غوغای واردات‌کام شکر را تلخ کرد

دومینوی افزایش قیمت بالاخره به بازار قند و شکر هم رسید و طبق معمول عرضه این کالا را در بازار دچار مشکل کرد. گرانی و کمبود قند و شکر در بازار اگر چه طی یکی دو هفته اخیر تشدید شده است، اما نقطه آغاز این جریان از سال گذشته آغاز شد. براساس آمار اعلام‌شده از سوی انجمن صنفی زهای قند و شکر ایران، در سال ۹۶ بیش از دومیلیون تن شکر در کشور تولید شده است. این در حالی است که مصرف سالانه شکر در کشور دومیلیون و ۲۰۰ هزار تن برآورد شده، در نتیجه کسری شکر مورد نیاز مصرف داخل از طریق واردات تامین شده است. براساس آمار به دست آمده، در سال ۹۶، ۸۵۶  هزار تن شکر وارد کشور شده است.

به‌عبارت دیگر، میزان تولید شکر در داخل کشور به‌علاوه میزان شکر واردشده، مازاد نیاز داخل نیز بوده است؛ اما آمار تولید شکر در سال ۹۷ نشان می‌دهد تولید شکر در سال گذشته ناگهان با کاهش چشمگیری مواجه شده است. براساس آمار موجود، در سال گذشته ۸۹۷ هزار تن شکر در کشور تولید و ۲۸۱هزار تن شکر از طریق واردات تامین شده است. به‌عبارت دیگر، مجموع شکر موجود در کشور در سال ۹۷ برابر یک‌میلیون و ۱۸۷ هزار تن بوده که در نتیجه بازار کشور با کسری یک‌میلیون تن شکر مواجه شده است. این میزان کسری شکر در بازار بی‌تردید یکی از دلایل گرانی این کالای اساسی بوده است.

  تعطیلی ۷ کارخانه تولید شکر

براساس آمار منتشرشده از سوی گمرک ایران در سال ۹۷ که میزان تولید شکر به‌شدت کاهش یافته است، ۸۰ هزار تن قند و شکر تصفیه‌شده آماده مصرف به کشورهای عراق، افغانستان، ترکمنستان، امارات متحده عربی و سایر کشورهای آسیایی، اروپایی و آفریقایی صادر شده است. این آمار چند سوال مهم را در ذهن ایجاد می‌کند؛ نخست آنکه چرا در شرایطی که کشور به‌واسطه کاهش تولید و واردات با کمبود شکر مواجه است، قند و شکر تولید داخل به خارج از کشور صادر می‌شود؟ سوال دوم اینکه، دلایل کاهش تولید قند و شکر در کشور چیست؟ قیمت قند و شکر تا چه اندازه دستخوش بازی دلالان و واسطه‌گران است؟

آیا دلیل کاهش واردات شکر، تحریم‌ها و نوسانات نرخ ارز است؟  برای پاسخ به این سوالات بررسی چند نکته اساسی قابل تامل است. براساس آماری که انجمن صنفی کارخانه‌های قند و شکر ارائه داده است، در سال ۹۲، ۳۵ کارخانه تولید قند از چغندر قند با ظرفیت اسمی ۷۴ هزار تن در روز و ۹ کارخانه تولید قند از نیشکر با ظرفیت اسمی ۱۰۰ هزار تن در روز فعال بوده است. این در حالی است که براساس همین آمار در سال ۹۷ با تعطیلی هفت کارخانه تولید قند چغندری تعداد کارخانه‌‌های فعال به ۲۸ کارخانه و تعداد کارخانه‌‌های قند نیشکری به ۸ کارخانه کاهش یافته است.

در این میان اتفاقات و تعطیلی چندماهه کارخانه نیشکر هفت‌تپه که زمانی با ظرفیت اسمی بیش از ۱۰۰ هزار تن فعال بود، تولید شکر در کشور را با نقصان مواجه کرد.  نکته حائز اهمیت اینکه در سال ۹۶ دولت تعرفه واردات شکر را از ۲۶ درصد به ۲۰ درصد کاهش داد. بدیهی است که کاهش تعرفه واردات، زمینه افزایش واردات ارزان شکر را به ضرر تولید داخل فراهم می‌کند. لذا در نتیجه کاهش تولید شکر، ادامه حیات کارخانه‌‌های تولیدی قند و شکر و به تبع آن عرضه این کالا در بازار با خطر مواجه می‌شود.

  واردات یک‌میلیون و ۴۰۰ تن شکر

دبیر انجمن صنفی قند و شکر ایران چندی‌پیش و به‌دنبال افزایش قیمت و کمیاب‌شدن شکر در بازار، از برنامه‌ریزی برای واردات یک‌میلیون و ۴۰۰ هزار تن شکر خبر داد. وی دلایل عمده گرانی شکر در سال جاری را بارندگی‌‌های بهمن‌ماه سال گذشته دانست که مانع برداشت نیشکر از مزارع نیشکر شد. این در حالی است که به گفته عرضه‌کنندگان، شکر در بازار وجود دارد اما دلالان و واسطه‌گران با دپوی شکر و عرضه آن با قیمت‌های گزاف، نظم بازار را به‌هم ریخته‌اند. از سوی دیگر، سال گذشته و پس از تک‌نرخی شدن ارز، دولت شکر را در فهرست کالاهایی قرار داد که مشمول دریافت ارز ۴۲۰۰ تومانی می‌شود.

در نتیجه قیمت شکر براساس مصوبه هیات دولت نباید تحت‌تاثیر نرخ ارز افزایش می‌یافت. این در حالی است که به گفته عضو کمیسیون کشاورزی مجلس، شکرهای وارداتی با ارز دولتی را که به‌منظور تامین نیاز خانوار با قیمت پایین در بازار عرضه می‌شود، افراد سودجو به سمت مصارف صنعتی و کارگاهی هدایت می‌کنند. درواقع با توجه به اینکه کالاهای اساسی علاوه‌بر نیاز ضروری مصارف جانبی دیگری نیز دارند و به‌دلیل اینکه قیمت آنها یکسان نیست افرادی باعث می‌شوند از محل مصارف خانوار که قیمت مناسبی دارد برای مصارف جانبی استفاده کنند. این اتفاق ماحصل عدم شفافیت نظام تزریق کالاهای اساسی و رصد مسیر توزیع این کالاهاست.

  تیشه واردات به ریشه تولید

شکر کالایی استراتژیک است و گستره مصرف آن در ایران تمامی خانوارهای ایرانی را شامل می‌شود. اگرچه دولت در سیاستگذاری‌های خود برای واردات کالاهای اساسی، شکر را در زمره کالاهای استراتژیک و اساسی قرار داده است، اما عملکرد دولت در قبال این کالای استراتژیک با واقعیت فاصله زیادی دارد. به‌عبارت دیگر، اگر دولت تدوام تولید را در اولویت سیاستگذاری‌های خود قرار داده و با واردات بی‌رویه و ارزان شکر اجازه سست‌شدن پایه‌های تولید داخل را ندهد، بی‌شک طی سال‌های آینده نه‌تنها کشور در تولید شکر به خودکفایی خواهد رسید بلکه تولید پایدار و صادرات این محصول اقتصاد کشور را از دست دلالان، واسطه‌گران و محتکران خارج کرده و عرضه و تقاضای واقعی در بازار شکل می‌گیرد.

نکته قابل توجه دیگر اینکه در شرایطی که کشورهای بزرگ تولیدکننده شکر در جهان، هر روز تلاش می‌کنند حمایت خود را از تولید این محصول استراتژیک افزایش دهند، دولت ایران با واردات ارزان و کاهش تعرفه واردات این کالا، عملا چرخ‌های تولید این کالا را از حرکت بازداشته است. متاسفانه آنچه در سال‌های اخیر در حوزه تامین شکر در بازار اتفاق افتاده، این است که دولت در توجیه کاهش تعرفه واردات این کالا، فرار از پیامدهای تحریم را بهانه‌‌ای برای افزایش واردات و کاهش تعرفه واردات شکر دانسته است در حالی که تولیدکنندگان شکر در کشور معتقدند واردات این محصول در کنار رونق تولید و افزایش ظرفیت تولید کارخانه‌‌های داخلی می‌تواند تنها راه خودکفایی و دستیابی به تولید پایدار در کشور باشد.

زهرا فریدزادگان