موضوع کودکانی که زودهنگام جامه کودکی را از تن خارج کرده و در قامت یک زن نقش همسری و مادری را ایفا میکنند، موضوع دیرو و امروز نیست، کودکان زیادی در سراسر دنیا تا آخر عمر با این بغض زندگی کردهاند.
ازدواج اجباری کودکان مسئله ای است که در بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای جهان سوم ریشه تاریخی دارد.
حتی در برخی ازکشورها مانند افغانستان، پاکستان و کشورهای حوزه خلیج فارس هنوز هم ازدواج دختران نه ساله امری عادی تلقی می شود، بنابراین ریشه های این مساله در اعماق باور برخی جوامع محلی رسوخ کرده است.
کودک همسری در کشور ما نیز ریشه در فرهنگ و عرف اجتماعی دارد. این پدیده در برخی ازمناطق که ساختار سنتی در آنجا حاکم است به عنوان یک عرف و سنت پذیرفته شده است. دربرخی از بافت های عشایری و روستایی اعتقاد راسخی به ازدواج زودهنگام کودکان به ویژه دختران وجود دارد،به همین دلیل دراین مناطق ازدواج کودکان شایع تر است.
به رغم اینکه در مناطق شهری مظاهر زندگی مدرن است، اما زیرساخت های سنتی در مقابل بسیاری از رفتارها و تغییرات فرهنگی مقاومت می کند. بنابراین در برخی از خانواده های شهری نیز شاهد ازدواج کودکان هستیم .خارج از بحث عرف و شرع، نگاه درمانی به ازدواج از طرف برخی از والدین نیز باعث ازدواج زود هنگام می شود.
همسرگزینی برای یک کودک، نامش ازدواج و تشکیل زندگی نیست، بلکه نوعی تحمیل خشونت است، چرا که کودک قبل از آن که فرصت مزمزه کردن روزهای بیدغدغه کودکی را پیدا کند، به امری واداشته می شود که به آن علاقه و حتی آگاهی ندارد. کودکانی که عروس میشوند و یک مرتبه از دنیای کودکی به دنیای بزرگسالی پرتاب میشوند، این خشونت را همیشه با خود به همراه دارند.
امروزه با توسعه یافتن جوامع و بالا رفتن بلوغ اخلاقی و فکری خشونت نهفته در کودک همسری بیشتر درک شده و در بسیاری جوامع قوانینی برای محدود کردن آن وضع شده است.
ماحصل بلوغ فکری جامعه ایران در زمینه کودک همسری، لایحه ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۳است. اما این لایحه که قرار بود طرحی نو در اندازد تا شاید این درد کهنه را التیام بخشد، هنوز جامه قانون بر تن نکرده و در سایه اما و اگرها، پشت درهای مجلس به انتظار نشسته است،در واقع بهارستانیها با تعلل در تصویب آن، به ازدواج کودکان چراغ سبز نشان میدهند.
در حالی که نمایندگان برای تصویب این لایحه دست دست میکنند و در نبود قوانین بازدارنده ، سالانه تعداد زیادی از کودکان به اسم ازدواج مورد خشونت روانی و فیزیکی قرار میگیرند. آمارها نیز گویای این موضوع است، بنابر اطلاعات منتشر شده در رسانههای جمعی، ۱۷ درصد از ازدواجهای کشور مربوط به دختران زیر ۱۸ سال بوده و ۱۴ هزار کودک بیوه زیر ۱۸ سال در کشور وجود دارد.
ازدواج کودکان که از آن به عنوان کودک همسری یاد میشود، خشونتی آشکار علیه کودک است، اما درد ازدواج کودکان فقط به اینجا ختم نمیشود، بلکه در برخی از مناطق ازدواج کودک نوعی معامله اقتصادی است که بازنده بزرگ آن نه فقط کودک، بلکه جامعهای است که خلاهای قانونی اینچنین زمینهای را ایجاد کرده است. چند روز پیش معاون رئیس جمهور در امور زنان نیز با اشاره به اهمیت لایحه ممانعت از کودک همسری گفت درصد بالایی از این ازدواجها به طلاق و آسیبهای روانی اجتماعی منجر میشود، بسیاری از این ازدواج ها جنبه خرید و فروشی دارد.
البته این اولین بار نیست که یک مقام مسئول از تجارت سیاهی که در پشت کودک همسری پنهان شده است سخن میگوید. دو سال پیش نیز رئیس فراکسیون زنان در مجلس در واکنش به ازدواج زودهنگام کودکان با بیان اینکه در مناطقی از ایران زنان فروخته میشوند، گفت: در برخی مناطق کشور دختران به عنوان ازدواج فروخته شده و مورد معامله قرار میگیرند.
رئیس فراکسیون زنان ایران با انتقاد از افزایش ازدواج دختران در دوران کودکی گفت: «۵۰ درصد ازدواجهایی که در سنین کودکی انجام میشود، مرگ زودهنگام مادر و یا فرزند را در پی دارد و میزان ابتلای چنین مادرانی به بیماری سرطان تا ۷۰ درصد افزایش پیدا میکند. »
در مقابل سخنان پروانه سلحشوری، رئیس شورای فرهنگی و اجتماعی زنان و خانواده ازدواج کودکان را فقط از منظر «اجباری نبودن» مهم تلقی کرد.
«زهرا آیتاللهی» با اشاره به اینکه مساله اصلی در زمینه ازدواج رعایت الزامات قانونی است گفت: باید توجه داشت که ازدواج اجباری در هیچ جای قانون مجاز نیست و تنها شامل حال کودکان نمی شود. حتی اگر دختری در ۳۰ سالگی به ازدواج اجباری تن دهد قانون شکنی صورت گرفته است. بهمین دلیل نگاه به ازدواج کودکان باید از منظر اجباری نبودن باشد.وی افزود: به جای تمرکز بر ممنوعیت ازدواج در سنین پایین، باید به این افراد خدمات بهداشتی ارائه داد.
قوه قانونگذار در حالی تصویب لایحه ممنوعیت ازدواج کودکان زیر ۱۳ را از اولویت خارج کرده است که در جامعه ما سن ۱۸ سالگی ملاک توانایی برای انجام برخی از امور مهم اجتماعی و حتی سیاسی مانند اخذ گواهینامه، افتتاح حساب بانکی و رای دادن است.
حتی اگر اگر کودکی در سن زیر ۱۸ سال بخواهد به هر دلیلی طلاق بگیرد، به او نفقه و مهریه تعلق نمیگیرد، چرا که باور بر آن است کودک تا قبل از سن قانونی دارای قوه درک برای تصرف در امور مالی نیست.اما به همین کودک که از لحاظ عقلی آن را مناسب در تصرف امور مالی خود نمیدانند اجازه ازدواج داده میشود. ظاهرا از نگاه قانونگذاران کشور افتتاح حساب بانکی نیاز به بلوغ و آمادگی بیشتری دارد تا مقوله ازدواج!
ازدواج کودکان تبعات منفی بیشماری دارد و برخی از جامعهشناسان آن را زمینه سازآسیبهای اجتماعی فراوانی مانند طلاق، خیانت، کودکان طلاق، کودکان کار، زنان بیسرپرست ، اعتیاد و حتی در مواردی روسپی گری و...میدانند. صرف نظر از آسیبهای اجتماعی، این گونه ازدواجها برای نظام سلامت کشور هم بیهزینه نیست و تبعات منفی زیادی را به دنبال دارد. یکی از تبعات منفی این گونه ازدواج ها شکل نگرفتن فیزیولوژی زن هنگام بارداری است که در مواردی حتی منجر به مرگ مادر یا نوزاد میشود.
بر اساس قانون مدنی ایران، سن قانونی ازدواج برای دختران ۱۳ سال و برای پسران ۱۵ سال تعیین شده است. با این حال در ماده ١٠۴١ قانون مدنی آمده است: «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ١٣ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ١۵سال تمام شمسی منوط به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت است که تشخیص آن با دادگاه صالحه است.
- 12
- 1
