بررسی ارزش و تأثیر یارانه نقدی در بیش از ۸ سالی که پرداخت می‌شود و ماهانه ۳ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان ارزش دارد، وقتی با نرخ تورم این سال‌ها تعدیل شود، ارقام تازه‌ای به دست می‌دهد. با محاسبه یارانه‌ای که برای شهریور ماه واریز شده است مجموع یارانه‌ای که هر ایرانی (حدود ۷۸ میلیون نفر) دراین مدت دریافت کرده‌اند به ۴ میلیون و ۶۸۶ هزار و ۵۰۰ تومان می‌رسد. براساس گزارش‌های رسمی حجم یارانه‌های آشکار و پنهانی که در اقتصاد ایران در هر سال پرداخت می‌شود به ۹۰۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد که یارانه‌های نقدی (سالانه ۴۲ هزار میلیارد تومان) سهم اندکی از آن دارد.
قسمت و نصیب از یارانه های پنهان
این درحالی است که همراه با کاهش ارزش و نقش یارانه‌های نقدی در زندگی مردم، بررسی میزان اصابت یارانه‌های غیرنقدی نیز حکایت از انحراف زیادی دارد، به گونه‌ای که در بخش بنزین یارانه‌ای که ثروتمندان دریافت می‌کنند ۲۳ برابر فقراست و این رابطه برای برق، گاز، کالاهای اساسی و دارو به ترتیب به ۳.۶ برابر، ۲.۵ برابر، ۴.۷ برابر و ۱۹.۵ برابر می‌رسد.
بنابراین به‌نظر می‌رسد که ساختار یارانه‌ها در کشور نیازمند یک بازتعریف اساسی است. با محاسبه مجموع یارانه‌های پرداختی در کشور(۹۰۰ هزار میلیارد تومان) سهم هر ایرانی سالانه نزدیک به ۱۱ میلیون تومان و در هر ماه به ۹۱۵ هزار تومان می‌رسد، این درحالی است که هم‌اکنون این اقشار پردرآمد هستند که بیشترین سهم را ازاین حجم کلان از یارانه‌ها می‌برند.
سهم یارانه‌های نقدی در سبد خانوار
قانون هدفمند کردن یارانه‌ها در سال ۱۳۸۸ به تصویب رسید. مطابق ماده ۷ این قانون دولت پس از اصلاح قیمت حامل‌های انرژی، آب، کارمزد جمع‌آوری و دفع فاضلاب، هدفمند کردن یارانه گندم، برنج، روغن، شیر، شکر، خدمات پستی، خدمات هواپیمایی و خدمات ریلی (مسافری)، می‌توانست یارانه‌ای در قالب پرداخت نقدی و غیرنقدی با لحاظ میزان درآمد خانوار نسبت به کلیه خانوارهای کشور به سرپرست خانوار پرداخت کند.
تا مهر ۱۳۸۹، فرم‌های اطلاعات اقتصادی برای دریافت یارانه نقدی از سوی بیش از ۶۸ میلیون نفر در قالب حدود ۲۰ میلیون خانوار تکمیل شد. از آذرماه سال ۱۳۸۹ پرداخت یارانه به افراد ثبت‌نام‌کننده در طرح آغازشد. اکنون بیش از ۸ سال از پرداخت نقدی به خانوارها می‌گذرد و اظهار نظرهای متفاوتی درخصوص تعداد دریافت کنندگان، رقم واریزی و... وجود دارد.
براساس تازه‌ترین تحلیل کارشناسان مرکز آمار ایران، با اینکه در اواخر سال ۱۳۸۹ پرداخت یارانه نقدی به خانوارها آغاز شد ولی بتدریج به جمعیت یارانه بگیردر سال‌های ابتدایی افزوده شد.
کاهش اثر یارانه درآمد خانوارها
نتایج دریافتی از طرح‌های آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۰سهم درآمد یارانه نقدی از کل درآمد یک خانوار شهری و روستایی به ترتیب ۱۱ و ۲۰ درصد بوده است. درحالی که در سال ۱۳۹۱ که جمعیت یارانه بگیر(نقدی) افزایش یافته است این سهم برای مناطق شهری و روستایی به ۱۲ و ۲۲ درصد افزایش یافته است. این سهم ازسال‌های ۱۳۹۲ به بعد روندی کاهشی داشته است. به‌طوری که در سال ۱۳۹۷ سهم یارانه نقدی از کل درآمد یک خانوار به‌طور متوسط در مناطق شهری ۴ درصد و در مناطق روستایی ۸ درصد است. بدین ترتیب می‌توان گفت سهم یارانه نقدی در درآمد خانوارهای شهری از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۷ حدود سه برابر کاهش یافته است.
سهم یارانه نقدی در درآمد دهک‌های درآمدی
مرکز آمار ایران در ادامه گزارش خود، با توجه به متفاوت بودن درآمد و تعداد افراد دریافت‌کننده یارانه نقدی در هر دهک، سهم یارانه نقدی دریافتی خانوارها در هر دهک نسبت به درآمد کل خانوار همان دهک را محاسبه کرده است. براین اساس برای دهک‌بندی درآمد خانوار، داده‌های درآمد کل خانوارها در سال ۱۳۹۷ از کم‌ترین درآمد تا بیشترین درآمد مرتب شده و پس از انجام گروه‌بندی دهگانه، در هر دهک متوسط درآمد کل خانوار آن دهک محاسبه شده است.
در سال ۱۳۹۷ در مناطق شهری و روستایی سهم یارانه نقدی در درآمد کل خانوار دهک اول به ترتیب ۱۳ و۲۹ درصد است. این سهم در دهک دهم در مناطق شهری و روستایی به ترتیب ۱ و ۴ درصد است.
اصابت یارانه کالاهای اساسی و دارو
طبق گزارش‌های منتشر شده؛ مجموع یارانه‌های پرداختی در سال‌جاری به هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان می‌رسد که ۹۸۷ هزار میلیارد تومان آن یارانه پنهانی است که به‌طور عمده در کالاهای اساسی و انرژی نهفته است. اما زمانی که ضریب اصابت یارانه کالاهای اساسی و دارو را میان دهک‌های مختلف بررسی می‌کنیم، انحراف بزرگی به چشم می‌خورد. همانگونه که اشاره شد نسبت بهره‌مندی ثروتمندان از یارانه کالاهای اساسی ۴.۷ برابر فقرا و یارانه داروی پردرآمدها ۱۹.۵ برابر فقراست.
درهمین راستا، در حالی که ضریب اصابت یارانه کالاهای اساسی برای دهک اول (فقیرترین) ۰.۰۴ است این ضریب برای دهک دهم (ثروتمندترین) به ۰.۱۹ می‌رسد. ضریب اصابت یارانه دارو نیز برای دهک اول ۰.۰۲ است که این ضریب برای دهک دهم به ۰.۳۹ می‌رسد.
سیاوش رضایی
- 13
- 3
