بدعهدی شرکت خودروسازی پژو فرانسه با شریک ایرانی خود یعنی ایران‌خودرو مسبوق به سابقه است. کارنامه مشارکت پژو با صنعت خودروسازی ایران نشان می‌دهد پژو طی سال‌هایی که در ایران مشغول به فعالیت بوده، یک‌بار در سال ۹۱ و به‌دنبال تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران قرارداد خود را با ایران‌خودرو نقض کرد و به همکاری چندین‌ساله خود در ایران پایان داد؛ اما بار دیگر و پس از دستیابی ایران به توافق هسته‌ای، این شرکت با امضای قراردادی با شرکت خودروسازی ایران‌خودرو در سال ۹۴، دوباره راهی ایران شد تا خط تولید سه مدل پژو را در ایران راه‌اندازی کند. شرکت پژو در جریان حضور دوباره خود در ایران، قراردادهایی به ارزش ۷۰۰ میلیون یورو (۸۱۸ میلیون دلار) با شرکت‌های خودروسازی ایرانی امضا کرد.
مدیرعامل ایران‌خودرو پس از امضای قرارداد با پژو در پسابرجام، قرارداد جدید را با قرارداد پیشین متفاوت دانست و وعده داد اگر در طول همکاری با شرکت پژو، این شرکت بدون پایبندی به قرارداد منعقدشده ایران را ترک کند، متحمل خسارت سنگینی می‌شود چراکه این قرارداد یک‌طرفه نیست و فرانسوی‌ها باید تعهدات خود را طبق قرارداد انجام دهند. این در حالی است که آنچه در صنعت خودروسازی ایران اتفاق افتاد، کاملا مغایر با تعهداتی بود که پژو طبق قرارداد خود با ایران‌خودرو موظف به انجام آن بود. شرکت خودروسازی پژو با لغو برجام از سوی رئیس‌جمهوری آمریکا و اعمال تحریم‌های دوباره علیه ایران، بدون پایبندی به قرارداد امضاشده، ایران را ترک و خط تولید پژو را متوقف کرد.
تولید پژو ۳۰۱ بدون پژو
طبق قرارداد شرکت پژوسیتروئن فرانسه و شرکت خودروسازی ایران‌خودرو، قرار بود پژو بخشی از بازار خاورمیانه را از طریق تولید خودروهای خود در ایران تامین کند. مضاف بر اینکه هدف از همکاری ایران با شرکت‌های خودروسازی بزرگ دنیا، انتقال فناوری و تکنولوژی‌های روز دنیا در این صنعت است.
بر این اساس تولید سه نوع خودروی پژو ۲۰۸، ۲۰۰۸ و ۳۰۱ در قرارداد دو شرکت ایرانی و فرانسوی هدف‌گذاری شد اما زمان زیادی از امضای این قرارداد نگذشت و با بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، کشورهای اروپایی ازجمله فرانسه برای قطع همکاری‌های اقتصادی و صنعتی با ایران تحت فشار آمریکا قرار گرفتند و درنهایت نیز پژو بدون پایبندی به تعهدات خود با ایران، کشور را ترک کرد. اگرچه رفتن پژو از ایران و خسارت‌هایی که به این واسطه به صنعت خودروسازی کشور وارد شد، قابل تحلیل و بررسی است، اما آنچه قرار است در این گزارش به آن پرداخته شود، اقدام جدید شرکت ایران‌خودرو برای تولید پژو ۳۰۱ در ایران بدون حضور فرانسوی‌هاست؛ اقدامی که از جنبه‌‌های مختلف قابل بررسی و تحلیل است.
۳۸ میلیون یورو برای تولید پژو ۳۰۱
دبیر انجمن سازندگان قطعات و مجموعه‌های خودرو سوم خردادماه امسال از تولید سه‌هزار دستگاه پژو ۳۰۱ تا پایان سال ۹۸ خبر داد و اعلام کرد پژو ۳۰۱ بدون حضور شرکت پژو و با تکیه به توانمندی قطعه‌سازان و صاحبان دانش فنی ایرانی و مواد اولیه داخلی تولید خواهد شد. ۱۴ تیر‌ماه نیز مدیرعامل گروه صنعتی ایران‌خودرو اعلام کرد از خط تولید آزمایشی پژو ۳۰۱ با داخلی‌سازی بیش از ۶۰ درصد به‌زودی رونمایی می‌شود. ۱۰ روز پس از وعده هاشم یکه‌زارع، خط تولید آزمایشی پژو ۳۰۱ با حضور معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور و نمایندگان مجلس شورای اسلامی مورد بهره‌برداری قرار گرفت. خط تولید آزمایشی پژو ۳۰۱ در حالی آغاز به‌کار کرد که طبق گفته مدیرعامل ایران‌خودرو قرار است پس از طی مراحل تولید آزمایشی، در اوایل سال آینده پژو ۳۰۱ با ظرفیت اولیه ۱۰ هزار دستگاه در سال تولید شود و در ادامه با تولید بیش از ۱۰۰ هزار دستگاه و درنهایت سالانه ۲۵۰ هزار دستگاه به تولید انبوه برسد.
وی همچنین وعده داده است عمق داخلی‌سازی پژو ۳۰۱ که اکنون ۶۰ درصد است، تا سال آینده و همزمان با تولید انبوه این محصول با بهره‌گیری از ظرفیت زنجیره تامین ۳۰۰ قطعه‌سازی به ۸۰ درصد خواهد رسید. از این رو ۳۸ میلیون یورو (معادل بیش از ۵۲۶ میلیارد تومان) برای سرمایه‌گذاری در راه‌اندازی این خط تولید صرف شده است. پژو ۳۰۱ قرار است با قیمت ۲۰۰ میلیون تومان به دست متقاضیان خرید آن برسد.
چند سوال بی‌جواب!
هنوز از اتفاقاتی که سال گذشته در بازار خودرو رخ داد زمان زیادی نگذشته است؛ اتفاقاتی که موجب شد قیمت خودروها در کشور ناگهان با رشد غیرمنتظره‌ای افزایش پیدا کند.
با ادامه‌دار شدن روند افزایش قیمت خودروهای داخلی به‌ویژه محصولات پرطرفدار دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا، اخبار و تحلیل‌های گوناگونی پیرامون چرایی گرانی خودروهای داخلی در رسانه‌ها مطرح شد. عده‌ای از احتکار خودرو توسط خودروسازان خبر دادند و با انتشار تصاویری از انبوه خودروهای تولیدشده که در پارکینگ‌های بسیار وسیع ایران‌خودرو و سایپا متوقف بودند، احتکار خودرو توسط این دو شرکت را اطلاع‌رسانی کردند. خودروسازان اما در واکنش به اخبار منتشرشده اعلام کردند خودروهای پارک‌شده در پارکینگ‌ها به‌واسطه کمبود یا نبود قطعه، هنوز تکمیل نشده و در پارکینگ متوقف هستند. درواقع کمبود و نبود قطعه، بهانه خوبی برای خودروسازان بود تا هر از چندگاهی به بهانه افزایش نرخ ارز و به تبع آن افزایش قیمت قطعات وارداتی، شوک جدیدی به بازار خودرو وارد کنند و قیمت خودروها را افزایش دهند؛ ترفند به‌ظاهر خوبی که توانست بخشی از بازی خودروسازان در بازار خودرو را به سود آنها به پایان ببرد.
حال و با توجه به اینکه خودروسازان همواره مدعی کمبود و نبود قطعه برای تکمیل خودروهای داخلی برای تکمیل و تحویل آن به خریداران شده‌اند، راه‌اندازی یک خط تولید جدید آن‌هم با اتکا به توان تولید قطعه در داخل کشور چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟ درواقع اگر خودروسازان تصمیم به ساخت پژو ۳۰۱ با بهره‌گیری از دانش و زنجیره تامین قطعات داخلی دارند، چرا تاکنون اقدامی برای تامین و تکمیل قطعات مورد نیاز خودروهای نیمه‌تمام نکرده‌اند؟ به‌نظر می‌رسد اتفاقات اخیر در بازار خودروی کشور طی یک‌سال و نیم گذشته، کاملا با اهداف از پیش تعیین‌شده رخ داده است و نبود و کمبود قطعه تنها بهانه‌ای بوده تا خودروسازان با استفاده از آن، بازار خودرو را آشفته کرده و از این آشفته‌بازار به اهداف خود دست یابند.
شاکی اصلی کیست؟
از زمانی که زمزمه داخلی‌سازی پژو ۳۰۱ در ایران مطرح شد، رسانه‌های داخلی و برخی رسانه‌های خارجی با طرح این موضوع که ایران‌خودرو اجازه تولید پژو ۳۰۱ بدون حضور شریک فرانسوی خود را در ایران ندارد، از شکایت شرکت خودروسازی پژو از ایران‌خودرو خبر داده و این اقدام ایران‌خودرو را خلاف قانون «مالکیت معنوی» دانسته‌اند. این در حالی است که کارشناسان با رد این ادعا معتقدند شاکی اصلی این پرونده باید شرکت ایران‌خودرو باشد و باید بابت خروج یک‌طرفه پژو از قرارداد همکاری مشترک شکایت کند. نکته قابل‌توجه اینکه، یک مقام مسئول در ایران‌خودرو گفته است: «بندی در قرارداد ایران‌خودرو با پژو وجود دارد که به‌منزله دریافت مجوز تولید درصورت قطع همکاری پژو در ایران، ایران‌خودرو با توجه به این بند از قرارداد با پژو و مجوز تولید با لغو همکاری تصمیم به سرمایه‌گذاری برای تولید محصولات جدید پژو گرفته و با استفاده از دانش و تجربه سال‌ها همکاری، اقدام به طراحی و تولید پلتفرم پژو ۳۰۱ کرده است؛ پلتفرمی که به‌دلیل طراحی مشترک با پژو ۲۰۸، ۲۰۰۸ و حتی سیتروئن C3 امکان ساخت این خودروها را در ایران فراهم خواهد کرد.»
چه کسی خودروی ۲۰۰ میلیون تومانی می‌خرد؟
یکی از خصوصیات خودروهایی که در پسابرجام تولید یا قرارداد تولید آن منعقد شد، این بود که خریداری آن برای اقشار کم‌درآمد و حتی خانوارهای با درآمد متوسط، به‌دلیل بالا بودن قیمت خودرو امکان‌پذیر نبود. درواقع اگر شرکت پژو امروز همچنان به فعالیت خود در ایران ادامه می‌داد و تولید مشترک خود با شرکت ایران‌خودرو را به بازار ایران عرضه می‌کرد، بی‌شک خودروهای تولیدشده در رده خودروهای لوکس قرار می‌گرفت که اقشار درآمدی خاصی قادر به خریداری آن بودند؛ اما اکنون و با قطع همکاری پژو با ایران‌خودرو و ترک ایران، قرار است پژو ۳۰۱ با داخلی‌سازی و به قیمت ۲۰۰میلیون تومان در بازار داخل کشور عرضه شود.
سوال اینجاست که آیا راه‌اندازی خط تولید خودرویی که قیمتی بیش از ۲۰۰ میلیون دارد در شرایطی که سایر خودروهای تولیدی ایران‌خودرو با قیمت پایین‌تر هنوز تکمیل و به خریداران آن واگذار نشده است، چه توجیه منطقی و قابل‌قبولی می‌تواند داشته باشد؟ درواقع با تولید یک خودروی ۲۰۰ میلیون تومانی، هیچ‌کدام از اقشار درآمدی متوسط و متوسط رو به پایین جامعه، توانایی تامین و خریداری خودروی مذکور را نخواهند داشت.
بالاخره داخلی‌سازی یا واردات؟
هیچ شرکت خودروسازی‌ای در دنیا وجود ندارد که صفر تا صد تولیدات خود را در داخل کشور تامین کند. به بیان ساده‌تر، همه شرکت‌های خودروسازی بزرگ دنیا بخشی از قطعات یا مواد اولیه مورد نیاز خود را در زنجیره تولید از طریق واردات از سایر کشورها تامین می‌کنند. این واقعیت غیرقابل اجتناب، در صنایع خودروسازی ایران نیز وجود دارد و حتی خودرویی مثل پراید که یک خودروی کاملا داخلی قلمداد می‌شود، ۹۰ درصد مواد اولیه و قطعات آن در داخل کشور تهیه و تامین می‌شود و ۱۰ درصد باقی‌مانده وابسته به واردات برخی قطعات و مواد اولیه است.
بنابراین بدیهی است تولید پژو ۳۰۱ در ایران و در نبود شرکت پژو، با مشکل تامین قطعات و مواد اولیه مواجه شود. یکی از اعضای انجمن قطعه‌سازان در این زمینه گفته است: «تنها برخی قطعات ازجمله ورق استیل و پلی‌آمید در ایران تولید نشده و بعضی قطعات استاندارد مثل بلبرینگ‌ها و قطعات الکترونیکی خاص به‌دلیل تیراژ پایین تولید آنها در داخل اقتصادی نیستند.» صحبت‌های این عضو انجمن قطعه‌سازان در حالی مطرح می‌شود که معاون صنایع وزیر صنعت، معدن و تجارت گفته است: «تا پایان سال جاری، عمق داخلی‌سازی قطعات پژو ۳۰۱ به ۸۰ درصد می‌رسد و قطعاتی نیز که تولید آن در داخل کشور امکان‌پذیر نیست، از طریق واردات تامین می‌شود!»
سرنوشت خودروهای پیش‌فروش شده چه شد؟
حال این سوال ایجاد می‌شود در شرایطی که دو شرکت خودروسازی بزرگ کشور در تولید سایر مدل‌های خودرو، به‌ویژه خودروهای پیش‌فروش شده به تعهدات خود عمل نکرده‌اند و عدم امکان تامین قطعه را دلیل تکمیل‌نشدن خودروهای نیمه‌تمام می‌دانند، چگونه و با چه ترفند یا سازوکاری قرار است بخشی از قطعات مورد نیاز تولید پژو ۳۰۱ را از طریق واردات تامین و بخش عمده‌ای از آن را از طریق تولیدات داخلی استفاده کنند؟
اینکه در شرایط تحریم و فشار اقتصادی، بدون وابستگی به واردات و تنها با اتکا به توان متخصصان داخلی بتوان محصول یا کالایی تولید کرد، ذاتا اتفاق قابل تحسینی است، اما در شرایطی که تولیدکنندگان خودرو هنوز به تعهدات پیشین خود عمل نکرده‌اند، قدم گذاشتن در مسیر تولید یک کالای جدید، بیش از هر چیز شبهه شعاری‌بودن این اقدام را تداعی می‌کند. به‌نظر می‌رسد ایران‌خودرو باید پیش از تولید پژو ۳۰۱، تکلیف خودروهای پیش‌فروش شده اما تحویل داده نشده را مشخص کند.
زهرا فریدزادگان
- 14
- 1
