ما در جایی زندگی میکنیم که آب با باران از آسمان فرو میریزد، اقیانوسها تقریبا سه چهارم سطح این کره خاکی را پوشش میدهند و کوههای یخ و یخچالهای کوهستانی آن را محاصره کردهاند. اینها تنها منابع حیات روی زمین هستند. منابعی که اگر به دنبال فراتر از آن باشیم باید به سراغ سیارههای دیگری مثل مریخ برویم و به دنبال آب روی سطح آن باشیم. اتفاقی که وقتی برای اولین بار رخداد و بشر اولین نشانههای زندگی را در مریخ یافت هیجان زده شد. با این حال آب مسئله کلیدی محیط زیست قرن است. مسئلهای که میتواند زمین را نابود کند و انسانها را به نزاع بکشاند.
آب به کجا میرود؟
چگونه ۱۳۰ لیتر آب را در یک فنجان جا دهیم؟ پاسخ بسیار ساده است، فنجانتان را با قهوه پر کنید. پرورش قهوه یک کسب و کار تشنه است، همان طور که کشت پنبه یک کسب و کار آببر است. ۱۰ هزار لیتر آب برای دوخت یک شلوار جین مصرف میشود و یک تیشرت ۲هزار و ۵۰۰ لیتر آب میخورد. پرورش آووکادو، بادام و حتی بطریهای آب خود بیشترین مصرفکنندگان آب هستند. کشاورزی حدود ۷۰درصد آب شیرین در سراسر جهان را استفاده میکند.
مناطقی که محصولات آب بر خود را صادر میکنند در واقع آب خود را صادر میکنند، این تجارت در جهان به تجارت آب مجازی یا آب نامرئی معروف است.
محصولات کشاورزی آشکارترین معاملات آب مجازی را تشکیل میدهند، اما تعداد زیادی کالاهای تولیدی نیز نیاز به مقدار زیادی آب دارند. زمانی که کشورها و مناطق با کمبود آب روبهرو هستند آب خود را صادر میکنند، در ظاهر فکر میکنند که سود کردهاند اما در بلند مدت وابستگی آنها به منابع آب و کاهش این منابع به آنها خسارت میزند.
مشکل اصلی این است که اکثر منابع آبی در زمین غیر قابل دسترس هستند. انتقال آب به مناطق دور سخت است و نیازهای انسان به آب برای صنعت و غذا در حال رشد. همه چیز ما از نوشیدن گرفته تا شستشو، رشد مواد غذایی، صنعت، ساخت و ساز و تولید به آب وابسته است و این نیاز با جمعیتی بالغ بر ۷.۵ میلیارد نفر در حال حاضر که تا سال ۲۰۵۰ به ۱۰ میلیارد میرسد، افزایش خواهد داشت.
در حال حاضر ۸۴۴ میلیون نفر یعنی یک نفر از ۹ نفر از جمعیت زمین به آب تمیز و مقرون به صرفه در خانههایشان دسترسی ندارند و هر سال حدود ۳۰۰ هزار کودک زیر ۵ ساله به دلیل آب کثیف و غیر بهداشت و درمان ضعیف از اسهال میمیرند. تامین آب برای کسانی که به آن نیاز دارند، نه تنها به لحاظ ایمنی و امنیت مهم است، بلکه دارای مزایای اجتماعی و اقتصادی فراوانی است. کودکان در معرض خطر ابتلا به بیماری های قابل پیشگیری هستند. دختران در کشورهای در حال توسعه بدترین حالت را دارند، زیرا به علت کمبود امکانات بهداشتی از رفتن آنها به مدرسه در سن بلوغ جلوگیری میشود و دختران و زنان مجبورند مایلها سفر کنند تا به آب دسترسی پیدا کنند و در این راه نه تنها مورد خشونت واقع میشوند بلکه اغلب دچار عفونتها و بیماریهای زنانه میشوند.
بنابراین دخیره آب مقرون به صرفه موجب کاهش هزینه درمان مراقبتهای بهداشتی و همچنین آزادسازی منابع اقتصادی میشود. طبق آمار رسمی اعلام شده هر یک پوند سرمایهگذاری در آب پاک حداقل ۴ پوند بازده اقتصادی دارد. بیش از ۲۱ میلیارد پوند در سال تا سال ۲۰۳۰، یا ۰.۱ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی، برای تامین آب و بهداشت همه کسانی که به آن نیاز دارند، هزینه میشود اما بانک جهانی تخمین میزند که مزایا و سود اقتصادی آن ۶۰ میلیارد دلار در سال باشد.
آیا تغییرات آب و هوایی باعث بدتر شدن شرایط میشود؟
تغییرات آب و هوا موجب خشکسالی و گرما در سراسر جهان و همچنین سیل و افزایش سطح دریا میشود. آلودگی منابع آب شیرین و آبهای زیر زمینی در حال رشد است. کاهش سفرههای آب زیرزمینی میتواند آب باقی مانده را شورتر کند. ورود کود نیترات به منابع آبی میتواند آب را برای آشامیدن و آبیاری نامناسب کند. شهر کیپ تاون مهمترین شهر آفریقای جنوبی یک مثال قاطع از چالشهای زندگی در زمان در معرض تهدید قرار گرفتن منابع آبی است. این شهر در طول یک سال گذشته به نقطه بحرانی در تامین آب آشامیدنی خود رسیده است. دولت هشدار داده که روز صفر یعنی روز پایان یافتن آب پشت سد نزدیک است. اتفاقی که سبب شده تا مردم و دولت به تغییر شیوه زندگی به عنوان مثال آبیاری در شب و استفاده مجدد از آب شستوشوی لباس و حمام روی آورند.
چه کسانی بیشترین ضربه را میخورند؟
فقیران بدترین ضربه را میخورند. رقابت بر سر تقاضای آب به این معنی است که فقیران و حاشیهنشینها در مصاف با ثروتمندان شکست میخورند و برای دستیافتن به آب با مشکلات بیشتری روبه رو خواهند بود. بسیاری از دولتها و شرکتهای آبرسانی خصوصی سرمایه گذاری خود را در مناطق ثروتمند متمرکز میکنند و کشاورزی و صنعت را برای مردم فقیرتر میگذارند، این در حالی است که سهم ثروتمندان از تولید آلودگی و استخراج از منابع زیرزمینی قابل قیاس با مردم فقیر نیست اما اغلب نادیده گرفته میشود. دسترسی به آب به طور عادلانه نیاز به حکومتمدارانی خوب دارد که مقررات سختگیرانه تعیین کنند، سرمایه گذاری کنند و قوانین را به اجرا درآورند. ویژگیهایی که اغلب کشورهای فقیر از آن برخوردار نیستند.
تعداد مناطقی که با کمبود آب روبهرو هستند در حال افزایش است؛ کیپ تاون تنها آغاز آن است. یک تحقیق جدید که مبتنی بر دادههای آزمایشی آب و هوا و عکسهای ماهوارهای در طول یک دوره ۱۴ ساله است نشان میدهد که ۱۹ کانون در سراسر جهان کشف شده که منابع آبی به سرعت در حال کاهش است و نتایج فاجعه آمیزی را به دنبال دارد. این مناطق شامل مناطقی از کالیفرنیا، شمال غربی چین، شمال و شرق هندوستان و خاورمیانه هستند. به طور کلی دانشمندان تغییرات اقلیم پیشبینی میکنند که مناطقی از جهان که در حال حاضر در معرض خشکسالی قرار دارند، خشکتر میشوند و مناطقی که قبلا مرطوبتر بودند آب خواهند داشت. آنها معتقدند که نتایج تحقیقات نشان میدهد که آب مسئله کلیدی محیط زیست قرن است.
چگونه میتوان منابع آب شیرین را بهتر مدیریت کرد؟
برخی از موثرترین راههای مدیریت منابع آب بسیار ساده هستند. نشت لولهها یک مثال خوب است. نشتی شیر آب میتواند ۳۰۰ لیتر آب را در سال هدر بدهد. آژانس محیط زیست انگلستان گزارش کرده که اگر ۳ میلیارد لیتر در روز آب از طریق نشت کردن هدر برود، آب مورد نیاز برای ۲۰ میلیون نفر نابود شده است. آبیاری، حتی در مناطق خشک، کشاورزان را قادر به پرورش و کشت انواع محصولات میکند. اما بعضی از روشهای آبیاری بسیار ناکارآمد هستند. مثلا در کشورهای گرم که زمینهای کشاورزی به روش غرق آبی آبیاری میشود، آب پیش از رسیدن به ریشه گیاهان تبخیر میشود.
یک روش جایگزین اینگونه آبیاریها، آبیاری قطرهای است، سیستم لولهای که آب را به طور مستقیم به ریشههای هر گیاه میرساند. البته روشهای سنتی نیز میتواند در بسیاری از مناطق به خوبی مورد استفاده قرار گیرد. احیا و بازسازی سدهای کوچک سنتی در هندوستان که امکان رساندن آب بارانهای دورهای به سراسر زمینهای کشاورزی را محقق میکند میتواند یکی از روشهای موثر باشد. فنآوری سنسور، راه جدیدی را پیشروی کشاورزان قرار داده، سنسورهای زمین، که به اندازه ۲ دلار در سال هزینه روی دست کشاورزان میگذارند میتوانند میزان رطوبت خاک را کنترل کنند و به کشاورزان خبر میدهند که گیاه چه زمانی به آب نیاز دارد.
بزرگترین منبع آب روی زمین دریاها هستند که ۹۷ درصد از آبهای زمین را تشکیل میدهند اما نتایج تحقیقات میگویند که این آبها در معرض خطر ناپدید شدن هستند. این گزاره شاید این سوال را در ذهن شما ایجاد کند که چرا آنها را برای نوشیدن مهار نکنیم؟ اساسیترین تکنولوژی برای انجام این کار شامل تقطیر، فرآیند جوشیدن آب و جذب بخار و تبدیل شدن آن به مایع میشود.
کاری که در مقادیر کم به راحتی امکان پذیر است تا آب را از سایر ناخالصیها و نمک پاک کند و برای آشامیدن مناسب شود اما در مقیاس وسیع مثل تامین آب آشامیدنی یک شهر این فرآیند بسیار و صرف هزینه زیاد روبهرو است. حتی روشهای مدرن مانند مخازن کم فشار برای کاهش نقطه جوش نیز نمی تواند به این روند سرعت بیشتری ببخشد. ضمن اینکه با پسماندهایی که باید به محیط زیست برگردد مواجه است. با این حال همه شواهد نشان میدهد که جهان با چالش آب روبهرو است. چالشی که شاید به نزاع و درگیری وسیعی کشیده شود.
زهرا داستانی
- 16
- 2
