پرورش زنبور عسل به چه صورت است و به چه وسایلی نیاز دارد؟

زنبورداری در ایران به دوره هخامنش باز می گردد

پرورش زنبور عسل

از مجموعه زنبورهای موجود در یک کندو می توان به یک ملکه، چند صد زنبور نر و چندین هزار زنبور کارگر اشاره کرد. فعالیت زنبورها در تابستان و بهار، جمع آوری شیره می باشد. گاهی اوقات تعداد زنبورهای موجود در یک کندو به ۷ – ۵ کیلو میرسد درحالیکه در این زمان زنبورهای نر در کندو، بیشتر از هر زمان دیگر میشوند. وظیفه هر کدام از دو نوع زنبور، منحصر به فرد است ولی منظوری که یک کندو تعقیب می نماید عبارت از بقای نسل و یا دفاع و نگهداری کندو میباشد و نظر انفرادی در بین نیست و هیچ کدام از آن ها نمیتوانند برای مدت طولانی در نتیجه سعی انفرادی، زنده بمانند و بطور گروهی ، هدفشان را انجام می دهند.

به زنبوری که قادر به ساخت عسل است؛ زنبور عسل یا مُنج می گویند. این کار توسط زنبور عسل در کندو با گردآوری شهد گل ها انجام میشود. زنبور عسل در فارسی با نامهای دیگری همچون منگ، منج و مگس انگبین شناخته می شود. یکی از سه نوع زنبور ملکه، زنبور نر و زنبور کارگر در هر کندو وجود دارد. مهمترین گونه در کندو، زنبور ملکه میباشد و از آن بعنوان رهبر کندو یاد میشود. زنبورهای کارگر درصورت نبود زنبور ملکه به جمع آوری شهد و تولید عسل می پردازند. درصورت وجود تخم در داخل کندو، زنبورها برای تولید ملکه جدید، شفیره ملکه تولید می کنند وگرنه کل کندو نابود میشود. جنسیت زنبورهای کارگر، ماده است و باتوجه به نامشان وظیفه ی آن ها جمع آوری و تولید عسل می باشد. وظیفه ی زنبور نر، صرفا بارورکردن ملکه است و انجام هیچ کار دیگری بر عهده ی او نیست.

پرورش زنبور عسل در ایران

زنبورداری برای نخستین بار در دوره ی هخامنش در ایران شکل گرفت. مردم از عسل در زمان گذشته بعنوان یک ماده شیرین غذایی و دارویی استفاده می کردند. کندوهای مدرن و ملکه های هیبرید با پیشرفت پرورش زنبورعسل در اروپا و آمریکا، به کشور ما وارد شدند و در نقاط عسل خیز کشور، علاقه مندان بسیاری، موفق به ایجاد واحدهای بزرگ صنعتی پرورش زنبورعسل شدند. در حال حاضر پرورش زنبور عسل با کندوهای بومی و مدرن در اکثر مناطق خوش آب و هوا و مستعد ایران رواج دارد.

دریافت مجوز پرورش زنبور عسل

دفترچه زنبورداری را درصورتی می توان دریافت کرد که از ۴۵ کلنی برخوردار باشید و به جهاد کشاورزی منطقه، آمار آنرا بدهید. زنبورداران میتوانند از مزایای گوناگون آن با استفاده از دفترچه زنبورداری برخوردار شوند. از این مزایا می توان به دریافت تسهیلات، بیمه تامین اجتماعی و دریافت شکر دولتی به تعداد کندوها باتوجه به سهمیه منطقه اشاره کرد.

فصل پرورش زنبورها

از اواسط دیماه، فصل پرورش نوزادان زنبور در شرایط آب و هوایی معتدل، شروع میشود و با گذشت زمان توسعه می یابد و به حداکثر میزان خود در اوایل اردیبهشت ماه می رسد. فعالیت تولید مثل زنبورها در صورتی که شرایط اجازه دهد، تا اواخر خرداد ماه به همین وضع، ادامه پیدا می کند و بعد از آن کاهش پیدا میکند. فعالیت زاد و ولد بکلی در ماههای آبان و آذر متوقف می گردد. خصوصیات نژادهای مختلف زنبورعسل از این نظر متفاوت است. یک ملکه ممکن است که در زمان حداکثر تولید مثل کلنی بمیزان۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ تخم در روز بگذارد.

در ایران، پرورش زنبور عسل با کندوهای بومی و مدرن رواج دارد

برای شروع زنبورداری شیوه های زیر را دنبال کنید:

یک ملکه بهمراه چندهزار زنبور کارگر که در یک جعبه زنبور عسل قرار دارد را خریداری کنید. سپس اقدام به شکار یک دسته زنبور بنمایید. در بالای یک ساختمان یا روی یک درخت، یک کلنی زنبور آشیانه کرده را بگیرید و در کندویتان بریزید. از یک زنبوردار محلی، یک بچه کندو یا کلنی کامل زنبور بخرید. سپس کارهای ابتدایی این حرفه را باید اموزش ببینید که از آن ها می توان به دراوردن قابها و مشاهده زنبورها برای تشخیص ملکه و زنبورهای نر از کارگر اشاره کرد. درصورت آشنایی مخاطب با طرز زندگی، مراحل مختلف رشد، احتیاجات، تبدیل شهد به عسل، نحوه جمع آوری شهد و گرده گل ها، بیماریها و آفات زنبور عسل و زیست شناسی زنبور عسل، راه اندازی این کار با کیفیت بهتری امکانپذیر است.

اگر شخص در این زمان به دلیل اشنا نبودن به کار و نداشتن مهارت کافی، زنبورداری را با تعداد زیادی کندو آغاز کند، بسرعت خسته و دلسرد می شود. مخصوصا شخص با حرکات ناشیانه بدنش، باعث عصبانیت زنبورها و در نتیجه دریافت چند نیش از طرف آن ها میشود. علاوه‌براین چنانچه شخص کارش را تنها با یک کلنی شروع کند، ممکن است که این کلنی به دلایل مختلفی از بین برود و به همین دلیل باعث دلسردی زنبوردار مبتدی شود. به همین خاطر بهتر است فرد مبتدی کارش را با ۳ تا ۶ کندو شروع کند.

رفتار زنبورهای عسل

محل زندگی زنبورهای عسل در کلنی ها میباشد. با این که به عنوان موجوداتی اجتماعی شناخته می شوند ولی رفتارهای خشونت آمیزی را داخل کلنی ها از خود نشان میدهند. در هوای سرد زنبورهای نر از لانه هایشان بیرون می آیند و گاهی اوقات ملکه به خاطر سلطه گری اش ملکه های دیگر را نابود میکند. هرچند زنبورهای عسل در گرده افشانی و محیط زیست ، نقش مهمی را ایفا می کنند، ولی باید اقداماتی انجام دهید تا مطمعن شوید که در اطراف خانه ی شما کندوها وجود نداشته باشند، زیرا هر لحظه امکان نیش زدنشان وجود دارد.

وسایل لازم جهت پرورش زنبور عسل

برای پرورش زنبور یک سری وسایل مشخصی احتیاج دارید که در زیر معرفی شده است.

>> لباس مخصوص زنبورداری:

لباس مخصوص زنبورداری معمولاً لباسی یکسره یا دو سره است و باید بطور بدن انسان را کامل بپوشانند، همچنین به جز این لباس ها، مواردی همچون سر گذاشتن کلاه مخصوص زنبورداری و پوشیدن چکمه ضروری هستند. حتی الامکان تا زمانی که بدنتان به نیش زنبور مصون نشده است، حتماً از دستکش چرمی و یا پلاستیکی استفاده کنید ولی زمانیکه بدنتان مصونیت پیدا کرد از دستکش فقط در زمان موارد ضروری استفاده کنید.

>> درپوش کندو:

روی قسمت فوقانی کندو، درپوش کندو قرار می گیرد. گاهی اوقات این درپوش به صورت مسطح و یا تلسکوپی است. درپوش کندو به این منظور بر روی کندو قرار داده میشود که از کندو دربرابر سرما و گرما، باد و باران و دشمنان طبیعی محافظت کند.

>> درپوش داخلی:

درپوش داخلی به صفحه مسطحی اطلاق میشود که موقعیت قرارگیری آن در زیر درپوش کندو و روی سطح فوقانی قاب های کندو است. کاربرد این درپوش برای کنترل بهتر گرما و سرما است. امکان دارد وسط این درپوش سوراخی تعبیه کنند که عبور یک طرفه زنبور را، در آن دریچه نصب کرده و برای این که قابهای عسل از زنبور عاری باشند مورد استفاده قرار میدهند.

>> طبقه های کم عمق :

طبقه های کم عمق را بمنظور ذخیره سازی اضافه عسل کندو مورد استفاده قرار می دهند. حدود ۱۴/۴ تا ۱۶/۸ سانتیمتر عرض قابهای این طبقه هاست. برخی وقت ها از طبقه های عمیق یا قاب های استاندارد بدنه کندو بمنظور ذخیره عسل اضافی در کندو به جای طبقه های کم عمق استفاده میشود.

>> پایه کندو:

برای اینکه کندو با زمین تماس مستقیم نداشته باشد از پایه کندو استفاده می کنند زیرا به محافظت از آن دربرابر رطوبت زمین میپردازد. علاوه بر آن یک صفحه مورب در جلوی پایه کندو نصب شده است که در هنگام برگشت زنبورها به کندو روی این صفحه فرود آیند.

>> دودی:

هنگام باز کردن درب کندو استفاده از دودی ضروری است، زیرا جمعیت کندو با استفاده از دود، از حضور زنبوردار بر سر کندو آگاه می شوند و نیش کمتری در زمان کار می زنند.

فصل پرورش زنبورها در شرایط آب و هوایی معتدل، از اواسط دیماه شروع میشود

>> اهرم:

برای جدا سازی قاب های به هم چسبیده، رسیدگی به نظافت کندو، برداشتن درب کندو و تراشیدن موم های اضافی از اهرم استفاده می شود.

>> سیم گالوانیزه:

از سیم گالوانیزه بمنظور سیم کشی قاب ها یا چارچوب ها استفاده میشود.

>> تخته موم دوز:

برای چسباندن یا دوختن برگ موم بر روی قاب های سیم کشی شده، از تخته موم دوز استفاده می شود.

>> موم دوز:

موم دوز متشکل از یک چرخ دندانه دار است که اگر در آب گرم با استفاده از تخته موم دوز، آن را داغ کنید و و روی سیم چارچوب، حرکتش دهید؛ سیم به ورقه موم دوخته شده و می چسبد.

>> برس زنبور:

بمنظور برس زدن زنبورها مخصوصا در زمان برداشت عسل از برس زنبور استفاده میشود.

>> کاردک:

این وسیله برای این که بعضی از کارهای زنبورداری را انجام دهند استفاده از کاردک ضروریست.

>> موم بر:

موم بر شامل یک چرخ فلزی تیز میباشد. برای اینکه جهت برگ موم به ابعاد مختلف بریده شود از موم بر استفاده می شود.

>> ظرف غذا خوری :

از ظرف غذا خوری برای تغذیه مصنوعی زنبورها استفاده می شود که این ظرف تهیه شده از اشکال مختلف میباشد.

>> قفس ملکه:

از قفس ملکه برای معرفی آن به کندو و حمل و نقل ملکه به کار می رود.

>> چنگال مخصوص عسل:

بمنظور درپوش برداری شان های عسل و یا عمل پولک تراشی در زمان استخراج عسل از چنگال مخصوص عسل استفاده میشود.

>> اکستراکتور:

اکستراکتور برای استخراج عسل کاربرد دارد.

زنبورهای عسل موجودات اجتماعی هستند و در کلنی ها زندگی میکنند

گردآوری: بخش علمی سرپوش