قاچاق كالا به عنوان پديده‌اي كه اثرات سوء بسيار زيادي بر اقتصاد كشور دارد همواره توجه كارشناسان را در حوزه مختلف اقتصادي، سياسي و اجتماعي به خود جلب كرده است. به دليل گستردگي بيش از اندازه، اين پديده تنها از طريق روش‌هاي نظامي و امنيتي امكان كنترل دارد.
متاسفانه قاچاق كالا در كشور ما به صورت بسيار گسترده اتفاق مي‌افتد كه عوامل بسياري در گستردگي آن دخالت دارند. كارشناسان اين حوزه معتقدند شناخت عوامل موثر در قاچاق مي‌تواند در کنترل و جلوگيري از اين پديده موثر باشد. البته اين موضوع را نبايد از نظر دور داشت كه برخي عوامل بيش از سايرين در اين خصوص موثرند. بر اساس تحقيقات انجام شده در اين زمينه اين عوامل به ترتيب اهميت شامل تعرفه بالاي کالاها، بيکاري و توسعه نيافتگي مناطق مرزي، خطرپذيري پايين قاچاق، مناطق آزاد و بازارچه‌هاي مرزي و يارانه‌هاست. همچنين اين پديده ضدتوليدي باعث رانت‌خواري، نامتعادل شدن اقتصاد، عدم تعادل در قيمت کالاها، به هم ريختگي توليد، از بين رفتن بازار کار و ناکارآمدي نظام اطلاعات اقتصادي کشور شده است. كارشناسان همچنين اقتصاد یارانه‌ای، اقتصاد دولتی و مستعد رانت، اقتصاد فاقد بهره وری در تولید، اقتصاد فاقد رقابت‌پذیری کمی و کیفی، اقتصاد ناکارآمد در فرآیندهای تجاری و بازرگانی، اقتصاد برخوردار از پدیده تورم، رکود و رکود تورمی، اقتصاد تجارت محور و مالکیت تفکر تجاری بر تفکر تولیدی را از عوامل موثر در افزايش امر قاچاق مي‌دانند.
شکل گیری اقتصاد زیرزمینی
در حال حاضر پدیده قاچاق کالا در کشور ما ، علاوه بر آثار سوء اقتصادی به عنوان یک چالش اقتصادی و اجتماعی نيز شناخته مي‌شود. پديده قاچاق نه‌تنها مانعي جدي براي تجارت آزاد به شمار مي‌رود بلكه هزينه‌هاي زيادي براي اقتصاد كشور به بار خواهد آورد. به اين ترتيب كه از یک سو باعث كاهش درآمدهای گمرکی و مالیاتی دولت مي‌شود و از طرف ديگر سبب خروج بی‌حاصل ارز، فرار گسترده سرمایه، افزایش بیکاری، کاهش تولیدات صنعتی داخلی و مسائلي از اين قبيل خواهد شد. از طرفي امر قاچاق مي‌تواند منجر به پديده سوء ديگري تحت عنوان شکل گیری اقتصاد زیر زمینی یا اقتصاد سیاه شود كه چنين اتفاقي تنها در يك اقتصاد بيمار امكان وقوع دارد.
در يك اقتصاد سالم همه فعالیت‌های اقتصادی ثبت و ضبط می‌شود و به عبارتي اقتصاد از شفافيت لازم برخوردار است. اما گاهي برخي از فعالان اقتصادي علاقه‌اي به وجود شفافيت در اقتصاد ندارند؛ بنابراين شرايطي را فراهم مي‌كنند كه منجر به ايجاد اقتصاد زيرزميني و قاچاق شده و اين موضوع نظام اطلاعات اقتصادي كشور را با اختلال همراه مي‌سازد و تاثيرات سوئي بر روند سياست‌گذاري‌ها در كشور خواهد داشت. پديده قاچاق همچنين بازارها را درگير خواهد كرد؛ چراكه به عقيده برخي كارشناسان قاچاق كالا و ارز همواره بيش از مبادلات قانوني است و به طور عملي عنان بازارهای ایران به‌ویژه در صنایع های‌تک که محصولاتی کم حجم اما گران قیمت و پرتقاضا دارند در اختیار افراد و گروه‌هایی است که نه تنها نقشی در رشد شاخص‌های اقتصادی ندارند بلکه مهمترین عوامل سقوط و انحطاط اقتصادی و اجتماعی یک کشور محسوب می‌شوند.
كاهش اشتغال و افزايش تورم
در اين ميان آنچه كه بيش از هر چيزي اهميت دارد، اين است كه اقتصاد كشور از پديده قاچاق دچار آسيب‌هاي جدي خواهد شد. اين پديده به سياست‌هاي دولت خدشه‌هاي شديدي وارد خواهد كرد و اهداف حمايتي دولت را نيز تحت تاثير خود قرار خواهد داد. از سوي ديگر قاچاقچيان حقوق دولت را نيز پرداخت نمي‌كنند و در نتيجه اين امر با كاهش اشتغال در كشور مواجه خواهيم بود و همچنين قيمت تمام‌شده توليدات افزايش خواهد يافت كه اين امر نيز باعث افزايش تورم خواهد شد. وجود صرفه اقتصادي در امر قاچاق از جمله عواملي است كه باعث شده امکان قاچاق هر نوع کالایی در کشور ما وجود داشته باشد. از آنجايي كه قاچاق كالا و ارز منفعت اقتصادي بسيار زيادي براي قاچاقچيان دارد، اين امر به صورت گسترده در كشور ما اتفاق مي‌افتد. كارشناسان در اين خصوص معتقدند كه بخش دولتي و خصوصي هر دو با اين پديده درگير هستند و عواملي مانند عدم شفافيت در اقتصاد و همچنين پيچيدگي قوانين و مقررات اقتصادي نيز به اين موضوع دامن مي‌زند، اما با اين اوصاف روز گذشته ريیس ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، ارزش قاچاق سال ۹۶ را ۱۲ میلیارد دلار ذکر کرد و از روند کاهشی قاچاق سوخت خبر داد.
۱۲ میلیارد دلار کالا در سال ۹۶ قاچاق شد
روز گذشته صد و بیستمین نشست اعضای ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در وزارت کشور برگزار شد. علی مویدی خرم آبادی در اين جلسه در خصوص آمار قاچاق گفت: قاچاق سوخت نسبت به گذشته دو تا سه میلیون لیتر در روز کاهش یافته است. یکی از اقدامات جدی برای مقابله با قاچاق سوخت، به کارگیری سامانه‌هاست. وزارت نفت در اقدامات زیربنایی برای عدم انحراف در توزیع سوخت توفیقات خوبی داشته اما وزارت اقتصاد در جهت راه اندازی ساختارهایش کمترین همکاری را داشته است که ما گلایه‌منديم.
كنترل مصرف از طريق كارت سوخت
به عقيده مسئولان يكي از عواملي كه مي‌تواند ميزان قاچاق سوخت را در كشور كاهش دهد، استفاده دوباره از كارت‌هاي سوخت است؛چراكه از طريق كارت سوخت تا اندازه زيادي مي‌توان ميزان مصرف سوخت را در كشور كنترل كرد. مویدی در مورد احیای کارت سوخت بيان كرد: این امر باعث نظم بخشی در بهینه مصرف کردن سوخت خواهد شد. احیای کارت سوخت یکی از موضوعاتی است که ستاد پیگیری و وزارت نفت دنبال کرده است؛ با این اقدام، شاهد انضباط بهتر و استفاده بهینه از این سرمایه ملی خواهیم بود.
فرصت دوماهه به دستگاه‌ها
ريیس ستاد مبارزه با قاچاق همچنين بيان كرد: دستگاه‌های عضو ستاد باید بر اساس صراحت قانون، سامانه‌هایی را به عنوان زیرساخت مبارزه با قاچاق ارز طراحی و راه‌اندازی کنند تا در سطح کشور با به‌کارگیری این سیستم‌های به روز، از قاچاق جلوگیری کنیم. بعضی دستگاه‌ها هفت درصد و بعضی دستگاه‌ها ۷۵ درصد پیشرفت داشتند و فرصتی دو ماهه برای عملیاتی کردن این پروژه ها به دستگاه‌ها داده شد. در مورد کالاهای مکشوفه قاچاق در انبار سازمان اموال تملیکی نيز بايد گفت كه اموال مکشوفه در دو، سه سال گذشته روی هم متراکم شده‌اند که برای تعیین تکلیف آنها راهکارهایی را با همکاری دولت ایجاد کرده‌ایم. اکنون وزارت اقتصاد فهرست این کالاها را آماده کرده و قرار شد تا پایان امسال کل اموالی که در سازمان اموال تملیکی نگهداری می‌شود یا به فروش برسد یا صادر شود یا منهدم شود. به زودی سازمان اموال تملیكی گزارش مشروح پیشرفت کار را ارائه می کند.
راهكارهاي مبارزه با قاچاق
به نظر مي‌رسد براي مبارزه با قاچاق راهكارهاي زيادي وجود دارد كه مي‌توانند بسيار كاربردي باشند؛ البته در صورتي كه عزم جدي براي استفاده از اين راهكارها در ميان مسئولان وجود داشته باشد. تقویت برخورد در مرزها با تدابیر مهم از جمله این راهکارهاست. برخي كارشناسان بيان مي‌كنند امحای کالای قاچاق نيز مي‌تواند كمك موثري در امر مبارزه با قاچاق باشد؛ چراكه بسياري از كالاهاي قاچاق غيراستاندارد و تاريخ‌گذشته هستند. اين طور كه به نظر مي‌رسد بايد در اين خصوص آسیب شناسی دقیقی در حوزه های قانونی، اجرایی، انتظامی و قضایی صورت گیرد و تلاش شود با به کارگیری سیستم های نرم افزاری از قاچاق جلوگیری شود. از طرفي لزوم توجه به موضوع اشتغال مرزنشينان نيز در اين زمينه ضروري به نظر مي‌رسد.
- 11
- 5
