در مورد دادگاه لاهه و تاریخچه ی آن بیشتر بدانید

دادگاه لاهه براساس منشور ملل متحد تاسیس شده‌ است

دادگاه لاهه

یكی از اركان ملل متحد كه بموجب منشور و اساسنامه اش فعالیت می‎کند، دیوان بین‎المللی دادگستری نام دارد. از سال ۱۹۴۶ تأسیس دیوان به عنوان جانشین دیوان دائمی دادگستری بین‎المللی صورت گرفت، البته دیوان بین‎المللی دادگستری برخلاف دیوان دائمی كه خارج از نظام جامعه ملل بود؛ به عنوان ركن قضایی اصلی ملل متحد محسوب میشود. بطور كلی دیوان بر‎اساس حقوق بین‎الملل موظف است که اختلافات بین دولتها را حل و فصل کند و درمورد مسائل حقوقی، نظرات مشورتی خویش را بنا به درخواست مجمع عمومی و شورای امنیت و سایر اركان ملل متحد و آژانس‎های تخصصی اعلام ‎نماید. تاكنون دیوان، ۸۹ رأی و ۲۵ نظریه مشورتی را صادر کرده است. 

از وظایف اصلی دادگاه لاهه می توان به ارائه نظر مشورتی در پاسخ به سوالات حقوقی سازمان های بین المللی، مجمع عمومی ملل متحد و آژانس های تخصصی سازمان ملل اشاره کرد.

تاریخچه دادگاه لاهه

تاکنون دو بخش از قوه قضائیه، به رفع اختلافات بین المللی پرداخته اند؛ نخست، جامعه ملل در سال ۱۹۲۰ میلادی، دیوان دائمی دادگستری بین المللی را ایجاد کرد و این دیوان هم زمان با انحلال جامعه ملل نیز منحل شد. برگزاری نشست های این دیوان در کاخ صلح لاهه بود. بلافاصله پس از انحلال دیوان دائمی، دیوان بین المللی دادگستری را جایگزین آن کردند و در حال حاضر به کنش خود ادامه می دهد. از اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری به عنوان اساسنامه دیوان دائمی یاد میشود و حتی آیین دادرسی دیوان دائمی هم بدون هیچگونه تغيير اساسی گرفته شد. دیوان بین المللی دادگستری در سال های بعد، قواعد تازه آئین دادرسی را برعهده گرفت ولی اساسنامه دیوان بدون هیچ تغییری باقی ماند.

در آوریل ۱۹۴۶ نخستین جلسه دیوان بین المللی دادگستری در لاهه تشکیل شد و پرونده ی تنگه کورفو میان آلبانی و بریتانیا در مه ۱۹۴۷ به عنوان نخستین پرونده ی این دیوان محسوب میشد.

اعضای دادگاه لاهه

دیوان براساس پیشنهاد گروه‎های ملی دیوان دائمی داوری از ۱۵ قاضی تشکیل شده است كه بمدت ۹ سال از سوی مجمع عمومی و شورای امنیت بر اساس تقسیم‎‏بندی جغرافیایی انتخاب می‎شوند. افرادی كه عالیترین مقام اخلاقی را دارند و در كشورشان واجد شرایط تصدی پست‎های قضایی عالی هستند یا در حقوق بین الملل، مشهور هستند؛ برای قضات مذكور، انتخاب می‎شوند. البته وضعیت شخصی افراد در انتخاب قضات، کافی نیست بلكه باید بتوانند نماینده تمدن‎های بزرگ و نظامهای حقوقی مهم جهان نیز باشند. توجه کنید كه نباید بیش از یك تبعه یك كشور در میان قضات دیوان وجود داشته باشد.

همچنین چنانچه هریك از اصحاب دعوی در جریان رسیدگی به قضیه‎ای، قاضی متبوع خویش را نداشته باشد؛ اجازه ی معرفی فردی به عنوان قاضی اختصاصی در آن قضیه را دارد. منشی دیوان باید بهكارهای اداری دیوان، رسیدگی کند.

پروسه انتخاب قضات دادگاه لاهه

پروسه انتخاب قضات دادگاه لاهه، شامل دو مرحله به شرح زیر میباشد :

- گروه‌های ملی که در مرحله نخست، عضو دیوان دائمی داوری هستند؛ وقتی که با مراجع ملی، مانند دادگستری، دانشکده های حقوق، کانون های وکلا و مانند آن ها مشورت کردند؛ وظیفه ی معرفی ۴ نفر بعنوان کاندیدا به دبیرکل سازمان ملل متحد را بر عهده دارند که صرفا ۲ نفر آنها می توانند تابعیت مشابه داشته باشند. وظیفه ی دبیرکل سازمان ملل اینست که به مجمع عمومی سازمان ملل متحد و شورای امنیت سازمان ملل متحد، فهرست این کاندیدا ها را ارائه کند.

دیوان بین‌المللی دادگستری نام دیگر دادگاه لاهه میباشد

- وقتی که کاندیدا ها در این مرحله، اکثریت مطلق آرای مجمع عمومی و شورای امنیت را به دست آوردند؛ بمدت ۹ سال عضو دادگاه لاهه میشوند. اعضای دائم شورای امنیت، مطابق بند ۲ مادهٔ ۱۰ اساسنامه مجوز استفاده از حق وتو در این خصوص را ندارند. وقتی که همه ی قضات دیوان، پس از گذشت ۹ سال به یک باره تغيير می کنند؛ لطمه ای به دوام و پایداری آنها وارد میشود. ۵ نفر از قضات با پایان ماموریت ۹ ساله خود، پس از گذشت هر سه سال، تغییر می کنند.( در نخستین دوره پایان مأموریت، ۵ نفر در سه سال اول به قید قرعه صورت گرفت).

دادگاه لاهه، یک رئیس و یک نائب رئیس دارد و اگر ۹ قاضی در نشست های آن حاضر شود؛ رسمیت و اعتبار پیدا میکند.

دادگاه لاهه، مجوز تشکیل یک یا چند شعبه را بنا به تشخیص خود یا درخواست طرفین، برای رسیدگی به موضوع یا دعاوی معین دارد. خود دادگاه لاهه، احکام این شعب را صادر میکند.

اساسنامه دادگاه لاهه

دادگاه لاهه بصورت رسمی به زبان های فرانسوی و انگلیسی صحبت میکند. ۱۵ قاضی سرشناس با نظر مشترک مجمع عمومی سازمان ملل متحد و شورای امنیت سازمان ملل متحد در این دیوان بمدت نه سال فعالیت می کنند. پنج کرسی، پس از گذشت سه سال، قضاوت خالی می شود و پنج قاضی دیگر به جمع قضات اضافه می شوند. اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری از منشور ملل متحد، بخش جدایی ناپذیری محسوب میشود و جزء اصلی نظم حقوق موضوعهٔ بین المللی است. سازمان دهی ترکیب بندی و عملکرد دادگاه، از اهداف اصلی اساسنامه به شمار می رود. در صورت تمایل این شورا به اصلاح اساسنامه، باید یک اطلاعیه کتبی را به دبیرکل سازمان ملل متحد ارسال کند تا به مجمع عمومی فرستاده شود. با این حال، هیچگونه اصلاحاتی بر روی اساسنامه دیوان عالی صورت نگرفته است.

صلاحیت دادگاه لاهه

از صلاحیت های دادگاه لاهه می توان به صلاحیت ترافعی و مشورتی اشاره کرد. دادگاه لاهه در رسیدگی‎های ترافعی وظیفه دارد که بر اساس حقوق بین‎الملل، اختلافات میان دولتها را حل و فصل کند ولی در رسیدگی های مشورتی، نظریه مشورتی را براساس درخواست مجمع عمومی و شورای امنیت یا سایر اركان ملل متحد و آژانس‎های تخصصی در رابطه با یك سئوال حقوقی نظریه مشورتی خویش كه اساساً غیر الزام آور است، صادر می‎كند. 

رضایت دولتها مبنای اصلی صلاحیت 

اصل غیر قابل انكاری در حقوق بین‎الملل وجود دارد كه هیچ دولتی طبق آن ملزم به احاله اختلاف خویش با دولت دیگر به یك مرجع حل و فصل اختلاف نیست. بعبارت دیگر اختلاف موجود بین یك دولت و دولت دیگر را نمی توان بدون توافق و رضایت آن دولت ‎ به یك نهاد یا مرجع قضایی یا داوری جهت تصمیم گیری ارائه كرد و پیش شرط اظهار نظر قضایی نسبت به ماهیت دعوی، رضایت اصحاب دعوی می باشد.

لازمه ی صلاحیت دار شدن دادگاه لاهه برای این که به اختلافات دولتها رسیدگی کنند؛ به اینصورتست که باید رضایت خویش را در دو مرحله ابراز ‎كنند. در مرحله اول موظفند که در اساسنامه عضو شوند و یا تعهدات ناشی از اساسنامه را بپذیرند و در مرحله دوم نیز از طریق صدور اعلامیه صلاحیت اجباری باید صلاحیت رسیدگی به یك موضوع را بپذیرند و علاوه‌براین باید کارهای دیگری همچون پذیرش ارجاع اختلاف به دیوان در یك معاهده بین‎المللی، انعقاد موافقتنامه خاص و یا عدم ایراد صلاحیتی و اعلام مواضع ماهوی را انجام دهند. 

آرای دادگاه لاهه

آرای دادگاه لاهه بنابر مادهٔ ۵۹ اساسنامه باید در شرایطی اجرا شود که موضوع حکم است یا نسبت به کشورهای طرف دعوا می باشد. آرایی که از سوی دیوان، صادر میشود باید دارای اعتبار امر مختومه باشد و همچنین نمیتوان در آن تجدیدنظر کرد.

براساس بند ۱ ماده ۹۴ منشور سازمان ملل و ماده ۵۹ اساسنامه دیوان، طرفین دعوی باید از آرای دیوان، پیروی کنند. دیوان، بنا به درخواست هر یک از طرفین، در صورت بروز اختلاف در معنا و حدود حکم، حق تفسیر رأی خود را دارد( مادهٔ ۶۰ اساسنامه). چنانچه کشوری به موجب رأی صادره از دیوان، از اجرای تعهداتی استنکاف کند؛ طرف دیگر، حق شکایت به شورای امنیت را دارد و شورای امنیت براساس بند ۲ مادهٔ۹۴ منشور، توصیه یا تصمیماتی را در صورت ضرورت، ارائه میدهد.

بهتر است بدانید که درصورت محکومیت یکی از اعضای دائم شورای امنیت در دیوان و مطرح شدن این موضوع در شورا، در چنین شرایطی آن عضو دائم می تواند رأی دیوان را با استفاده از حق وتوی خود، بی تاثیر کند که از موازین انصاف و عدالت به دور است.

دادگاه لاهه رکن قضایی اصلی سازمان ملل متحد است

آیین دادرسی دادگاه لاهه

در سال ۱۹۴۶ آئین دادرسی دیوان در نخستین جلسه اش به تصویب رسید و اصلاحاتی در سال های ۱۹۷۲ و ۱۹۷۸  به آن اعمال شد.

رسیدگی به هر دعوی بر اساس آئین دادرسی و اساسنامه دیوان، در سه مرحله به شرح زیر انجام میشود:

>> ابتدا باید به مدیر دفتر دیوان، دادخواست خواهان دعوی یا موافقتنامه طرفین دعوا را تقدیم کنند تا در دفتر مخصوص ثبت شود.

>> در این مرحله باید کتبا بخش عمده ای از جریان رسیدگی به پرونده نوشته شود؛ یعنی خواهان، موظف است که به صورت کتبی، خواسته ی خود را به دیوان تقدیم کند. سپس دیوان باید با فرستادن آن به طرف مقابل، از او جواب بخواهد که به چنین مرحله ای« تبادل لوایح» می گویند و احتمال طولانی شدن روند آن وجود دارد؛ به این صورت که طرفین دعوی چندین مرتبه لایحه را ردوبدل می کنند.

>> کارشناسان و نمایندگان طرفین دعوی در مرحله شفاهی وکلا، با حضور در جلسه رسیدگی و به صورت شفاهی با یکدیگر مذاکره می کنند. جلسه رسیدگی دیوان، درصورتی غیر علنی است که خود دیوان یا طرفین، چنین خواسته ای داشته باشند. زبان های فرانسوی و انگلیسی، از زبان های رسمی دیوان شناخته میشود.

اعاده دادرسی

با توجه به قطعی بودن احکام دیوان، اگر کشوری یک موضوع را پس از صدور حکم کشف کند که در رأی، اثرگذار باشد و آن کشور در زمان صدور رای، نسبت به موضوع مذکور، بی خبر باشد؛ میتواند از دیوان بمدت ۶ ماه از تاریخ کشف موضوع تازه، تقاضای اعاده دادرسی کند. کمتر کشوری بخاطر این شرایط سخت، تقاضای اعاده دادرسی می کند تاجاییکه تنها یک مورد اعاده دادرسی درخصوص دعوای فلات قاره تونس علیه لیبی پیش آمده است.

بودجه دیوان

قضات دیوان، پس از این مرحله برای صدور رأی خود به دور هم جمع میشوند و با هم مشورت می کنند. سازمان ملل متحد، وظیفه ی تامین بودجه دیوان از محل حق عضویت اعضا را بر عهده دارد. با این وجود، هر یک از طرفین در هر دعوی، موظف به تامین هزینه های دادرسی مربوط به خود است مگر این که دیوان، ترتیب دیگری مقرر دارد. دادگاه لاهه حدود یکصد اختلاف را در عمر ۵۷ ساله خود می پذیرد و رأی یا نظر مشورتی را نسبت به آن ها صادر میکند.

قوانین دادگاه لاهه

دادگاه موظف است که برطبق ماده ۳۰ اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری، قوانینی را برای اجرای وظایف خود تعيين کند.

هدف از چنین قوانینی، تکمیل قوانین عمومی تنظیم شده در اساسنامه است تا برای گام های آنها مقررات دقیقی ایجاد نمایند.

شکایت ایران از آمریکا در لاهه

در سال ۲۰۱۸ جمهوری اسلامی ایران در دادگاه لاهه از کشور آمریکا به خاطر توقیف دو میلیارد دلار از اموال ایران در آمریکا شکایت کرد؛ بررسی این شکایت، خیلی زمان بر بود تا این که دیوان، آن را پذیرفت ولی هیچ حکم قطعی تا بحال صادر نشده است.

دادگاه لاهه در آوریل ۱۹۴۶ شروع به کار کرد

گردآوری: بخش سیاست سرپوش