جهان صنعت نوشت: اوضاع منابع آبی کشور بحرانی است. هر آماری که وزارت نیرو از ذخایر آبی کشور منتشر می‌کند، یک‌سره روند کاهشی نشان می‌دهد. کمبود آب و خشکسالی امسال شهر به شهر متفاوت است اما در کلیت امر، ایران در تابستان ۱۴۰۴ شرایط سخت آبی را تجربه خواهد کرد.
بحران آب بیش از همه برای شهرهای پرجمعیت کشور نگران‌کننده است. تهران و کرج که همیشه دیرتر در لیست تنش آبی قرار می‌گرفتند، امسال اوضاع نگران‌کننده‌ای دارند. در اصفهان و یزد کمبود آب بیداد می‌کند.
بحران آب و کم آبی فقط مربوط به امروز و دیروز نیست، آثار آن قرار است ادامه‌دار باشد؛ آثاری مثل فرونشست زمین. استفاده بی‌رویه از منابع آبی، فرونشست زمین را در پی داشته است. در بسیاری از شهرها این پدیده وارد مرحله خطرناکی شده است. هفته گذشته مهدی طغیانی، نماینده مردم اصفهان هشدار داد که فرونشست شدید زمین در شهر اصفهان از ۵ تا ۱۵سانتیمتر رسیده که این موضوع باعث ضربه به آثار و بنا‌های تاریخی اصفهان شده است.
در تهران اوضاع بدتر است. به گفته مهدی پیرهادی، رییس کمیسیون محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران گفته است که فرونشست زمین در محدوده حریم جنوب‌غربی تهران به‌طور رسمی به ۳۱سانتیمتر رسیده و این موضوع یکی از جدی‌ترین چالش‌های محیط‌زیست و ایمنی در پایتخت است.
مجتبی مرادی، مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مرکزی گفته است که افت سطح آب‌های زیرزمینی و تغییر در الگوی بارش، دلیل عمده مرگ قنات‌های استان مرکزی است.
ایجاد قنات یکی از روش‌های سنتی و قدیمی تامین آب در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران است که این سیستم‌های آبرسانی زیرزمینی به دلیل کارایی بالا در استخراج آب، قرن‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند و به گواهی تاریخ، از ابداعات ایرانیان است. با این حال اوضاع قنوات هم چندان خوشایند نیست. آنطور که مجتبی مرادی گفته یکی از مهمترین عوامل خشک شدن قنات‌ها، افت سطح آب‌های زیرزمینی ناشی از استفاده بیش از حد از این منابع و در کنار آن تغییر الگوی بارش است.
هرچند کمبود نزولات جوی و استفاده از پمپاژ آب هم از دیگر عوامل مرگ قنوات است اما تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی‌ها ابتدا بر منابع آب زیرزمینی و در پی آن بر قنات‌ها تاثیر گذاشته است. ازسویی با افزایش جمعیت و نیاز به آب برای کشاورزی و مصارف شهری، استفاده از پمپ‌های برقی و ازدیاد برداشت از منابع آبی باعث کاهش جریان آب در قنات‌ها شده است.
جنگی به خطرناکی آب
اوایل سال که گروهی از کشاورزان شرق اصفهان با آسیب به خط لوله انتقال آب از اصفهان به یزد، وضعیت آبرسانی در یزد را مختل کردند، زنگ خطر جنگ آب به صدا درآمد؛ موضوعی که از سال‌ها قبل کارشناسان نسبت به آن هشدار داده بودند. مختار وزیری، نماینده پیشین مجلس می‌گوید: «هیچ جنگ، درگیری و حادثه‌ای ایران را نابود نمی‌کند اما بی‌توجهی به «آب» می‌تواند ایران را نابود کند.»
نماینده مردم کهنوج در مجالس ششم و هفتم در این رابطه به ایسنا گفته است: این بی‌توجهی از سوی حاکمیت و مردم اتفاق می‌افتد. هیچ‌کدام‌شان رعایت صرفه‌جویی و استفاده بهینه از منابع آبی را نمی‌کنند. اگر موج بی‌توجهی‌ها همچنان به مسیرش ادامه دهد شک نکنید که طی ۲۰ سال آینده حدود نیمی از فلات ایران با بحران مطلق بی‌آبی مواجه شده و از سکنه خالی می‌شود. این اتفاق بحران‌های امنیتی و اجتماعی عدیده‌ای نیز به همراه خواهد داشت که برای نظام و کشور خطرناک و غیرقابل تصور خواهد بود.
وزیری بر این باور است که هم دولتمردان و هم مصرف‌کنندگان آب از نظر عملی به این آگاهی رسیده‌اند که کشور با بحران جدی کم‌آبی روبه‌رو است اما هنوز این مساله را باور ندارند در حالی که اگر قوانین مربوط به بخش «آب» اجرایی شود، بسیاری از مشکلات حل می‌شوند زیرا قوانین متنوع و بعضا خوبی در حوزه «آب» داریم اما به درستی اجرا نمی‌شوند.
او تاکید می‌کند: باید حقیقت کم‌آبی کشور را باور کنیم. باید حقیقت کمبود ذخایر انرژی و سوخت کشور را باور کنیم. باید دست از جمود قانون برداریم و تصمیمات غلط را که سال‌هاست پدر منابع آبی و انرژی کشور را درآورده، کنار بگذاریم. دست‌اندرکاران، متولیان و مصرف‌کنندگان باید ناترازی‌ها و کمبودها را باور کنند تا بعد اراده حل آنها را به دست بیاورند. فرونشست‌های شدید و عمیق زمین در مناطق مختلف کشور گویای عمق فاجعه‌ای است که به دلیل کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی رقم خورده است.
به گفته او، نباید فراموش کرد اگر همه چیز در ایران اصلاح شود اما بحران بی‌آبی حل نشود، نمی‌توان به مردم زندگی داد. اساس زندگی «آب» است و آینده ایران به «آب» بستگی دارد. دولت باید با حمایت از احداث نیروگاه‌های تصفیه‌آب شور از اختصاص آب‌شیرین به بخش‌های صنعتی و کشاورزی اجتناب کند. باید در بخش کشاورزی سیستم آبیاری «قطره‌ای» جایگزین سیستم «غرقابی» شود.
شرایط نگران‌کننده جوی تا تصمیم‌های دیرهنگام
هرچقدر که خشکسالی‌ها تداوم می‌یابد به همان نسبت فرونشست‌ها هم گسترده‌تر می‌شود. امسال یکی از سخت‌ترین سال‌های پیش‌روی کشور است. مطابق آخرین گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران، ريزش‌هاي جوي از اول مهر لغايت ۵ارديبهشت ماه سال آبي۱۴۰۴-۱۴۰۳ ارتفاع كل ريزش‌هاي جوي كشور معادل۱۳۵میلیمتر بوده است. اين مقدار بارندگي نسبت به میانگین دوره‌هاي مشابه درازمدت (۳/۲۱۳میلیمتر) ۳۷درصدکاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبي گذشته (۵/۱۹۸میلیمتر) ۳۲درصد کاهش را نشان می‌دهد.
مطابق با گزارش این مرکز، در کل کشور میزان بارندگی به نسبت سال قبل منفی ۳۲درصد گزارش شده است که در این میان، استان‌های سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، یزد بیشترین وضعیت تنش آبی را دارند. میزان بارش‌ها در سیستان‌وبلوچستان نسبت به سال قبل منفی ۸۶درصد نسبت به سال قبل بوده است.
هرچند مدیریت بهینه آب از وظایف اصلی دولت است، با این حال صرفه‌جویی و جلوگیری از هدررفت آب از جمله توصیه‌های همیشگی مقامات وزارت نیرو به مردم است؛ موضوعی که تنها با همکاری مردم قابل تحقق است.
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور با تاکید بر پیشبرد اقدامات ویژه برای جلوگیری از اضافه برداشت و برداشت غیرمجاز در چاه‌های مجاز و غیرمجاز کشاورزی گفت: در جدول ۷ ماده۳۷ برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده است که میزان مصرف آب کشاورزی به ۶۵میلیارد مترمکعب برسد و ۱۵میلیارد مترمکعب از ناترازی‌ها رفع شود.
به گفته او، اعضای شورای‌عالی آب تصمیم دارند که میزان کاهش مصرف آب را در هر یک از دشت‌ها و حوضه‌های آبریز به تفکیک نوع مصرف (شرب، بهداشت، کشاورزی، صنعت و اهداف محیط‌زیستی) تعیین کنند. بخش بسیار مهمی از این امر انجام شده و به‌زودی نهایی خواهد شد.
سخنگوی صنعت آب کشور درباره راهکارهای پیش‌بینی شده برای رفع ناترازی آب اظهار کرد: در این زمینه نخست اقدامات ویژه و جدی در رابطه با مدیریت برداشت‌های غیرمجاز آب اعم از چاه‌های غیرمجاز و چاه‌های مجاز در دستور کار قرار گرفته است، همچنین سازوکارهایی مانند بازار بهره‌وری می‌تواند در تعدیل بارگذاری کشاورزی کمک کند. برای تعدیل بارگذاری کشاورزی معیارهایی در نظر گرفته شده است.
به گفته او، اراضی کم بهره‌وری کشاورزی، اراضی‌ای که در بلنداب قرار گرفته و انرژی زیاد برای پمپاژ آب نیاز دارند، اراضی‌ای که مصرف آب در آنها فرونشست‌ها و خشکی تالاب‌ها را متاثر می‌کند و نیز اراضی‌ای که محصولات غیرراهبردی تولید می‌کنند، به عنوان معیارهایی در نظر گرفته شده‌اند که در بهره‌وری مورد استفاده قرار می‌گیرند و روی آنها متمرکز هستیم چراکه در تلاشیم مفاد سند ملی دانش‌بنیان و امنیت غذایی را با دقت پیاده کنیم.
- 13
- 4
