، گفت: طی چند سال گذشته ردیف مشخصی برای کمک به احزاب در بودجه مشخص شد اما به نظر می رسد این امر اقدام صحیحی نیست.
نماینده مردم ملایر در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: طبق تجربه هر زمانی که احزاب، گروه‌های مردم‌نهاد، سمن‌ها و غیره بدون وابستگی به اعتبارات دولتی فعالیت کرده‌اند دستاوردهای خوبی را رقم زده‌اند اما وقتی وابستگی ایجاد شد عاقبت خوبی برای‌شان رقم نخورد. وی با اشاره به اینکه وقتی حزب شکل می‌گیرد دارای مرام نامه و اهداف مشخص طبق ضوابط و مقررات قانونی است، ادامه داد: بنابراین مؤسسان احزاب باید بتوانند از طریق اعضای خود با دریافت حق عضویت و غیره منابع مالی فعالیت‌های‌شان را تامین کنند.
حتی احزاب می‌توانند به سمت کارآفرینی حرکت کنند و از این راه به شکوفایی اقتصادی کشور نیز کمک شایانی کنند. این نماینده مردم در مجلس دهم با اشاره به اینکه احزاب همواره نمایانگر دیدگاه‌های مختلف در جامعه هستند، تصریح کرد: این مهم در حالی است که وقتی به احزاب بودجه دولتی تخصیص داده شود دیگر استقلال سیاسی و انتقادگری احزاب و جریان‌های سیاسی از بین می‌رود. عضو فراکسیون نمایندگان ولایی مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: بنابراین اگر دولت‌ها با پیش‌بینی اعتبار در بودجه‌های سالانه قصد کمک به احزاب را داشته باشند، آنها را به خود وابسته می‌کنند و این مهم کارکرد سیاسی صحیح احزاب را مختل خواهد کرد و به نوعی موجب ایجاد احزاب دولت ساخته می شود.
تبعيض ممنوع
در ادامه انتقادهايي كه به اين رويه به وجود آمده، امیر خجسته نایب رييس کمیسیون شوراهای مجلس معتقد است دولت‌ها نباید بودجه احزاب را فقط در اختیار مقربان خود قرار داده و ریالی از بودجه را در اختیار منتقدان قرار ندهند.خجسته، در خصوص نحوه تخصیص بودجه احزاب گفت: بودجه احزاب باید مستقل و متناسب با احزاب فعال باشد. نماینده مردم همدان و فامنین در مجلس شورای اسلامی در ادامه با بیان اینکه در حال حاضر ۳۰ حزب فعال داریم که حدود پنج حزب از میان آنها فعال‌تر هستند، عنوان کرد: فعالیت بقیه احزاب چشمگیر نیست و البته همین احزاب نیز در زمان انتخابات بسیار فعال می‌شوند و کارکرد انتخاباتی دارند.
وی در ادامه تأکید کرد: احزاب نباید به بودجه دولتی تکیه کنند بلکه باید با عضوگیری و متناسب با اعضا کمک‌های جنبی از مردم دریافت کرده و نحوه عملکرد و هدایت احزاب در دنیا را مطالعه کنند. خجسته ادامه داد: احزاب در کشور جان ندارند بلکه بسیاری از آنها تنها یک دفتر کوچک داشته که فعالیت خاصی نمی‌کنند، بنابراين احزاب باید قدرتمند بوده و در سرنوشت کشور حضور داشته باشند.
وی همچنین تصریح کرد: احزاب باید درباره روند اداره امور کشور نظر بدهند و برنامه‌ای از فعالیت‌های خود تهیه کرده و هر از گاهی به کمیسیون ماده ۱۰ احزاب نیز گزارش دهند و مردم را از نوع فعالیت خود مطلع کنند. نایب رييس کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور در مجلس شورای اسلامی در پایان با بیان اینکه احزاب باید متناسب با نوع فعالیت بودجه دریافت کنند، خاطرنشان کرد: همان‌گونه كه اشاره كردم قرار نیست هرکس به دولت مقرب‌تر بود پول بیشتری دریافت کرده و آنها که علیه دولت جبهه گرفته یا انتقاداتی دارند از دایره بودجه کنار رانده شوند بنابراين باید فضای رقابت سالم میان احزاب ایجاد شود.
ذره‌بين نظارت بر احزاب
با وجود تمام اين انتقاداتي كه مطرح مي شود برخي از نمايندگان از نظارت بر اين بودجه سخن مي‌گويند و به نوعي سخن به ميان مي‌آورند كه اجازه نخواهند داد اين بودجه به گونه‌اي نامتوازن و تبعيض‌آميز اختصاص داده‌شود. در همين حال محمد محمودی شاه نشین، عضو کمیسیون شوراهای مجلس معتقد است کمیسیون ماده ۱۰ احزاب می‌تواند برای تخصیص بودجه احزاب سیاست‌گذاری کند. محمد محمودی شاه نشین، با اشاره به نحوه تخصیص بودجه احزاب گفت: در نحوه تخصیص باید نوع عملکرد احزاب مدنظر قرار گیرد.
نماینده مردم شهریار، شهرقدس و ملارد در مجلس شورای اسلامی بر همین اساس یادآور شد: اقداماتی همچون آموزش اعضای حزب، پژوهش، تربیت نیرو و کادرسازی که احزاب انجام می‌دهند از مهمترین عواملی است که باید در دسته‌بندی احزاب از لحاظ کارکرد، مد نظر قرار گیرد. وی افزود: همچنین باید بررسی شود که تفکر حزبی هر حزب تا چه میزان بر جامعه تاثیرگذار است و ارگان رسانه‌ای آنها تا چه اندازه فعال هستند، همچنین باید نوع برنامه هر حزب و هزینه‌هایی که برای جامعه هدف خود دارد، مشخص شود تا دولت بتواند تشخیص دهد چه میزان اعتبار به احزاب تعلق گیرد.
عضو کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور در مجلس شورای اسلامی در پایان درخصوص وظیفه کمیسیون ماده ۱۰ احزاب که از نمایندگان مجلس نیز عضو آن هستند، خاطرنشان کرد: این کمیسیون می‌تواند سیاست‌گذاری داشته و به‌صورت سالانه گزارش عملکرد احزاب را دریافت کرده و بر اساس آن سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کند. اصغر سلیمی، سخنگوی کمیسیون شوراهای مجلس نيز در اين زمينه گفته است كه با تصویب لایحه جامع احزاب، جایگاه آنها مشخص شده و بر اساس عدالت بودجه به احزاب فعال تخصیص می‌یابد.
سلیمی، با اشاره به بودجه‌ای که امسال برای نخستین بار در لایحه بودجه سال ۹۷ برای اختصاص به احزاب پیشنهاد داده شده است، گفت: در گذشته ردیف بودجه خاص احزاب در لایحه بودجه وجود نداشت و دولت از محل‌های دیگر به احزاب کمک می‌کرد. نماینده مردم سمیرم در مجلس شورای اسلامی بر همین اساس تصریح کرد: باید روی بودجه ای که قرار است به احزاب تخصیص داده شود، (درصورت تصویب در مجلس) نظارت شود چرا که بسیاری از احزاب فعالیتی ندارند که قرار باشد بودجه دریافت کنند و صرفا پروانه فعالیت از وزارت کشور گرفته‌اند.
وی در ادامه به بررسی لایحه جامع احزاب در کمیته ویژه احزاب و تشکل های مدنی کمیسیون شوراها اشاره و بیان کرد: لازم است قانون جامعی برای احزاب داشته باشیم تا احزابی که فعال بوده، عضوگیری خوبی دارند و دفاترشان در مراکز استان‌ها فعال است، مشخص شود. سلیمی در ادامه با بیان اینکه در قانون جدید قرار است جایگاه احزاب با توجه به تعداد اعضا و وزن آنها تعیین شود، عنوان کرد: قرار نیست احزاب فقط یک پروانه بگیرند ولی فعالیتی نکنند بلکه باید شاخص‌های اعتبار آنها مشخص باشد تا بودجه را نیز بر اساس شاخص‌ها دریافت کرده و عدالت برقرار شود.
وی ادامه داد: دولت‌ها نباید صرفا به احزاب وابسته به خود کمک کنند بلکه باید پروتکل داشته باشند و در این میان تفاوتی ندارد که احزاب از چه گرایشی و دولت‌ها از چه گرایشی هستند. سخنگوی کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور در مجلس شورای اسلامی در پایان با بیان اینکه کمیسیون ماده ۱۰ احزاب می‌تواند پروسه را عملیاتی‌تر کند، خاطرنشان کرد: نمایندگان کمیسیون شوراها ناظر تخصیص بودجه احزاب خواهند بود و بي‌شك کمیته احزاب و تشکل‌های مدنی به عنوان کمیته مربوط به این موضوع فعال‌تر از قبل نسبت به احزاب عمل می کند.
خلف وعده ريالي
البته ناگفته نماند بودجه چهار میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومانی خانه احزاب در سال ۹۷ هنوز پرداخت نشده‌است و حسین کنعانی مقدم، عضو شورای مرکزی خانه احزاب روز گذشته گفت: رقم دو میلیارد تومانی که به خانه احزاب اختصاص داده شده برای سال ۹۶ است و هنوز بودجه ۹۷ واگذار نشده است. حسین کنعانی در گفت وگو با مهر، در پاسخ به این سوال كه چرا فقط بودجه سال ۹۶ به خانه احزاب تزریق شد؟، گفت: این دو میلیارد، مال سال ۹۶ بود و هنوز بودجه ۹۷ را واگذار نکردندو همچنان در حال پیگیری هستیم.
وی افزود: در بودجه سال ۹۸ باید بودجه احزاب دیده شده باشد و پیگیری کردیم که این کار انجام شود. نزديك به يك سال پيش جباركوچكي‌نژاد با اشاره به انتقاد رييس خانه احزاب از پرداخت نشدن ردیف بودجه چهار میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومانی خانه احزاب به دولت، گفت: باید اذعان کرد که اين‌گونه نیست که دولت هر ردیف اعتباری که بخواهد را تخصیص دهد و هر ردیفی را نخواست تخصیص ندهد.
بنابراين در قانون برنامه بودجه ۹۷ این مهم در نظر گرفته شده است اما متاسفانه طی سال گذشته این اتفاق رخ نداده و سبب چنین موضوعی شده است. نماینده مردم رشت در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: احزاب برای اینکه بتوانند مستقل باشند و به دولت و قدرت‌های اقتصادی وابسته نباشند باید کمک مالی دریافت کنند تا مولفه وابستگی کاهش یابد؛ بنابراين با چنین دیدگاهی نمایندگان مجلس ردیف اعتباری برای احزاب درنظر گرفتند.
وی در خصوص اینکه ارائه پول مستقیم به احزاب آسیب‌زاست یا خیر و آیا چنین موضوعی سبب وابستگی احزاب به دولت‌ها می شود، ادامه داد: با توجه به اینکه اعتبار مذکور را مجلس شورای اسلامی تصویب کرده و شورای نگهبان نیز آن را تایید کرده، وابستگی احزاب به دولت را رقم نمی زند. این نماینده مردم در مجلس دهم تصریح کرد: امروزه حق عضویت‌ها کفاف برطرف کردن امور احزاب را نمی دهد و موضوع تامین منابع سبب می شود گاهی احزاب جلوی قدرت‌های مالی سر خم کنند.
عضو فراکسیون نمایندگان ولایی مجلس شورای اسلامی با اشاره به اهمیت جایگاه و نقش دولت‌ها برای تقویت احزاب، خاطرنشان کرد: دولت‌ها می‌توانند به احزاب یارانه دهند و دیوان محاسبات نیز هزینه هایی که برای احزاب می شود را کنترل می کند و در این خصوص مشکلی پیش نمی آید.
چالش اصلي
جانمايي‌هاي سليقه‌اي به دور از شايسته‌سالاري و نيز اتخاذ تصميمات مساله‌دار در ايران منشأ بسياري از مشكلات و معضلاتي محسوب مي‌شود كه وضعيت كشور را به اينجا كشيده‌است. آن دسته از افرادي كه اشتباهي قدرت را به دست گرفته‌اند براي آنكه صاحبان اهرم‌ها و ابزارهاي تاثيرگذار در اين انتصاب را خشنود كنند، زماني كه به قدرت مي رسند به جاي آنكه براي بهبود وضعيت مردم و تحقق وعده‌ها قدم بردارند، به سمتي حركت مي‌كنند كه حاميان به قدرت رسيدن آنها علاقه دارند و اين وضعيت سبب بروز مشكلات عظيم مي‌شود.
اگر دولت خود را خادم و نه وامدار احزاب بداند و براي بهبود اوضاع به همه آن‌هايي كه كارآمدي لازم را دارند بدون تبعيض كمك كند، هيچ‌كس اعتراضي نخواهد كرد ولي اگر برخي بكوشند براي حفظ دست‌هاي حامي از جيب مردم هزينه كنند بي شك با اعتراض‌هايي روبه‌رو خواهد شد؛ البته اعتراض‌هايي كه برگرفته از دلواپسي براي مردم و امور جامعه نيست بلكه براي آن است كه مخزن پر و صدايي خاموش شود. اين است كه داستان جامعه ايراني ادامه‌دار خواهد بود و اگر صدهزارتا رييس‌جمهور و مسئول نيز عوض شود تا در سياست‌ها و نگاه‌ها تغييري ايجاد نشود، وضعيت به همين شكل خواهد بود؛ حتي اگر اميركبيرها و مصدق‌ها بر اين كشور حكومت كنند سرانجام در حصر و دخمه از سرراه برداشته مي‌شوند.
- 11
- 2
