آیا دوران رقابت شهرداری پایتخت با دولت به پایان رسیده است؟ طلسم ١٩ساله پس از مدیریت ٤ شهردار تهران در ٥ دولت شکست و حالا محمدعلی نجفی درحالی کلیددار بهشت شده که بعد سال‌ها شهردار تهران و دولت با یکدیگر همسو هستند، چراکه تا پیش از این شهر تهران به دلیل موقعیت استراتژیکش به محلی برای جناح‌بندی‌های سیاسی بدل شده بود و به دلیل همسو نبودن شهرداری با دولت‌ها، رقابت بین آنها بالا گرفت.
حالا اما محمدعلی نجفی که در دولت اول حسن روحانی نیز به‌عنوان یکی از اعضای کابینه‌اش معرفی شده بود، شهردار تهران شده است. اتفاقی که بازار گمانه‌زنی‌ها برای تعامل سازنده بین شهرداری تهران و دولت را گرم‌تر کرده است. لازمه ایجاد این تعامل، شرکت‌کردن شهردار در جلسات هیأت دولت است؛ موضوعی که از زمان شهرداری محمود احمدی‌نژاد به‌طور کامل منتفی شد و پس از آن هم محمدباقر قالیباف هرگز نتوانست راهی به هیأت دولت ببرد. برخی‌ها عقیده دارند سیاست‌های نهادی مانند شهرداری نباید سیاست‌های دولت را همراهی کند و از طرف دیگر مخالفان این تفکر معتقدند که حضور شهردار در جلسات هیأت دولت به نفع شهر است.
با همه اینها سال‌ها رأیزنی شورای شهری‌ها هم نتوانست این طلسم ١٩ساله را بشکند و شهردار را روی صندلی خالی‌اش در هیأت دولت بنشاند. این پرونده به‌دنبال این است که با توجه به موافقت‌ها و مخالفت‌های صاحب‌نظران به این پرسش که آیا بازگشت شهردار به هیات دولت به نفع شهر است یا نه، پاسخ دهد.
اختلاف طولانی
تهران مرکز حکومت است، شهری که ساختمان وزارتخانه، مجلس و شوراها در آن تجمیع شده و به همین‌خاطر نه‌تنها پایتخت ایران بلکه پایتخت سیاسی کشور محسوب می‌شود. شهرداری به‌عنوان نهادی که باید مدیریت استراتژیکی را برای اداره شهر به کار گیرد، نقش مهمی در سیاست دولت‌ها ایفا می‌کند. با این حال عدم‌تعامل شهردار پایتخت با هیأت دولت باعث می‌شود شهردار علاوه‌بر نداشتن اختیارات کافی همیشه در تقابل با دولت قرار بگیرد. تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد که همیشه میان شهرداری و دولت‌ها اختلاف‌نظر وجود داشته و گاهی این اختلاف‌نظرها نیز به متهم‌کردن یکدیگر انجامیده است.
همین چند‌سال پیش محمدباقر قالیباف، شهردار وقت تهران بارها و بارها با متهم‌کردن دولت حسن روحانی گفته بود که دولت تنها ٧درصد از بودجه متروی تهران را پرداخت کرده، این درحالی است که دولت به تناسب درآمد شهرداری‌ها بودجه‌ای را به آنها اختصاص می‌دهد، به‌طوری که دولت به برخی از شهرداری‌های کشور که توان مالی کمتری داشتند، حتی بیشتر از سهم ٥٠درصدی خود کمک کرده بود. این اختلافات تنها به موضوع بودجه‌ها ختم نمی‌شد و حتی در حادثه دردناک آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو نیز دولت و شهرداری با متهم‌کردن یکدیگر قصور در این حادثه را سیاسی کردند. با همه اینها از این ١٩سالی که شهردار تهران به هیأت دولت راه نیافت، ١٢سالش کلید ساختمان بهشت در دست محمدباقر قالیباف بود؛ مردی که در کنار مدیریت شهر تهران سودای ریاست‌جمهوری را نیز در سر داشت. اتفاقی که در این سال‌ها بر اختلاف شهرداری با دولت دامن بیشتری زد.
رو به عقب، رو به جلو
حضور شهردار در جلسات هیأت دولت بسیار حایز اهمیت است و همین هم شده که سال‌هاست به دلیل عدم شرکت شهردار در جلسات هیأت دولت انتقادهای زیادی به این موضوع وارد می‌شد. حالا که بیش از یک هفته از امضاي حكم محمدعلی نجفی توسط وزير كشور می‌گذرد و او رسما به ساختمان شهرداری رفته، بدون‌شک قرار است در مدیریت جدید شهر تهران اتفاقات متفاوتی با ١٢سال گذشته بیفتد. محمدعلی نجفی که در دولت اول روحانی جزو وزرای پیشنهادی او بود، بعد از این‌که نتوانست به وزارتخانه راه پیدا کند به‌عنوان معاون و سپس مشاور اقتصادی رئیس‌جمهوری انتخاب شد. اتفاقی که نشان‌دهنده رابطه خوب شهردار پایتخت با دولت حسن روحانی است تا جایی که حتی پس از حکم رسمی نجفی توسط وزارت کشور، برای نخستین‌بار رئیس‌جمهوری به شهردار پیام تبریک گفت.
همه این اتفاقات باعث شدند تا بازار گمانی‌زنی‌ها درباره حضور دوباره شهردار پایتخت در جلسات هیأت دولت داغ شود، هرچند شهردار تهران نیز از حضورش در جلسات هیأت دولت استقبال می‌کند و دراین‌باره گفته بود: «اگر رئیس‌جمهوری درخواست کنند یا اجازه دهند از این حضور استقبال می‌کنیم، چراکه این موضوع به نفع شهر و شهروندان است.» با همه اینها هنوز معلوم نیست که آیا تعامل شهرداری با دولت اتفاق خوبی است یا نه؟ آیا رابطه خوب میان شهرداری و دولت باعث ایجاد بهبود مدیریت شهری می‌شود یا ممکن است در پی این اتحاد و رابطه بین شهرداری و دولت چیزی عاید مردم نشود! امروز در صفحه یک پرسش چند پاسخ با کارشناسان و صاحب‌نظران در رابطه با بازگشت دوباره شهردار تهران به جلسات هیأت دولت گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
پیشینه
تقابل میان شهرداران و دولت‌ها
غلامحسین کرباسچی آخرین شهرداری بود که روی صندلی هیأت دولت نشست و پس از او ٤ شهردار و ٢ سرپرست شهرداری تهران از جلسات هیأت دولت کنار گذاشته شدند. اگرچه شهرداران پایتخت سهمی از جلسات هیأت دولت داشتند اما نزدیک به دو دهه است که صندلی شهردار در جلسات این هیأت خالی مانده است. اگرچه در زمان غلامحسین کرباسچی رابطه همسویی بین شهرداری و دولت هاشمی رفسنجانی برقرار بود اما در دولت اول سیدمحمد خاتمی ورق ماجرا برگشت. در این دوران که همزمان با نخستین دوره شورای شهر بود، مرتضی الویری با رأی اعضای شورا، شهردار تهران شد.
اگرچه در این دوران الویری اعتقاد داشت که برای جلوگیری از تضعیف شهرداری باید شهردار در جلسات هیأت دولت شرکت کند اما کشمکش و درگیری بین شورای شهر و شهردار آن‌قدر ادامه یافت تا درنهایت سید محمد خاتمی حضور شهردار تهران را در جلسات هیأت دولت غیرضروری اعلام کرد. در این دوران اگرچه شورای شهر نخستین دوره خود را تجربه می‌کرد اما آن‌قدر دچار فرازونشیب و اختلافات شد تا درنهایت منحل شد. الویری تنها ٣٢ماه به‌عنوان شهردار تهران مشغول به کار بود و پس از او نیز به دلیل انحلال شورای شهر محمدحسن ملک‌مدنی و محمدحسین مقیمی فقط چندبار در جلسات هیأت وزیران شرکت کردند.
پس از مقیمی که به‌عنوان سرپرست شهرداری منصوب شده بود، دوران شهرداری محمد احمدی‌نژاد از راه رسید. او که به‌عنوان یکی از اصولگرایان تندرو کلیددار ساختمان شهرداری شد، از همان ابتدا در تقابل با دوران اصلاحات قرار داشت. درواقع در ٢سال آخر ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی، محمود احمدی‌نژاد به‌عنوان شهردار تهران به جلسات هیأت دولت دعوت نشد. اگرچه این موضوع مورد انتقاد چهره‌های اصولگرا قرار داشت اما شهردار وقت تهران که سودای ریاست‌جمهوری در سر داشت، پس از این‌که در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ٨٤ به‌عنوان رئیس‌جمهوری کشور انتخاب شد، همان خط‌مشی دولت قبل را ادامه داد. در این دوران شهرداری محمدباقر قالیباف نیز محمود احمدی‌نژاد به‌عنوان رئیس‌جمهوری کشور از حضور او در جلسات هیأت دولت جلوگیری کرد.
این درحالی بود که در این سال‌ها آلودگی هوا، ترافیک و حاشیه‌نشینی در پایتخت به سرحد بحران رسیده بود و تعامل بین شهرداری و هیأت وزرا می‌توانست راهکار مناسبی را برای خروج از این بحران پیش‌روی شهرداری تهران بگذارد. با همه اینها محمدباقر قالیباف که مانند محمود احمدی‌نژاد سودای ریاست‌جمهوری در سر داشت با جناح‌بندی‌های سیاسی، مدیریت شهری را به عرصه‌ای برای رقابت با جناح سیاسی اصلاح‌طلب تبدیل کرد. او که در یازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری نیز کاندیدا شد، پس از این‌که نتوانست بر حسن روحانی پیروز شود، همچنان در سمت شهردار تهران باقی ماند. در چهار‌سال دولت یازدهم به ریاست‌جمهوری حسن روحانی، محمدباقر قالیباف باز هم به هیأت دولت راه نیافت.
نظر موافق
پیام هم‌افزایی و همدلی برای اداره شهر و کشور
محمـدجـواد حق‌شنـاس- رئیس کمیسیـون فرهنگی و اجتمـاعی شورای شهـر تهران| «حضور شهردار در دولت به نفع شهر است» این کلی‌ترین جمله‌ای است که موافقان حضور شهردار در هیأت دولت بیان کرده‌اند. همین هم شده که این روزها درخصوص حضور محمدعلی نجفی در جلسات هیأت دولت بین مسئولان مختلف کشور بحث و رایزنی وجود دارد. محمدجواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران یکی از موافقان حضور شهردار تهران در جلسات هیأت دولت است و در این‌باره به «شهروند» می‌گوید:
«جلسات هیأت دولت متشکل از رئیس‌جمهوری، معاونان، دستیاران و وزرایی است که از مجلس رأی اعتماد گرفته‌اند. با این حال چه در زمانی که در دوران سیدمحمد خاتمی و چه در زمان محمود احمدی‌نژاد و درنهایت در دولت اول حسن روحانی شهرداران به هیأت دولت دعوت نشدند. من معتقدم در دهه گذشته که شهرداران تهران به جلسات هیأت دولت‌ها دعوت نمی‌شدند، این از حقوق دولت‌ها بوده است. درواقع دولت‌ها حق دارند که بنا به تشخیص و سیاست‌های خود تصمیم بگیرند که شهردار پایتخت را به جلسات هیأت دولت دعوت کنند یا نکنند.»
حق‌شناس معتقد است ٢٩ اردیبهشت‌ماه امسال اتفاق مهمی در انتخابات ریاست‌جمهوری و شورای شهر رخ داد و آن هم این بود که رئیس‌جمهوری و اعضای شورای شهرها را مردم انتخاب کردند و دراین‌باره می‌افزاید: «طبیعتا حضور محمدعلی نجفی در جلسات هیأت دولت یک پیام خیلی مهم برای مردم دارد و آن هم این است که در دولت دوازدهم برای اداره کشور هم‌افزایی و همدلی بین همه دستگاه‌های دولتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این همسویی قطعا به نفع شهر است و به رفع مشکلات و معضلات شهری کمک خواهد کرد.»
رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران با تاکید بر این‌که بعد از نزدیک به دو دهه دوری شهردار از هیأت دولت حالا باید این اتفاق را مثبت ارزیابی کنیم، بیان می‌کند: «اداره شهری مثل تهران که جمعیتی نزدیک به یک‌هشتم کشور را دربرمی‌گیرد، نیازمند حمایت همه دستگاه‌های دولتی است. حضور شهردار در جلسات هیأت دولت باعث می‌شود تا بتوانیم مشکلات شهری را به دستگاه‌های مختلف و وزارتخانه‌ها انتقال دهیم تا برای حل آنها با همفکری و همدلی گام‌های مثبت و ارزنده‌ای برداشته شود.»
نظر مخالف
چرا ١٢سال نادیده گرفته شد؟!
ابــوالفضــل قناعتی- عضو سابق هیأت‌رئیسه شورای شهر تهران| حالا که سال‌هاست مدیریت شهری تهران نیز وارد فاز جریان‌های سیاسی شده است، برخی‌ها از منتقدان دولت از جای خالی محمدباقر قالیباف در هیأت دولت گلایه‌مند هستند و معتقدند حالا که کرسی شهرداری به جریان موافق دولت حسن روحانی رسیده، بحث رفتن شهردار به هیأت دولت مطرح شده است! ابوالفضل قناعتی، عضو سابق هیأت رئیسه شورای شهر تهران با گلایه از این ماجرا به «شهروند» می‌گوید: «این‌روزها بحث‌های زیادی در رابطه با بازگشت دوباره شهردار تهران به جلسات هیأت دولت مطرح است اما چه خوب بود که این اتفاق در ١٢سال دوران شهرداری محمدباقر قالیباف نیز می‌افتاد. در آن دوران دولت‌ها شهردار تهران را به جلسات خود راه ندادند، با این‌که او تلاش زیادی برای رفتن به این جلسات انجام داد. همین تقابل دولت‌ها با شهرداری تهران هم باعث شد که در این دوران دولت از این نهاد خدمت‌رسان حمایت نکرد و حتی در خیلی مواقع شهرداری از لحاظ بودجه‌ای در تنگنا بود.»
قناعتی اگرچه معتقد است که همسوبودن دولت و شهرداری به نفع مردم شهر است اما دراین‌باره بیان می‌کند: «حضور شهردار در هیأت دولت اتفاق خوبی است، ما هم از این گلایه داریم که چرا این اتفاق در زمان محمدباقر قالیباف نیفتاد. به همین‌خاطر این موضوع نشان‌دهنده تفکر سیاسی حاکم بر روابط دولت و شهرداری‌هاست و جناح‌بندی‌های سیاسی میزان خدمت‌رسانی را تعیین می‌کند. درحالی‌که اگر این اتفاق خوب است چرا ١٢سال نادیده گرفته شد؟!»
این عضو سابق شورای شهر در پایان با تاکید بر این‌که نباید در خدمت‌رسانی به مردم شهر بهره‌برداری‌های سیاسی کرد، می‌افزاید: «اگرچه به‌طورکلی حضور شهردار در جلسات هیأت دولت مفید است اما امیدواریم این موضوع در جهت مثبت باشد و در نتیجه حمایت دولت از نهادی مانند شهرداری مشکلات بودجه و مصایب دیگر به آسانی حل‌وفصل شود. با این حال اگر این همسویی در جهت بهره‌برداری‌های سیاسی و حاکمیت یک تفکر و جریان سیاسی باشد، شاید این اتفاق خیلی خوبی نباشد.»
نظر کارشناس
لزوم انسجام مدیریت در رابطه دولت و شهرداری
علی نوذرپور- رئیس جامعه شهرسازان ایران| تهران شهری مبنا است؛ شهری که الگوهای مدیریتی آن بر شهرهای دیگر تأثیرگذار است و همین هم شده که هماهنگی و یکپارچگی بین دولت و نهادها و سازمان‌های مختلف اهمیت ویژه‌ای دارد. علی نوذرپور، رئیس جامعه شهرسازان ایران یکی از کسانی است که سال‌ها در حوزه شهرداری‌ها فعالیت کرده و با چالش‌های مدیریتی این مجموعه آشنایی کامل دارد. او درباره حضور شهردار در هیأت دولت به «شهروند» می‌گوید: «طبق قانون برای شهردار تهران جایگاهی در دولت در نظر گرفته نشده است اما از جهت اهمیت وظایف و ماموریت‌هایی که بر عهده شهردار تهران گذاشته شده، نقش شهردار در مدیریت پایتخت بسیار مهم است؛ چرا که شهردار تهران شهردار مرکز سیاسی کشور است و عمده وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی در این شهر مستقر هستند. بنابراین قاعدتا مدیریت شهری تهران خدمات قابل توجهی به وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی ارایه می‌کند.»
نوذرپور معتقد است پایتخت کشور موقعیت بسیار حساسی دارد و در این‌باره می‌افزاید: «جمعیت قابل توجهی از مردم کشور در تهران زندگی می‌کنند و بخش عمده‌ای از منابع و امکانات کشور در این شهر مستقر است. بنابراین مدیریت صحیح این مجموعه از شهروندان، منابع و امکانات بسیار مهم است. از طرف دیگر ارتباط تهران با شهرهای بزرگ پیرامونی مانند کرج، اسلامشهر، شهریار، اندیشه و... اهمیت استراتژیک دارد.
در کنار اینها نقشی که شهرداری تهران در الگوسازی برای شهرداری‌های کل کشور دارد، نکته حایز اهمیتی است؛ چرا که عموما بسیاری از شهرداری‌های شهرهای مختلف کشور از شهرداری تهران به عنوان نمونه و الگوی مدیریتی تبعیت می‌کنند.»
رئیس جامعه شهرسازان ایران با بیان این‌که همه اینها نشان می‌دهد نقش شهرداری تهران در مدیریت شهری کشور جایگاه ویژه‌ای دارد، در این‌باره اظهار می‌کند: «اگر یک هماهنگی نزدیک‌تری بین شهرداری تهران و دولت وجود داشته باشد در همه حوزه‌ها می‌تواند تأثیرات مثبت بگذارد.
اگر مدیریت شهری تهران درست عمل کند به‌‌طبع بستر مناسبی است برای سرمایه‌گذاری، جذب سرمایه‌های بین‌الملل و ارتباطات بین‌المللی. در سال‌های گذشته که ارتباط خوبی بین دولت‌ها و شهرداری تهران وجود نداشت به‌خصوص در دولت‌های نهم و دهم به ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، تعارض بین شهرداری و دولت ضربه‌های سنگینی را به شهر تهران وارد کرد و بخش قابل توجهی از منابع به هدر رفتند.
بنابراین در این شرایط که امکان حضور شهردار در هیأت دولت وجود دارد، خوب است که از تجربه گذشته درس بگیریم. درست همان زمانی که غلامحسین کرباسچی در جلسات هیأت دولت مرحوم هاشمی رفسنجانی حضور پیدا می‌کرد و در واقع کلنگ بسیاری از پروژه‌های خوب شهری نیز در همان دوران زده شد. با همه اینها اگر این اتفاق بیفتد و شهردار در جلسات هیأت دولت حضور داشته باشد هم می‌توان به مدیریت صحیح شهری تهران و هماهنگی بین همه دستگاه‌ها ازجمله وزارتخانه‌ها، سازمان مدیریت بحران، هلال‌احمر و غیره امیدوار بود.»
تجربه دیگران
ارتباط شهرداران و دولت‌ها در جهان
کشورهای مختلف جهان استراتژی‌های متفاوتی را در مدیریت شهری اجرایی می‌کنند. با این حال در بیشتر کشورهای جهان شهرداری‌ها کمک‌های مالی بلاعوض را از دولت کشورشان دریافت می‌کنند و این اصلی‌ترین رابطه بین شهرداری‌ها و دولت‌ها در کشورهای توسعه‌یافته است. شهرداری‌ها که نقش محوری در بالابردن کیفیت زندگی شهرنشینی ایفا می‌کنند در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان نهادی مدنی و غیرانتفاعی محسوب می‌شوند. در زیر نگاهی به ارتباط بین شهرداران کشورهای مختلف با دولت و حکومت آن کشور می‌اندازیم.
چین: در پرجمعیت‌ترین کشور جهان دولت مرکزی مستقیما شهرداری را اداره می‌کند. درواقع شهردار و معاونانش توسط کنگره انتخاب می‌شوند. کمونیست‌ها در کشور چین بر شهرداری‌ها نیز حاکمیت می‌کنند. شهرداری پکن یکی از شهرداری‌هایی است که مستقیما تحت رهبری دولت مرکزی اداره می‌شود و شهردار باید برنامه‌ها و مشکلات خود را به دولت مرکزی گزارش دهد. با همه اینها بین شهرداری‌های چین و دولت رابطه همسو برقرار است. به‌طور مثال وقتی سال گذشته شهردار پکن تصمیمی گرفت که با آلودگی هوا در این شهر مقابله کند، دولت نیز اعلام کرد که در جهت حمایت از این طرح ٣٠٠هزار خودروی فرسوده و آلاینده و ٢هزارو٥٧٠ کارگاه یا کارخانه آلاینده در این شهر را جمع‌آوری خواهد کرد.
کانادا: دومین کشور برتر جهان برای مهاجرت مدیون مدیریت خوب شهری و دولت کاناداست. شهرداری‌ها در کشور کانادا تابع دولت فدرال و دولت استانی هستند اما قدرت زیادی دارند تا جایی که به‌خاطر ارتباط با دولت حتی می‌توانند در برخی از موارد قانون‌گذاری کنند. با این حال شهردار شهرهای مختلف کانادا معمولا از احزاب سیاسی این کشور هستند و به همین‌خاطر در این کشور نیز همسوبودن جریان سیاسی یک شهردار با دولت به ارتباط و همسویی شهرداری و دولت کمک می‌کند. با این حال رابطه همسو دولت‌ها با شهرداری‌ها در این کشور نشان می‌دهد که مدیریت شهری در این کشور بی‌دردسر‌تر خواهد بود. برای مثال در سال ٢٠١٧ جاستین ترودو نخست‌وزیر کانادا، به‌همراه کاتلین‌وین نخست‌وزیر انتاریو و جان توری شهردار تورنتو از پروژه نوسازی و توسعه کناره دریاچه انتاریو در جنوب شهر تورنتو رونمایی کردند. درواقع قرار است دولت‌های فدرال و انتاریو و شهرداری تورنتو به کمک یکدیگر مبلغ یک‌میلیاردو۲۵۰میلیون دلار در این پروژه سرمایه‌گذاری کنند.
به‌نازمقدسی
- 16
- 6
