آیا اقلیم ایران در حال تغییر است؟

به گزارش خبرگزاری فارس، در حال حاضر مفاهیمی چون تغییر اقلیم و گرمایش جهانی علاوه بر علوم جوی، سایر رشته‌­های علمی و حتی مراکز سیاسی و افکار عمومی را درگیر خود ساخته است. به منظور درک تغییر اقلیم و گرمایش جهانی بهتر است مفاهیمی چون هوا و اقلیم را تعریف و حد و مرز آن­ها را مشخص کنیم. به حالت های موقت و زودگذر جوّی، هوا و با این وصف به حالت های غالب و بلندمدت جوی، اقلیم یا آب و هوا می‌گویند. بر خلاف تصورِ یک عده غیرمتخصص، اقلیم با آب و هوا فرق ندارد. به بیان ریاضی، هوا حالت‌های دیفرانسیلی جوّ و اقلیم یا آب و هوا وضعیت‌های انتگرالی جوّ می‌باشند.

بنابراین شناخت اقلیم و تغییرات آن کاملا با هواشناسی متفاوت و لازم است تا تغییر اقلیم تعریف و معیارهای آن شناخته شود. زمانی که طبقه‌­بندی اقلیمی یک منطقه تغییر کند، بیان می‌­شود که تغییر اقلیم رخ داده است. طبقه‌­بندی اقلیمی براساس عناصر اقلیمی شامل دما، بارش، رطوبت، فشار و امثال آن صورت می­گیرد. زمانی که همه­ عناصر اقلیمی مذکور دچار تغییر گردند و این تغییر در منطقه نمایان شود اصطلاح تغییر اقلیم به کار می‌­رود. مثلا یک منطقه مرطوب به منطقه خشک تبدیل شود. در حال حاضر عمدتا بارش یا دمای یک منطقه دچار تغییر می­‌شود و به آن تغییراقلیم می­گویند که این مطلب صحیح نیست. اگر تغییرات زمانی و مکانی عناصر اقلیمی موجب تغییر در طبقه اقلیمی منطقه یا ایستگاه نشود، نمی‌توان به آن عنوان تغییر اقلیم داد.

در رابطه با این موضوع که دلیل تغییر اقلیم چه چیزی است باید گفت امروزه تغییر اقلیم را ناشی از گرمایش جهانی به دلیل انتشار گازهای گلخانه‌ای می­دانند. انرژی الکترومغناطیسی رسیده از خورشید به جوّ زمین پس از بازتاب از زمین به صورت موج بلند بازگشته و در تله گازهای گلخانه‌­ای می‌افتد و از جو خارج نمی شود. این فرآیند دقیقاً شبیه عملکرد گلخانه‌ها بوده و به این خاطر گرمایش گلخانه‌ای هم نامیده شده است. مهم‌ترین گازهای گلخانه‌ای، دی اکسید کربن و بخار آب هستند و گفته می‌شود تولید بسیار زیاد گازهای گلخانه‌ای باعث شده که اقلیم کره زمین به سمت گرم شدن بیشتر حرکت کند. با وجود تحولاتی که در دما و بارش زمین از نظر زمانی و مکانی به وجود آمده است، نمی توان گفت که گرمایش جهانی در حال حاضر منجر به تغییر اقلیم با تعریف پیش گفته شده است؛ اما تداوم گرمایش مذکور قطعاً می تواند منجر به تغییر اقلیم مناطقی از کره زمین خصوصا در عرض­‌های بالا و میانی شود.

در رابطه با ایران باید توجه داشت که اقلیم ایران تغییر نکرده است امّا عناصر اقلیمی مناطق مختلفی از ایران در حال تجربه دگرگونی­‌هایی هستند که عمدتا این دگرگونی ها نوسانات دوره‌ای یا چرخه‌ای هستند و نمی­‌توان آن­ها را تغییر اقلیم نام نهاد. در واقع این روندها و تغییرات فصلی و چرخه‌ای در حدی نیستند که موجب تغییر در طبقه‌­بندی اقلمیی خود شوند. در خصوص تداوم گرمایش جهانی و تغییر اقلیم در کره زمین، کارشناسان و اندیشمندان اقلیم شناسی هم نظر نیستند.

بنابراین، واضح است که مساله تغییر اقلیم یک مساله فوق تخصصی است و فقط در حیطه اقلیم شناسی قابل مطالعه است. متاسفانه برخی از متخصصین بعضی رشته‌های علمی از جمله عمران، کشاورزی و حتی فیزیک و هواشناسی پا را از تخصص خود فراتر نهاده و بدون تخصص کافی وارد مطالعات مربوط به تغییر اقلیم شده‌اند.

دکتر یوسف قویدل - دانشیار اقلیم‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس