بهای گندم و سایر غلات را می‌توان گزاره مهمی در بازار محصولات کشاورزی به‌شمار آورد که می‌تواند چهره مهمی از این بازار را ترسیم کند. نوسان جذاب قیمت‌ها و رشد نرخ در بازارهای جهانی مخصوصا از اواخر سال ۲۰۱۶، خوش‌بینی نسبی به تداوم رشد قیمت‌ها در روزهای سرد سال در نیم‌کره شمالی، تشابه نوسان بهای غلات با قیمت کودهای شیمیایی همچون کود اوره، تقویت حجم تولید در بازارهای جهانی در سال‌های اخیر و جایگاه مهم غلات در تغذیه انسان را می‌توان از ویژگی‌های مهم این بازار به‌شمار آورد.
این شرایط در حالی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که نوسان قیمت غلات با محوریت گندم اغلب با یک فاز تاخیر در مقایسه با سایر بازارهای کالایی خودنمایی کرده که البته موجب می‌شود تا این نرخ در شاخص‌های کالایی اهمیت بیشتری پیدا کند. نگاهی به نوسان قیمت‌ها در بازارهای جهانی نشان می‌دهد هنوز بهای گندم و سایر غلات به نسبت رشد قیمتی در بازارهای کالایی دیگر، ایفای نقش نکرده یعنی پتانسیل‌های رشد قیمتی در بازار گندم هنوز به‌صورت کامل آزاد نشده است. این ویژگی ساده خود از پتانسیل رشد قیمتی در بازارهای جهانی خبر می‌دهد که در تخمین دورنمای این بازار موثر خواهد بود اما رخدادهای بازار محصولات کشاورزی پیچیده‌تر از چیزی است که به‌‌نظر می‌رسد.
به‌صورت کلی حجم عرضه گندم در جهان افزایش یافته و این روند افزایشی باز‌هم ادامه دارد تا جایی که می‌توان برتری عرضه بر تقاضا را تخمین زد. این شرایط به تازگی محقق نشده و نزدیک به ۵ سال است که آمارها از برتری عرضه گندم در بازارهای جهانی به نسبت تقاضا حکایت دارد. توجه دولت‌ها به تولید گندم در کشورهای متبوع خود نکته بسیار مهمی است که در سال‌های اخیر به رشد حجم تولید و عرضه در بازارهای جهانی منجر شده و این مطلب تاکنون موجب شده که تنها ۲۵ درصد از گندم تولیدی در جهان، در بازارهای جهانی مورد معامله قرار گیرد.
رشد قیمت‌ها در سال‌های گذشته در کنار نگرانی‌های مختلف از هر‌گونه وقفه در عرضه گندم در بازارهای داخلی در نهایت موجب شده کشورهای مختلف به‌شدت به سمت افزایش حجم تولید گندم و سایر محصولات کشاورزی و مواد غذایی مورد‌نیاز خود گام بر‌دارند. این شرایط موجب شده تا از یکسو امنیت غذایی در جهان تقویت شده و از سوی دیگر حجم عرضه جهانی هم تقویت شود. خروجی این موارد در نهایت به بالابودن موجودی انبارها و برتری عرضه بر تقاضا منجر شده است.
وضعیت تولید محصولات کشاورزی در تقارن بالایی با شرایط جغرافیایی و آب و هوایی در جهان قرار دارد؛ یعنی کشورهایی همچون روسیه، اوکراین، آمریکا و کانادا به سمت تولید گندم و جو متمایل شده و کشورهایی همچون برزیل و آرژانتین و حتی آمریکا بر تولید ذرت تمرکز دارند ولی این مطلب به معنی آن نیست که کشورهای دیگر تولید سایر محصولات کشاورزی را رها کرده و در یک چارچوب مشخص اقدام به کشت محصولات کشاورزی می‌کنند.
به‌عنوان مثال چین و هند با فرض جمعیت بالای یک میلیارد نفر توجه بسیاری بر تولید اغلب محصولات کشاورزی داشته یعنی در اغلب کشورها، تامین نیاز داخلی به یک رویکرد فراگیر تبدیل شده است. در تولید محصول برنج اغلب کشورهای شرق‌آسیا بیشترین حجم تولید را به خود اختصاص می‌دهند. هنوز هم مشکلات آب و هوایی و میزان بارش یکی از پاشنه‌های آشیل بازار محصولات کشاورزی به‌شمار می‌آید ولی در نهایت شاهد رشد حجم تولید کل در جهان هستیم که موجب‌شده قیمت‌ها رشد چندانی نداشته باشند.
نکته جالب‌توجه در بازار گندم را می‌توان رفتار روسیه در تولید این محصول دانست زیرا تولید این کشور رشد سریعی را تجربه کرده و هم‌اکنون روسیه با پشت‌سر گذاشتن آمریکا و کانادا، بزرگ‌ترین صادرکننده گندم در جهان محسوب می‌شود. روسیه از زمانی که تحریم‌های آمریکا را به‌عنوان یک واقعیت پیش روی خود حس کرد، به سرعت به سمت رشد تولید گندم پیش‌رفت تا جایی‌که هم‌اکنون می‌تواند لقب بزرگ‌ترین صادرکننده گندم را به خود اختصاص دهد.
حجم تولید گندم در سال ۲۰۱۶ در این کشور ۱/ ۵۲ میلیون تن بوده ولی این رقم در سال ۲۰۱۵ به ۸/ ۵۹ میلیون تن افزایش یافت. این در حالی است که برای سال ۲۰۱۶ آمارهای مختلفی عنوان می‌شود تا جایی‌که از رقم ۶۰ میلیون تن تا بیش از ۷۳ میلیون تن ذکر شده است که همگی از تقویت جایگاه این کشور در بازارهای جهانی محصولات کشاورزی خبر می‌دهد.
احتمالا روسیه برای سال زراعی جاری بتواند ۲۵ میلیون تن گندم صادر کند.تقویت حجم تولید گندم در روسیه موجب شده تا بازارهای جهانی به افزایش عرضه این کشور وابسته شوند یعنی روسیه توانسته است با حفظ سهم بازار خود، برتری عرضه بر تقاضا را در دست بگیرد که به معنی افزایش توان قیمت‌سازی این کشور در بازارهای جهانی است. با توجه به بررسی‌های به‌عمل آمده احتمالا افزایش حجم تولید گندم در روسیه باز‌هم ادامه خواهد داشت.
رشد حجم تولید روسیه را باید با دقت بیشتری موشکافی کرد زیرا مهمترین سیگنال در آینده بازار گندم محسوب می‌شود. افزایش دمای کره زمین واقعیتی است که برای بسیاری از کشورها مفید و برای بخش بزرگ‌تری زیان‌بار خواهد بود. افزایش باران‌های موسمی و فصلی، وقوع توفان‌های مخرب و بزرگ در حاشیه اقیانوس، خشک‌شدن بسیاری از ذخایر آبی و گسترش بیابان چهره غالب در کشورهای مختلف است ولی برخی از مناطق زمین از این واقعیت منتفع می‌شوند.
در کانادا افزایش دمای زمین موجب شده تا استخراج و انتقال نفت خام با رونق بیشتری همراه شده و یخ زدن نفت در خطوط لوله در عمق زمین کمتر از قبل اتفاق بیفتد، اگرچه با فرض درجه زمین گرمایی (گراد ژئوترمال) خود محاسبات مختلفی دارد که جای این بحث نیست و البته تغییرات آب و هوایی وذوب شدن زمین‌های یخ زده به آرامی چهره دیگری از این کشور را ترسیم می‌کند؛ ولی تاکنون استفاده چندانی از آن برده نشده است.
ولی در روسیه وضعیت متفاوت است؛ زیرا گرم شدن زمین موجب شده تا نقاط یخ زده سیبری به آرامی به زمین‌های قابل کشت تبدیل شود و از آن مهم‌تر راندمان تولید در نقاط سرد این کشور افزایش یابد. اگرچه این ادعا با اما و اگرهای فنی رو‌به‌رو است؛ ولی بخشی از واقعیت‌های کشت پرحجم این کشور در همین نکته نهفته است. این وضعیت تاکنون به سود روسیه تمام شده و ادامه روند افزایشی دمای زمین می‌تواند شرایط بهتری را برای این کشور به همراه داشته باشد.
شاید بتوان بیش از پیش به کشت فراسرزمینی در روسیه امیدوار بود؛ زیرا مشکلات تامین منابع آبی در این حوزه مهم جغرافیایی کمرنگ بوده و زمین‌های حاصلخیز بسیاری را در‌بر‌دارد. آمارها نشان می‌دهد روسیه ۷۹ میلیون هکتار زمین قابل کشت در اختیار دارد که ۶ درصد از اراضی زراعی جهان را تشکیل می‌دهد. به نظر می‌رسد این رقم باز هم افزایش یابد. بحران‌های سال ۲۰۱۴ روسیه و تحریم غرب تکانه بزرگی برای اقتصاد و صنعت این کشور بود که شاید مهمترین تاثیرپذیری آن را بتوان در بازار محصولات کشاورزی جست‌وجو کرد که موفقیت‌های فعلی بخشی از آن به شمار می‌آید.
با توجه به تمام این موارد در کنار بالابودن موجودی انبارها در چین و البته پایان فصل برداشت و آغاز روزهای سرد سال باید گفت که بازاری شکننده برای گندم پیش روی ماست؛ یعنی اگرچه می‌توان به تداوم رشد قیمتی به‌صورت مقطعی یا حتی در میان مدت امیدوار بود؛ ولی این نوسان نرخ اغلب حالت رفت و برگشتی دارد یعنی رشد قیمت‌ها با افول نرخ‌ها همراه شده اما در نهایت جریانی افزایشی به ثبت می‌رسد که البته چندان هم قدرتمند نخواهد بود.
در بازار جو هم شرایط مشابهی به ثبت می‌رسد؛ ولی شتاب رشد قیمتی در این بازار بیش از بازار گندم بوده که البته افزایش بهای گوشت و محصولات دامی در این بین اهمیت دارد که تجمیع این موارد می‌تواند به‌عنوان سوخت‌رسانی در بازار گندم ایفای نقش کند. در صورت ادامه این شرایط یعنی رشد بیشتر قیمت جو ممکن است بخشی از گندم با کیفیت پایین‌تر به مصرف خوراک دام برسد که این سیگنال به محدود شدن رشد قیمت جو و حمایت از بهای گندم منتهی می‌شود.
با توجه به نوسان قیمت‌های جهانی گندم در سال‌های اخیر هنوز هم خوش‌بینی‌های مهمی در این بازار وجود دارد؛ ولی تجربه قیمت‌های سال ۲۰۱۲ برای بازار گندم با واقعیت‌های بازار همخوانی نخواهد داشت.نکته دیگر درباره بازار غلات را باید در نوسان قیمت گوشت قرمز هم جست‌وجو کرد که البته پس از مدت‌ها رشد قیمتی، این بار وارد یک فاز کاهشی شده که حداقل خروجی آن عدم رشد محسوس قیمت‌هاست که می‌تواند بخشی از بازار غلات را تحت‌الشعاع قرار دهد.
با توجه به رشد انتظاری بهای غلات در بازارهای جهانی، از هم اکنون می‌توان سیگنال جدیدی را برای رشد قیمت‌ها در بازار اوره در نظر گرفت؛ زیرا به‌صورت کلی رشد بهای گندم و سایر غلات سیگنال مهمی برای افزایش تقاضای کود اوره به شمار آورد. این در حالی است که از یکسو بخشی از پتانسیل رشد قیمت کود اوره در بازار خنثی شده و البته پتانسیل رشد قیمت گندم هم چندان بالا نیست که تمامی این موارد نشان می‌دهد پتانسیل محدودی برای رشد قیمت‌ها در هر دو بازار وجود دارد.
با توجه به تمام این موارد اگرچه دورنمای بهای غلات و حتی کود اوره در بازارهای جهانی مثبت است؛ ولی این روند افزایشی از توانمندی و فراگیری بالایی برخوردار نبوده و برای خودنمایی کامل پتانسیل‌های رشد قیمت باید منتظر ماند تا روزهای سرد سال چه سرنوشتی در انتظار بازارها خواهد بود؛ زیرا از هم‌اکنون می‌توان به رشد قیمت‌ها در میان‌مدت تا درازمدت امیدوار باشیم. به عبارت دقیق‌تر آینده کوتاه‌مدت بازار غلات افزایشی، میان مدت تثبیت نرخ و درازمدت همراه با افزایش قیمت‌ها به شمار می‌رود.
- 17
- 3
