پلاسماهای خورشیدی در کمین زمین

علیرضا بیات درباره این خبر که امروز مبنی‌بر به ثبت رسیدن بزرگ‌ترین فوران پلاسما در خورشید منتشر شد در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در خورشید پدیده‌ای وجود دارد به نام فوران جرم تاجی یا کرونا مس اجکشن که به‌اختصار CME نامیده می‌شود. در این پدیده، میلیاردها تُن پلاسما همراه با میدان مغناطیسی شدید از تاج خورشید به فضا پرتاب می‌شود. این فوران‌ها، بسته به شدت‌شان، می‌توانند آثار قابل‌توجهی بر کره زمین و شرایط زیستی آن بر جای بگذارند.

وی افزود: مشخصات یک فوران پلاسما عظیم بدین‌گونه است که سرعت خروج پلاسماها می‌تواند تا بیش از ۳۰۰۰ کیلومتر در ثانیه برسد. جرم تخلیه‌شده‌ای که در این فوران‌ها اندازه‌گیری شده، در حدود ۱۰¹³ کیلوگرم است و انرژی کل آن به حدود ۱۰²⁵ ژول یا بیشتر می‌رسد؛ عددی که معادل انرژی میلیون‌ها بمب هیدروژنی است.

کارشناس نجوم ادامه داد: پلاسماهای منتشرشده در قالب اشعه ایکس توسط ماهواره‌هایی مانند GOES ناسا اندازه‌گیری می‌شوند و براساس شدت‌شان به کلاس‌های مختلفی تقسیم می‌گردند؛ A، B، C، M و X. کلاس A بسیار ضعیف است و معمولاً تأثیر خاصی بر زندگی انسان‌ها یا زمین ندارد. شدت تابش اشعه ایکس این کلاس کمتر از ۱۰⁻⁷ وات بر متر مربع است.

بیات بیان کرد: کلاس B نیز ضعیف است و معمولاً اثر قابل توجهی ندارد. شدت تابش آن بین ۱۰⁻⁶ تا ۱۰⁻⁷ وات بر متر مربع برآورد می‌شود. کلاس C یک کلاس متوسط محسوب می‌شود و گاهی موجب اختلال خفیف در ارتباطات رادیویی HF می‌گردد؛ شدت تابش اشعه ایکس این کلاس بین ۱۰⁻⁶ تا ۱۰⁻⁵ وات بر متر مربع است.

وی افزود: کلاس M، از کلاس‌های قدرتمند به‌شمار می‌آید و می‌تواند منجر به اختلال در ارتباطات رادیویی نواحی قطبی شود و احتمال وقوع CME نیز در آن بالاست. شدت تابش آن بین ۱۰⁻⁵ تا ۱۰⁻⁴ وات بر متر مربع اندازه‌گیری می‌شود، اما قوی‌ترین نوع این فوران‌ها، کلاس X است که بسیار شدید و خطرناک است؛ هم برای ماهواره‌ها، هم برای فضانوردان، هم برای سامانه‌های ارتباطی. این فوران‌ها می‌توانند طوفان‌های ژئومغناطیسی شدیدی را به‌وجود آورند. شدت تابش اشعه ایکس در کلاس X بیش از ۱۰⁻⁴ وات بر متر مربع است.

کارشناس نجوم اظهار کرد: این کلاس‌بندی‌ها دارای زیررده‌های عددی نیز هستند. به‌عنوان مثال، فورانی با درجه C۳.۲ یک فوران متوسط در کلاس C است، یا فوران M۵.۶ نشان‌دهنده یک رویداد بسیار قوی در کلاس M است. در کلاس X، عدد کنار حرف نشان‌دهنده شدت مضاعف آن است. برای نمونه، X۱.۰ تا X۳۰ به‌ترتیب شدت‌های روبه‌افزایش را نشان می‌دهند. بزرگ‌ترین فورانی که تاکنون ثبت شده، در ۴ نوامبر ۲۰۰۳ رخ داده و کلاس آن X۴۵ گزارش شده است. البته تجهیزات موجود در آن زمان توانایی ثبت آن را تنها تا X۲۸ داشتند، اما تخمین‌ها شدت بیشتری را نشان دادند. این فوران، آثار قابل توجهی بر زمین گذاشت. به‌طور کلی، فوران‌هایی که در کلاس‌های M و X قرار دارند، بیشترین تأثیر را بر کره زمین دارند. از جمله آثار این فوران‌ها می‌توان به پرتاب پلاسما (CME)، اختلال در ارتباطات HF، افزایش خطر برای فضانوردان در مدارهای پایین، آسیب به تجهیزات ماهواره‌ای و ایجاد شفق‌های قطبی بسیار شدید در عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر اشاره کرد.

بیات گفت: مقایسه شدت انرژی این کلاس‌ها به‌گونه‌ای است که کلاس B ده برابر قوی‌تر از کلاس A است؛ کلاس C ده برابر قوی‌تر از کلاس B؛ کلاس M ده برابر قوی‌تر از کلاس C و کلاس X ده برابر قوی‌تر از کلاس M است.

وی ادامه داد: طبق داده‌هایی که امروز، ۷ ژوئیه ۲۰۲۵(مطابق با ۱۶ تیر ۱۴۰۴) بررسی شده‌اند، تنها یک پدیده فوران در کلاس C۱۰ در ساعت ۸:۲۲ دقیقه به وقت شرق آمریکا ثبت شده است. در حال حاضر، هیچ فوران پلاسمایی قابل توجهی مشاهده نشده و این رویداد تأثیر خاصی بر زمین یا زندگی انسان‌ها نخواهد داشت.

کارشناس نجوم اضافه کرد: این تصاویر نشان دهنده کلاس C بودن این فوران است ک اخبار منتشر شده در مورد فوران عظیم بودن را رد می‌کند.