دیگر نیازی به آمارها نیست که به ما گوشزد کند سونامی پلاستیک در راه است. مشاهدات میدانی و نگاهی کوتاه به الگوی مصرف هر کدام از ما که روزانه چندین کیسه پلاستیک را بدون کوچکترین تامل و تعللی روانه طبیعت می‌کنیم، موید این موضوع است. آمارها نیز در این میان فقط عمق فاجعه را در قالب اعداد و ارقام به تصویر می‌کشند.
آن گونه که «صدرالدین علی‌پور»، مدیرکل محیط زیست و توسعه پایدار به باشگاه خبرنگاران گفته است، ایران در میان۱۰ کشور پر مصرف مواد پلاستیکی و نایلون قرار دارد. به گفته وی طبق آمار، روزانه بیش از سه هزار تن و سالانه حدود یک میلیون تن در کشور پلاستیک مصرف می‌شود.
البته پیش‌تر برخی منابع ادعا کردند که ایران هفتمین کشور مصرف کننده پلاستیک در دنیا است و هر شهروند تهرانی حداقل روزی ۳ کیسه پلاستیک مصرف می‌کند. «محمد درویش»، عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور نیز سال گذشته اعلام کرد مصرف پلاستیک در ایران سه برابر بیشتر از میزان مصرف جهانی است. این آمارهای هولناک را وقتی کنار مشاهدات میدانی و الگوی مصرفی بسیاری از ما قرار می‌دهیم عمق این فاجعه بیشتر جلوه می‌کند.
تبعات مصرف بی‌رویه پلاستیک در یک یا دو مورد خلاصه نمی‌شود و در این هجوم گسترده پلاستیک‌ها، فقط انسان‌ها نیستند که زندگی‌شان در محاصره و تهدید پلاستیک است بلکه آلودگی پلاستیکی که آن را آلودگی «سفید» نیز می‌نامند زندگی گیاهان، حیوانات و حتی موجودات آبزی را نیز سیاه کرده است. تصاویر متعددی از حیوانات و جانورانی که قربانی پلاستیک شده‌اند هر از چندگاهی به رسانه‌ها راه پیدا می‌کند. پارسال درست همین روزها بود که رسانه‌ها با انتشار تصویری از یک نهنگ در سواحل تایلند اعلام کردند که پلاستیک زندگی را از او ربوده است. این نهنگ ۸۰کیسه پلاستیکی را که وزنشان به ۱۸ کیلوگرم می‌رسد، بلعیده و به همین خاطر جان خود را از دست داده بود.
در حالی که اغلب ما در مصرف پلاستیک در حال سبقت از دیگری هستیم و به سختی می‌‌توان کسی را پیدا کرد که در طول روز مصرف پلاستیک نداشته باشد، که تجزیه ظروف پلاستیکی و کیسه‌های یکبار مصرف در طبیعت نه تنها می‌تواند حتی تا چهار قرن طول بکشد، بلکه مواد شیمیایی موجود در آن می‌تواند از طریق خاک وارد آب، گیاهان و چرخه غذایی شود و صدمات جبران‌ناپذیر بهداشتی و اقتصادی برجای بگذارد.
آن گونه که کارشناسان می‌گویند: مواد پلاستیکی و پلیمری به علت دارا بودن مواد نفتی و هیدروکربنی و افزودنی‌های مختلف تجزیه‌ناپذیر است و در خاک باقی می‌مانند. مواد شیمیایی موجود در آنها به تدریج از طریق خاک وارد آب، گیاهان و جانوران و به صورت مستقیم و غیرمستقیم وارد زنجیره غذایی انسان و حیوان می‌شود. این در حالی است که جایگزین‌های گیاهی ظروف و کیسه‌های پلاستیکی این قابلیت را دارند که حداکثر ظرف ۶ ماه در طبیعت تجزیه شوند.
البته مصرف پلاستیک و تبعات محیط زیستی آن محدود به ایران نیست و موضوعی جهانی شده است. سازمان ملل در گزارشی اعلام کرد که سالانه پنج تریلیون کیسه پلاستیکی در جهان مصرف می‌شود، چیزی معادل ۱۰میلیون کیسه پلاستیکی در هر دقیقه .در این گزارش آمده است که با روند فعلی و تا میانه قرن جاری – سال ۲۰۵۰ میلادی – ۱۲ میلیارد تُن پلاستیک زباله در جهان تولید خواهد شد. این گزارش گفته است: حجم پلاستیک‌های فعلی را اگر هر یک ساعت به هم پیوند بزنیم، می‌شود با آن هفت بار دور کره زمین خط کشید و از میان ۹ میلیارد تن پلاستیک تولیدی در جهان، فقط ۹ درصد آن بازیافت می‌شود.
«اریک سولهایم»، رئیس آژانس محیط زیست سازمان ملل، در جریان اعلام این گزارش در هند گفت: «ما از اقیانوس‌ها به عنوان محلی برای خلاص شدن از دست زباله‌های‌مان استفاده کرده‌ایم و با این کار چرخه زندگی دریا را مختل کرده و در برخی نقاط، آن را به سوپ پلاستیکی تبدیل کرده‌ایم».
از این‌رو اتحادیه اروپا با توجه به اهمیت مقابله با آلاینده‌های پلاستیکی ضمن ارائه پیشنهاد ممنوعیت استفاده از پلاستیک‌های یکبار مصرف خواستار جمع‌آوری بطری‌های پلاستیکی تا سال۲۰۲۵ شده است.
بسیاری از کشورها نیز برای مقابله با این معضل با وضع قوانین جدید و وضع استراتژی‌های مختلف به دنبال کاهش استفاده از مصنوعات پلاستیکی هستند. در کشورهایی نظیر ایتالیا، بلژیک و ایرلند به دنبال وضع مالیات، استفاده از کیسه‌های پلاستیکی ۹۴درصد کاهش یافته است و اخیرا فرانسه هم با اعلام ممنوعیت استفاده از مواد پلاستیکی به این جرگه پیوسته است. همچنین ایرلند با تصویب قانون پرداخت مالیات برای استفاده از کیسه‌های پلاستیکی در سال ۲۰۰۲ توانست تا ۹۰درصد مصرف کیسه‌های پلاستیکی در این کشور را کاهش دهد.
در فروشگاه برخی از کشورهای آسیایی مانند گرجستان پلاستیک‌های مصرف شده قرار دادند که در صورت تمایل مشتری با مصرف چندین نوبت نایلون‌های پلاستیکی از تولید بیشتر آن جلوگیری شود. حتی در برخی از کشورها مانند کنیا مصرف پلاستیک جرم محسوب می‌شود و برای ناقضان آن اعم از تولید کننده و واردکننده جریمه معادل ۴۰هزار دلار آمریکا و ۴سال زندان تعیین کرد.
بخش عمده کشورهای اروپایی نیز ظروف یک بار مصرف گیاهی را جایگزین ظروف بسته‌بندی حاصل از مشتقات نفتی کرده‌اند. زنگ خطر مصرف پلاستیک حتی به گوش گروه‌های تروریستی نیز رسیده است و حتی آنها که از کشتن انسان‌ها واهمه‌ای ندارند را به تکاپو انداخته است. پیش‌تر در خبرها آمده بود که گروه تروریستی «الشباب» در آفریقا نیز مصرف پلاستیک را ممنوع اعلام کرده است. به گفته روزنامه ایندیپندنت، محمد ابوعبدالله، رهبر نیروهای الشباب در منطقه جوبالاند، پارسال در شبکه رادیویی وابسته به این گروه افراط‌گرا اظهار کرد: کیسه‌های پلاستیکی تهدیدی «جدی» برای انسان‌ها و حیوانات هستند و زباله‌های ناشی از استفاده آنها در محیط زیست تاثیرات منفی می‌گذارد.
اما در این میان در کشور ما در حالی جای خالی قوانین سختگیرانه در حوزه ممنوعیت استفاده از کیسه‌ها و مواد پلاستیکی احساس می‌شود که از مدت‌ها قبل آسیب ناشی از استفاده از این مواد با راه‌اندازی کمپین‌هایی گوشزد شده است، اما با این حال فقط در برخی از مناسبت‌ها مانند روز بدون پلاستیک برخی از سازمان‌های مسئول در سطح شهر بنرهای با هدف مصرف کمتر پلاستیک نصب می‌کنند تا ضمن این که عکس‌ها و فیلم‌های این اقدام رزومه مسئولان آن بخش را سنگین‌تر کند، از مناسبت‌های تقویم نیز جا نمانند.
به نظر می‌رسد اکنون که قانونگذاران چشم و گوش خود را گرفته تا با واقعیت تلخ موجود روبه‌رو نشوند و فعالیت‌ها و اقدامات سازمان‌های مربوطه نیز در اقدامات پیش پا افتاده‌ای خلاصه شده است که نمی‌توان برای کنترل وضع موجود به آن دل بست، وقت آن رسیده است که برای مبارزه با این مواد مخرب از خودمان شروع کنیم. بدون تردید نقش فرهنگ‌سازی قوی حتی می‌تواند از قوانین تاثیرگذارتر باشد.
روشن است که راهکار اساسی مبارزه با آلودگی‌های پلاستیکی، کاهش مصرف آنهاست. بنابراین آموزش، اطلاع‌رسانی و تنویر افکار عمومی برای تغییر الگوی مصرف و کاهش استفاده از ظروف یک بار مصرف و کیسه‌های پلاستیکی و استفاده از جایگزین‌های مناسب یکی از راهکارهای اساسی برای رفع این معضل است.
فردا روز جهانی بدون پلاستیک است. فراموش نکنیم ما تنها یک کره زمین داریم، برای حفظ حیات زمین و محیط زیست نباید منتظر روز شمارهای تاریخ و نامگذاری‌های تقویم باشیم، باید هر روز را روز بدون پلاستیک فرض کنیم. جان زمین در خطر است.
ستاره لطفی
- 13
- 3
