چرا مردم پیام رسان‌های داخلی را دوست ندارند؟

فرارو، مدت زیادی است که بسیاری از مسئولان کشور تلاش می‌کنند مردم را به استفاده از فضای مجازی داخلی تشویق کنند. با وجود تلاش های گسترده ای که در این زمینه صورت گرفته است به نظر می‌رسد این تبلیغات نتیجه زیادی نداشته است. پیش از فیلتر شدن تلگرام آمارها نشان می‌داد که ۸۰ درصد از کاربران این نرم افزار ایرانی‌ها هستند. طبق بعضی آمارها نیز از هر ۱۰ نفر ۶ نفر از تلگرام استفاده می‌کنند. به جز تلگرام، اپلیکیشن های اینستاگرام و بعد از آن توئیتر، ایمو و اسکایپ هم از دیگر فضاهای مجازی محبوب هستند.

ماموریت به وزارت ارتباطات برای راه اندازی تلگرام داخلی

بسیار پیش تر از آنکه صحبت از فضای مجازی داخلی شود، بعضی مسئولان معتقد به راه اندازی اینترنت داخلی بودند. این موضوع هم خیلی با استقبال جامعه رو به رو نشد و بسیاری افراد این موضوع را مورد انتقاد قرار می‌دادند. با فیلتر شدن تلگرام نیز بحث استفاده از اپلیکیشن‌های پیام‌رسان داخلی بیشتر مطرح می‌شود. حسن بیگی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس با اشاره به وقایع اخیر بعضی شهرهای کشور به ایسنا گفته: «خارجی‌ها از طریق تلگرام به تهییج افکار عمومی و بیان دروغ نسبت به وضعیت تهران و سایر شهرها می‌پرداختند. مثلا می‌گفتند که فلان مسجد و فلان منطقه آتش زده شده در حالیکه چنین چیزی صحت نداشت. هدف آنها دادن روحیه به سربازان‌شان در ایران بود. آنها آمار کشته‌ها را بالغ بر سه هزار نفر اعلام می‌کردند که چنین چیزی صحت ندارد و ۱۳ نفر کشته شده‌اند. با توجه به چنین وضعیتی به وزارت ارتباطات ماموریت راه‌اندازی تلگرام داخلی و استقرار سرورهای داخلی داده شد تا مردم بتوانند از اینترنت با سرعت بالاتر و مطمئن و سرورهای داخلی استفاده کنند تا دیگر کسانی به منافع امنیت و وحدت ملی خدشه وارد نکند.» اما بررسی ها نشان می‌دهد کاربران تلگرام بعد از فیلتر شدن آن بیش از آنکه بخواهند به پیام‌رسان ایرانی رو بیاورند به دنبال فیلترشکن هستند تا بتوانند بدون دغدغه به تلگرام دسترسی داشته باشند.

دودلیل برای بی‌رغبتی به فضای مجازی داخلی؛ بی‌اعتمادی و باز هم بی‌اعتمادی 

چرایی این موضوع را با تعدادی از کاربران فضای مجازی در میان گذاشتیم. تقریبا از هر ۵ نفر ۳ نفر می‌گویند حاضر به استفاده از پیام رسان داخلی نیستند. از نظر این کاربران دو موضوع علت و دلیل رغبت نداشتن به استفاده از پیام رسان ایرانی بود؛ نخست بی‌اعتمادی به فضای مجازی ایرانی بود که بسیاری از کاربران می‌گفتند تضمینی وجود ندارد که اطلاعات‌شان در این فضا امن بماند. بعضی‌ می‌گفتند نمی‌خواهند برخی دستگاه‌ها به اطلاعات شخصی و حریم خصوصی آنها دسترسی پیدا کنند.

برای دومین دلیل بی‌انگیزگی نیز می‌توان دوباره به نوعی از واژه بی‌اعتمادی استفاده کرد. اما در اینجا بی‌اعتمادی به مسائل فنی اپلیکیشن‌های داخلی است. شاید ریشه این نوع عملکرد اپلیکیشن‌های ایرانی مشاهده کرد. اگر به «بازار» مرجع دانلود اپلیکیشن‌های اندرویدی مراجعه کنیم، می‌بینیم کاربران در قسمت نظرات مربوط به برنامه های ایرانی، نارضایتی از عملکرد این نرم افزارها را ابراز می‌کنند. اما بی‌اعتمادی فنی تنها بخش کوچکی از علت رغبت نشان ندادن به پیام‌های فارسی است. کاربران بیشتر نگران رصد شدن حریم خصوصی خود هستند. شاید این سوال پیش بیاید که آیا واقعا دلیلی برای نگرانی وجود دارد؟ درست است که همه حق دارند غریبه ها را به حریم خصوصی خود راه ندهند اما مگر ما چه در پیام‌رسان‌ها چه می‌گذرد که بسیاری مایل نیستند دیگران از محتوای آن اطلاع داشته باشند؟

عکس و مطلب خصوصی‌ داریم

یکی از کاربران آقا می‌گوید: وقتی با همسرم چت می‌‌کنم ممکن است عکس یا مطالبی بین‌مان رد و بدل شود که دوست ندارم دیگران از آن مطلع باشند. این فضای خصوصی ما دو نفر است و احدی حق ورود به آن را ندارد حالا چه حکومت و دولت و یا افراد و اشخاص عادی. این قضیه یک مبنای کاملا حقوقی داشته و تنها مربوط به ایران نیست. همه جای دنیا برای این مسئله احترام و ارزش بالایی قائلند بماند که دسترسی به فضای خصوصی شهروندان می‌تواند زمینه سوء استفاده از اطلاعات موجود در فضاهای خصوصی را برای بسیاری از نهادها یا افراد فراهم می‌کند. البته ظاهرا حساسیت خانم‌ها در این زمینه بیشتر است. آنهایی که به آموزه‌‌های دینی باور دارند نمی‌خواهند عکس یا مطلب خصوصی‌شان که با افراد محرم یا دوستان خانم‌شان به اشتراک گذاشته می‌شود به دست غریبه و نامحرمان بیفتد.

زنان کارمندی که دو چهره دارند

اما یک نگرانی دیگر را نمی‌توان در این مورد نادیده گرفت. بخشی از کاربران فضای مجازی افرادی هستند که در ادارات دولتی یا رسمی مشغول به کار هستند و نگران آن هستند که درز اطلاعات شخصی آنها امرار معاش‌شان را تحت تاثیر قرار دهد. در اینجا نیز بعضی از خانم‌ها نگرانی بیشتری دارند. زنان کارمند در محل کار ملزم به رعایت پوشش اسلامی هستند. اگر بخواهیم بدون در نظر گرفتن درستی یا نادرستی و تنها از زاویه اجتماعی به این موضوع بپردازیم، با بعضی خانم‌هایی رو به رو هستیم که تنها در محل کار خود را مقید به بعضی الزامات نشان می‌دهند. این افراد مایلند در فضای دیگر خود را آنگونه که هستند نشان دهند، اما همچنان می‌خواهند مرزی بین کار و امور دیگر را داشته باشند تا لطمه‌ای به زندگی کاری‌ و اقتصادی‌شان وارد نشود.

اما ظاهرا مسئولان زیادی هستند که به این بی‌اعتمادی باور دارند، هرچند که آنها کنترل اپلیکیشن‌های داخلی را شایعه می‌نامند. به عنوان نمونه عبدالرضا هاشم‌زائی یکی از نمایندگان مجلس به ایسنا گفته: بی‌اعتمادی و عدم تمایل مردم به استفاده از اپلیکیشن‌های داخلی به دلیل بی‌اعتمادی به صداوسیما است که این بی‌اعتمادی بر روی تمام زوایای ارتباط جمعی تاثیر گذاشته است. شایعاتی که نیز در رابطه با کنترل اپلیکیشن‌های داخلی مطرح است بر روی ذهن افراد به خصوص جوانان تاثیر گذاشته است و آن‌ها را به سمت اپلیکیشن‌های خارجی سوق داده است. اگر صدا و سیما رویکرد خود را تغییر دهد و در افکار عمومی تنها بلندگوی یک جناح خاص نباشد؛ مردم بیشتر به صدا و سیما اعتماد خواهند کرد و به دنبال آن اعتماد مردم به اپلیکیشن‌های داخلی و اخبار داخل کشور جلب می‌شود.

سروش پیام رسانی است که تبلیغات گسترده ای برای آن صورت گرفته است

امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت و گو با فرارو این بی‌اعتمادی را بسیار مهم تلقی می‌کند و تاکید می‌کند این بی‌اعتمادی یک شبه به وجود نیامده است. قرایی‌مقدم می‌گوید به نظر من اینکه مردم نمی‌خواهند پیام رسان فارسی استفاده کنند فقط به خاطر بی‌اعتمادی به این است که ممکن است فعالیت شان در این پیام‌رسان ها کنترل شود. فرانسیس فوکویاما معتقد است دو نوع اعتماد در جامعه وجود دارد. یک نوع اعتماد افقی است که بین خود مردم وجود دارد و دیگری اعتماد عمودی است که بین مردم و مسئولان کشور، برنامه ریزان و رسانه‌ها وجود دارد.

این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: وقتی اعتماد عمودی ضعیف شود به دنبال آن اعتماد افقی هم تضعیف می‌شود. همچنین وقتی اعتماد عمودی نباشد، مردم حتی به واقعیات و حقایق اجتماعی اعتماد نخواهند کرد و آن ها را باور ندارند. چون اعتماد عمودی ضعیف شده و فکر می‌کنند اپلیکیشن های فارسی توصیه مسئولان برای القای فکری و عقیدتی به آنهاست میل به استفاده از نرم افزارهای پیام رسان فارسی ندارند. مشاهده می‌کنید که با وجود اینکه صدا و سیما بخش های خبری مختلف دارد، مردم به بی‌بی‌سی بیشتر مراجعه می‌کنند. چون فکر می‌کنند مسئولان واقعیات را قلب می‌کنند.

او می‌گوید: این بی‌اعتمادی یک شبه به وجود نمی‌آید. اصولا اعتماد یک پروسه دراز مدت است. مردم ما در طول تاریخ به حکومت اعتقاد نداشته‌اند. به خاطر همین بی‌اعتمادی به دولت بوده است که در بسیاری از جنگ ها مثل حمله مغول یا حمله اعراب به ایران مردم وارد صحنه نشدند و بعد از انقلاب حکومت نتوانست این فاصله بین دولت وملت را از بین ببرد.