پنجشنبه ۲۲ آذر ۱۴۰۳
۰۹:۲۳ - ۲۳ آبان ۱۳۹۷ کد خبر: ۹۷۰۸۰۵۸۲۲
اندیشه دینی

نگاهی به افق معرفتی علامه طباطبایی

علامه طباطبایی,اخبار مذهبی,خبرهای مذهبی,اندیشه دینی

امروزه به «من» و «دیگری» در حوزه علوم‌انسانی و اجتماعی به‌عنوان یک مسأله نگریسته می‌شود و علامه طباطبایی از جمله متفکرانی است که در دو بعد «وجودشناختی» و «معرفت‌شناختی» به این مسأله پرداخته است. ایشان مسیری که در «برهان صدیقین» پیش می‌گیرند، ارتباط میان‌ فرهنگی یا به تعبیری «دیگری» را به تأمل می‌گذارند.

فلسفه اسلامی، مباحث مختلفی در خصوص معنا ارائه کرده است اما در حوزه علوم‌اجتماعی در خصوص معنا دو رویکرد وجود دارد؛ یک رویکرد، معنا را برساخته می‌بیند و ذاتی مستقل برای آن قائل نیست که مکاتب مختلفی در ذیل این رویکرد قرار می‌گیرند؛ اغلب، رویکردهای نوکانتی و فرانکفورتی این گونه هستند. همچنین رویکردهای ساختارگرایانه، پساساختارگرایانه و پسامدرن نیز در این دسته گنجانده می‌شوند.

این رویکردها که بیشتر هم فرانسوی هستند، موجب می‌شوند معنا همواره در کنش انسانی شکل گیرد و این ما هستیم که با نوع خوانش‌مان، کنش دیگران و حتی کنش دیروز خود را از افق امروز بازخوانی می‌کنیم. بر این اساس در این فضا، مشکل تنها «هویت دیگری» نیست بلکه «هویت خود» نیز هست؛ یعنی خود انسان در هر خوانش جدید از خود، هویت‌اش را بازسازی می‌کند. این رویکرد به «مرگ متن» منجر شده و «مفسر» را محور قرار می‌دهد. کاملاً روشن است پیامد این رویکرد در مسأله هویت تنها به دیگری باز نمی‌گردد، بلکه هویت خود را نیز شامل می‌شود. در این رویکرد، ما با چیزی تحت عنوان نسبیت فهم و حقیقت مواجه هستیم.

در مقابل، رویکرد دیگری وجود دارد که برای معنا «ذات» قائل است، در کانون این رویکرد، پدیدارشناسان، اعم از هوسرل و شاگردانش قرار می‌گیرند، این رویکرد بیشتر آلمانی است و ما در ایران، بیشتر با آن مواجه هستیم. شاید یکی از دلایل این مواجهه، ورود هانری کربن به ایران و اثرگذاری افراد دیگری همچون مرحوم فردید باشد.

برخلاف رویکرد نخست، در رویکرد دوم حقیقت انکشاف یافته و انسان با حقیقت مواجه می‌شود و مشکل آن، بیشتر وجودشناختی و معرفت‌شناختی است. واقعیت این است که همواره به لحاظ وجودی، انسان از یک جایگاه محدودی با حقیقت مواجه می‌شود، یا «افکنده شده در تاریخ» است یا «فرورفته در سنت» و از یک منظر خاص معنا را می‌یابد و تعدد نظرگاه‌ها، آدمیان را با تعدد معانی مواجه می‌کند. این محدودیت منظر، فهم «دیگری» را مشکل می‌کند.

رسیدن به حقیقت مشترک و امتزاج افق‌ها، مشکل این رویکرد است و پرسشی جدی است.

مسیری را که علامه طباطبایی از بعد معرفت‌شناختی در برهان صدیقین طی کرده‌اند، این است که نخستین معرفت انسان چیستی مرز فلسفه و سفسطه است.

وقتی معرفت را سوبژکتیو و ذهنی در نظر می‌گیریم تا زمانی که به حوزه‌های نوکانتی نرسیم، مشکل ارتباطات میان‌فرهنگی، خود را نشان نمی‌دهد. در کانت، چنین مشکلی وجود ندارد، معرفت متعلق به ذهن فاعل‌شناسا است و همه، جنبه استعلایی داشته و همه، معرفت و حکمت مشترکی دارند. علامه طباطبایی در برهان صدیقین عنوان می‌کند اینکه واقعیت وجود دارد، یک گزاره سوبژکتیو نیست و ضرورت صدق آن حملی شایع است. آنچنان نیست که ما آن را صرفاً به‌عنوان امری درونی درک کنیم و این مسأله مورد توجه فیلسوفان قبل از ایشان نیز هست. مرز فلسفه و سفسطه از همین جا (اصل واقعیت را پذیرفتن) آغاز می‌شود.

اما نوآوری و توجه علامه طباطبایی این است که ایشان معتقدند این گزاره ضرورت ازلیه دارد نه ضرورت ذاتیه. در هر صورت و در هر حالتی اصلاً امکان تردید در آن در هیچ فرضی از فروض نیست. علامه این استدلال را به‌عنوان یک مقدمه عنوان می‌کنند البته این بحث را مجدداً ادامه می‌دهند. بنابراین نخستین امری را که ما می‌یابیم یک حقیقت نامحدود و بی‌نهایت است، به تعبیری، نخستین یافته ما، حق سبحان است.

می‌کوشم از این مقدمه برای درک انسان‌ها بهره بگیرم، نخستین حقیقتی که بر انسان منکشف می‌شود، حقیقتی نامحدود است. به تعبیری، موجودات زمانمند و محدود، با نخستین حقیقتی که مواجه می‌شوند، ماهیتی نامحدود دارد. شناخت این مسأله یک امر استعلایی و سوبژکتیو هم نیست. این امر مشترک می‌تواند سوای بین همه انسان‌ها باشد و فهم مشترکی است که همه با آن شروع می‌کنند. اگر این گزاره که ضرورت ازلیه دارد پشتوانه دیگر گزاره‌هایی که ضرورت ذاتیه دارد، قرار نگیرد، ضرورت ذاتی آنها نیز فرو خواهد ریخت چراکه همه شناخت‌شان را با اتکا به این حقیقت آغاز می‌کنند.

انسان یک موجود تاریخی در سنت گذشته نیست بلکه در یک افقی قرار دارد که خلافت الهی است. افق معرفتی علامه، چنین معرفتی است و به نظر می‌رسد این رویکرد می‌تواند مشکل معرفت را در قدم نخست و فهم «دیگری» را در گام دوم حل کند.

مکتوب های حاضر، متن ویرایش و تلخیص شده «ایران» از سخنرانی حجت‌الاسلام دکتر حمید پارسانیا و آیت‌الله مصطفی محقق داماد است که در همایش سالانه «یادمان علامه سیدمحمد حسین طباطبایی» در تاریخ ۲۱ آبان ماه در محل دانشگاه علامه طباطبایی ارائه شد.

iran-newspaper.com
  • 11
  • 3
۵۰%
همه چیز درباره
نظر شما چیست؟
انتشار یافته: ۰
در انتظار بررسی:۰
غیر قابل انتشار: ۰
جدیدترین
قدیمی ترین
مشاهده کامنت های بیشتر
هیثم بن طارق آل سعید بیوگرافی هیثم بن طارق آل سعید؛ حاکم عمان

تاریخ تولد: ۱۱ اکتبر ۱۹۵۵ 

محل تولد: مسقط، مسقط و عمان

محل زندگی: مسقط

حرفه: سلطان و نخست وزیر کشور عمان

سلطنت: ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰

پیشین: قابوس بن سعید

ادامه
بزرگمهر بختگان زندگینامه بزرگمهر بختگان حکیم بزرگ ساسانی

تاریخ تولد: ۱۸ دی ماه د ۵۱۱ سال پیش از میلاد

محل تولد: خروسان

لقب: بزرگمهر

حرفه: حکیم و وزیر

دوران زندگی: دوران ساسانیان، پادشاهی خسرو انوشیروان

ادامه
صبا آذرپیک بیوگرافی صبا آذرپیک روزنامه نگار سیاسی و ماجرای دستگیری وی

تاریخ تولد: ۱۳۶۰

ملیت: ایرانی

نام مستعار: صبا آذرپیک

حرفه: روزنامه نگار و خبرنگار گروه سیاسی روزنامه اعتماد

آغاز فعالیت: سال ۱۳۸۰ تاکنون

ادامه
یاشار سلطانی بیوگرافی روزنامه نگار سیاسی؛ یاشار سلطانی و حواشی وی

ملیت: ایرانی

حرفه: روزنامه نگار فرهنگی - سیاسی، مدیر مسئول وبگاه معماری نیوز

وبگاه: yasharsoltani.com

شغل های دولتی: کاندید انتخابات شورای شهر تهران سال ۱۳۹۶

حزب سیاسی: اصلاح طلب

ادامه
زندگینامه امام زاده صالح زندگینامه امامزاده صالح تهران و محل دفن ایشان

نام پدر: اما موسی کاظم (ع)

محل دفن: تهران، شهرستان شمیرانات، شهر تجریش

تاریخ تاسیس بارگاه: قرن پنجم هجری قمری

روز بزرگداشت: ۵ ذیقعده

خویشاوندان : فرزند موسی کاظم و برادر علی بن موسی الرضا و برادر فاطمه معصومه

ادامه
شاه نعمت الله ولی زندگینامه شاه نعمت الله ولی؛ عارف نامدار و شاعر پرآوازه

تاریخ تولد: ۷۳۰ تا ۷۳۱ هجری قمری

محل تولد: کوهبنان یا حلب سوریه

حرفه: شاعر و عارف ایرانی

دیگر نام ها: شاه نعمت‌الله، شاه نعمت‌الله ولی، رئیس‌السلسله

آثار: رساله‌های شاه نعمت‌الله ولی، شرح لمعات

درگذشت: ۸۳۲ تا ۸۳۴ هجری قمری

ادامه
نیلوفر اردلان بیوگرافی نیلوفر اردلان؛ سرمربی فوتسال و فوتبال بانوان ایران

تاریخ تولد: ۸ خرداد ۱۳۶۴

محل تولد: تهران 

حرفه: بازیکن سابق فوتبال و فوتسال، سرمربی تیم ملی فوتبال و فوتسال بانوان

سال های فعالیت: ۱۳۸۵ تاکنون

قد: ۱ متر و ۷۲ سانتی متر

تحصیلات: فوق لیسانس مدیریت ورزشی

ادامه
حمیدرضا آذرنگ بیوگرافی حمیدرضا آذرنگ؛ بازیگر سینما و تلویزیون ایران

تاریخ تولد: تهران

محل تولد: ۲ خرداد ۱۳۵۱ 

حرفه: بازیگر، نویسنده، کارگردان و صداپیشه

تحصیلات: روان‌شناسی بالینی از دانشگاه آزاد رودهن 

همسر: ساناز بیان

ادامه
محمدعلی جمال زاده بیوگرافی محمدعلی جمال زاده؛ پدر داستان های کوتاه فارسی

تاریخ تولد: ۲۳ دی ۱۲۷۰

محل تولد: اصفهان، ایران

حرفه: نویسنده و مترجم

سال های فعالیت: ۱۳۰۰ تا ۱۳۴۴

درگذشت: ۲۴ دی ۱۳۷۶

آرامگاه: قبرستان پتی ساکونه ژنو

ادامه
ویژه سرپوش