پست اینستاگرامی رئیس کل بانک مرکزی در زمینه استفاده از تسهیلات ۵میلیارد دلاری صندوق بین‌المللی پول این‌روزها سروصدای زیادی در رسانه‌های داخلی و خارجی کرده است. عبدالناصر همتی، چند روز پیش بود که با توجه به وضعیت مالی کشور در مقابله با ویروس کرونا در صفحه کاربری خود در اینستاگرام اینطور نوشت: «رئیس صندوق بین‌المللی پول در بیانیه رسمی و نیز مصاحبه‌ای که داشت صریحا اعلام کرد که جامعه بین‌الملل از صندوق بین‌المللی پول خواسته تا با ابزارهای مالی خود به کمک کشورهای درگیر با شیوع ویروس کرونا بشتابد و پشتیبانی‌ها را در قالب کمک‌های مالی اضطراری به میزان ۵۰میلیارد دلار اعطا کنند، بنابراین هیچ کس نبایستی به دلیل کمبود منابع مالی برای تجهیزات پزشکی و مانند آن جانش را از دست بدهد».
رئیس کل بانک مرکزی در ادامه نوشت: «پیرو این اعلام و برای بهره‌مندی از این حق ایران روز جمعه ۱۶ اسفندماه نامه‌ای به خانم کریستالیناگئورگیوا، رئیس صندوق بین‌المللی پول، نوشته و اعلام کردم بر اساس اعلان رسمی شما برای پشتیبانی از اعضاء از جمله ایران و با توجه به شیوع گسترده ویروس کرونا در کشورمان و ضرورت تداوم پرقدرت اقدامات پیشگیری، درمان و مقابله با آثار اقتصادی آن با توجه به میزان سهمیه جمهوری اسلامی ایران در صندوق خواستار بهره‌مندی از «تسهیلات تامین مالی سریع، RFI در حدود ۵ میلیارد دلار می‌باشیم.»
واکنش جامعه جهانی و صندوق بین‌المللی پول می‌تواند معیار خوبی برای ارزیابی ادعاهای آنها در کمک به کنترل این ویروس و کاهش آلام مردم آسیب دیده باشد. امیدوارم صندوق بین‌المللی پول به این مسئولیت خود در حوزه وظایف‌اش به سرعت عمل کند. همزمان بانک مرکزی از همه ابزارهای ممکن خود به مانند قبل برای پشتیبانی از هموطنان عزیز و غلبه بر مشکلات استفاده خواهد کرد».
اینکه با توجه به قرارگیری ایران در لیست سیاه FATF، صندوق بین‌المللی پول چه واکنشی به این درخواست خواهد داد، سوال پرحاشیه این‌روزهای محافل اقتصادی و سیاسی است که هر روز با ابعاد تازه‌تری خوراک رسانه‌های داخلی و خارجی می‌شود.
گره کرونا با کسری بودجه یک درخواست پرحاشیه را به میان آورد
درخواست کمک از صندوق بین‌المللی پول از سوی سکانداران اقتصادی در حالی مطرح است که مدت‌هاست بحران‌های اقتصادی از قبیل کاهش فروش نفت و ناموفق بودن سیاست درآمدهای جایگزین صادرات انرژی از قبیل درآمدهای مالیاتی، برنامه‌ریزی برای بودجه‌بندی سال آینده را دچار چالش کرده است. با گسترش ویروس کرونا شرایط و منابع لازم برای تامین بودجه برای مقابله با این بیماری، بسیاری از کشورها از جمله ایران را در شرایط اضطرار قرار داده و حالا استراتژی‌های متفاوتی از سوی مقامات کشورهای دنیا در زمینه تامین این بودجه روی کار آمده که یکی از این سیاست‌ها استفاده از تسهیلات صندوق بین‌المللی پول است. جدای از شرایط کشورهای دیگر برای تامین مالی در زمینه مبارزه با این بحران، بار مسئولان ایرانی نیز تامین هزینه‌های بیمارستان‌ها و ایجاد شرایط اضطرار برای مقابله با این ویروس بیشتر شده است. به نظر می‌رسد با درخواست مسئولان تسهیلات از مجامع جهانی برای تامین مالی این بحران، دخل و خرج دولت از حال و روز خوبی برخوردار نیست.
چند روز پیش بود که حسین توکلی، فرماندار ویژه شهرستان ری، به ایرنا گفت: «بر اساس مصوبات ستاد ملی کرونا و تصمیمات استانداری تهران تاکنون ١٠٠میلیارد ریال اعتبار برای تجهیز و تکمیل بیمارستانهای این شهرستان در جهت مقابله با ویروس کرونا هزینه شده‌است. سه دستگاه اکسیژن ساز با ظرفیت ٥٠٠ لیتر در ساعت و اعتباری بالغ بر ۴۶ میلیارد ریال برای تجهیز بیمارستان فیروز آبادی خریداری شده است.
توکلی افزود:«پنج قرارداد جدید در راستای مصوبات کمیته مبارزه با کرونا و تجهیز بیمارستانهای فیروز آبادی و شهدای هفتم تیر منعقد شده است».
این تنها بخش کوچکی از هزینه‌های کشور برای مقابله با این بیماری است و بر اساس گزارش‌های مختلف ایران تا همین چند روز پیش حدود ۴۰۰میلیارد تومان برای تجهیز بیمارستان‌ها و تامین لوازم ضروری برای مقابله با کرونا هزینه کرده است و معلوم نیست با روندی که این ویروس در پیش گرفته، بار مالی این بیماری چقدر برای اقتصاد تمام شود.
اگرچه مشکلات کلان و خرد اقتصادی به دلایل مختلفی مانند محدودیت‌های بین‌المللی و سیاست‌های نادرست مدیریتی، در روزهایی که هنوز سایه کروناویروس بر زندگی عادی مردم و دخل و خرج دولت سنگینی نمی‌کرد به اندازه‌ای بود که تحلیل‌گران و کارشناسان اظهارنظرهای مختلفی را در زمینه مقابله با کسری بودجه داشته باشند، اما به دلیل وجود پاره‌ای از مشکلات و چالش‌ها بحران پیشی گرفتن هزینه‌های کشور از منابع درآمدی همچنان به قوت خود باقی بود. حالا نیز با به میان آمدن بحران دیگری به نام کرونا ویروس، مشکلات مالی کشور بیشتر از همیشه روی دوش مسئولان و البته مردم سنگینی می‌کند و کار به جایی رسیده که همتی بعد از سال‌ها از صندوق بین‌المللی درخواست تسهیلات برای مقابله با این ویروس را ارائه کند. از روزی که همتی این درخواست را طرح کرده بازتاب‌های زیادی را در این‌باره می‌توان در رسانه‌های داخلی و حتی خارجی دید. اظهارنظرها در این‌باره همچنان ادامه دارد و روز به روز این موضوع ابعاد جدیدی می‌یابد.
همه چیز بستگی به موضع FATF دارد
بار سنگین هزینه برای مقابله با کرونا چند روز پیش رئیس کل بانک مرکزی را بر آن داشت تا درخواست خود را در زمینه استفاده از منابع این صندوق منتشر کند و همین شد که یک پست اینستاگرامی پرحاشیه روی کار آمد. حالا آنچه که درخواست ایران در زمینه استفاده از تسهیلات این صندوق را با چالش مواجه کرده و باعث شده تا نگاه تحلیل‌گران داخلی و خارجی به این موضوع متمرکز شود، قرارگیری ایران در لیست سیاه FATF است که به باور بسیاری از تحلیل‌گران شرایط استفاده از این گونه وام‌ها را برای ما سخت‌تر کرده است. هر چند اظهارنظرهای زیادی در این زمینه وجود دارد، عده‌ای از تحلیل‌گران اقتصادی بر این باور هستند که حتی با فرض موافقت با تقاضای ۵ میلیارد دلار ایران از بانک جهانی یا صندوق بین‌المللی پول، بدلیل اینکه ایران FATF را نپذیرفته است، نمی‌توانیم از این تسهیلات استفاده کنیم.
حسین سلیمی، رئیس انجمن سرمایه‌گذاری خارجی اتاق بازرگانی ایران، می‌گوید که از درخواست ظریف متعجب شده است؛ زیرا در شرایط تحریم ایران و در حالی که همه حساب‌های بانک مرکزی در خارج از کشور مسدود شده است، جابه‌جایی این همه پول ممکن نیست. گذشته از این ایران دوباره در فهرست سیاه FATF قرار گرفته و برای صندوق جهانی پول شفافیت هزینه‌کرد وام‌هایش مهم است. بسیاری از آگاهان اقتصادی نیز بر این باورند که دریافت این وام به این سادگی میسر نیست و بازگشت ایران به فهرست سیاه FATF مانع بزرگی برای انتقال منابع مالی به ایران است.
آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصادی، در این‌باره به «همدلی»، می‌گوید: «کشورها می‌توانند برای انجام یک سری از فعالیت‌های مالی خود از صندوق بین‌المللی پول و همچنین بانک جهانی تسهیلات دریافت کنند.
بانک جهانی این تسهیلات را برای طرح‌های توسعه‌ای پرداخت می‌کند و البته اینطور نیست که این وام را بدون نظارت به حساب کشورها واریز کند و حتما بعد از پرداخت تسهیلات، کشور دریافت‌کننده وام باید تحت نظارت بانک جهانی فعالیت کند تا از این تسهیلات دریافت شده بهره ببرد». بغزیان در ادامه گفت: «صندوق بین‌المللی پول هم در زمان‌های خاصی که یک کشور با مشکل مواجه شده است، مبلغی را به عنوان تسهیلات پرداخت می‌کند. باید دید ایران جزء کشورهایی است که از نظر صندوق بین‌المللی پول واجد شرایط دریافت این تسهیلات باشد یا خیر؟ باید به صورت رسمی صحبت‌های مسئولان این صندوق را شنید».
کمک به کشورهایی که مشکل نقدینگی دارند
این تحلیل‌گر اقتصادی صحبت‌های خود با «همدلی» را اینطور ادامه می‌دهد: «البته صندوق بین‌المللی پول در صورت تمایل به انجام خواسته ایران، این مبلغ را به طور مستقیم به حساب کشور واریز نخواهد کرد و در واقع تسهیلات در قالب خرید تجهیزات و بالا بردن توان پزشکی به ایران پرداخت می‌شود.
در اصل تسهیلات صندوق بین‌المللی پول به صورت کمک به منابعی که مشکل نقدینگی دارند استفاده می‌شود». به گفته بغزیان: «به نظر نمی‌رسد که در این شرایط بحرانی مسئله عدم عضویت ایران در لیست FATF مطرح باشد. البته اگر بخواهند این ایراد را بگیرند بستگی به نظر خود FATF دارد و این FATF است که می‌تواند بگوید در چه شرایطی مجامع جهانی می‌توانند به ایران کمک مالی کنند.
این موضوع بستگی به موانعی دارد که مجامع جهانی و FATF بر سر راه ایران قرار داده‌اند». این کارشناس اقتصادی در ادامه گفت: «کشورهای زیادی را می‌توان دید که در FATF عضو هستند و باید در کل نظر این سازمان‌ها نیز برای کمک‌های مالی به کشورهای درگیر بررسی شود. کره جنوبی و ایران دو کشوری هستند که درگیری زیادی با ویروس کرونا دارند و باید دید نظر صندوق بین‌المللی پول برای کمک‌های مالی به کشورهای درگیرتر با این بحران چیست و آیا اینطور عمل می‌شود که ایران و کره جنوبی به دلیل بحرانی‌تر بودن وضعیت‌شان در اولویت صندوق بین‌المللی پول باشند یا خیر؟».
بغزیان در ادامه صحبت‌های خود با «همدلی»، گفت: «در صورتی که با درخواست کشوری مانند سوریه عمل شود این موضوع می‌تواند بهانه‌ای باشد برای موافقت صندوق با اعطای تسهیلات به ایران. شاید مسئله FATF آنقدر حاد نباشد تا در مسئله موافقت صندوق با اعطای تسهیلات با ایران مخالفت شود. این‌ها موضوعاتی هستند که فعلا ذهن ما را مشغول کرده و باید نظر خود صندوق را در این‌باره جویا شد».
سر و صدای درخواست تسهیلات ۵ میلیارد دلاری در رسانه‌های خارجی
چند روزی از انتشار پست پرحاشیه همتی می‌گذرد، رسانه‌های خارجی از همان روز اول تاکنون واکنشهای زیادی به این موضوع نشان داده و تحلیل‌ها و یادداشت‌های زیادی درباره این درخواست در تارنمای این رسانه‌ها دیده می‌شود. دو روز پیش بود که بلومبرگ نوشت: «بعد از گذشت حدود ۶۰ سال، این اولین باری است که ایران از موسسات چند جانبه درخواست کمک کرده، زیرا ایران برای مقابله با ویروس کرونا نیازمند منابع مالی است، اما به دلیل اینکه اعتماد کافی به این کشور وجود ندارد، نباید کمک‌ها به صورت نقدی باشد».
بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، صندوق بین‌المللی در پی شیوع ویروس کرونا اعلام آمادگی کرده است تا به میزان ۵۰ میلیارد دلار از منابع این صندوق را در قالب تسهیلات به کشورها پرداخت کند تا دولت‌ها در زمینه مقابله با این ویروس یا پاندومی با مشکلات مالی مواجه نباشند. با چنین پیشنهادی بود که مسئولان کشور نیز شانس خود را در زمینه استفاده از منابع این صندوق برای مقابله با این ویروس امتحان کردند، اما با توجه به محدودیت‌های بین‌المللی و فشارهای سیاسی ناشی از تحریم‌ها و قرارگیری در لیست سیاه FAFT بعید به نظر می‌رسد این وام در اختیار ایران قرار بگیرد تا از لحاظ مالی فشاری بر دوش مسئولان در راه مبارزه با این ویروس نباشد،
با توجه به ابعاد و حاشیه‌هایی که روی کار است، باید دید در روزهای آینده واکنش مجامع جهانی به این درخواست چه خواهد بود؟ به نظر می‌رسد که با گسترش این بیماری در ایران به عنوان سومین کشور درگیر، نباید مجامع جهانی به این درخواست به عنوان یک موضوع سیاسی نگاه کنند و در این زمینه نگاه‌های بشردوستانه را وارد کار کنند، چرا که تبعات گسترش این بیماری در داخل کشور قطعا به بیرون از مرزهای ایران نیز کشیده خواهد شد و در نهایت کشورهای جهانی را نیز درگیر بحران می‌کند.
فاطمه آقایی‌فرد
- 13
- 3
