شاید یکی از مهمترین مسائلی که هر ساله پس از تقدیم لایحه بودجه دولت به مجلس تا تصویب و ابلاغ قانون آن از سوی نمایندگان برای مردم مطرح می‌شود، این است که تکلیف قیمت بنزین، گازوییل و دیگر حامل‌های انرژی چه می‌شود؟ این موضوع امسال حساسیت بیشتری پیدا کرد، زیرا دولت قصد داشت پس از ۵ سال و به صورت ناگهانی قیمت بنزین را با افزایش ۵۰درصدی به ۱۵۰۰تومان برساند.
آغاز مخالفت‌ها با دولت بر سر قیمت بنزین
این تصمیم که بنا به گفته حسن روحانی، دولت درصدد بود تا از منابع درآمدی آن برای ایجاد اشتغال استفاده کند، با اعتراض‌هایی از سوی مردم و درنهایت مخالفت نمایندگان مجلس همراه شد؛ زیرا به‌عنوان مثال ایسنا، به نقل از اسدلله قره‌خانی الوستانی، سخنگوی کمیسیون انرژی اعلام کرد که در جریان رسیدگی به بخش‌های مربوط به حوزه انرژی از لایحه بودجه سال ۱۳۹۷، اعضای کمیسیون انرژی مجلس با تبصره مربوط به افزایش قیمت حامل‌های انرژی مخالفت کرده و رای به حذف آن دادند.
این مسئله سبب شد تا مباحث و اظهارنظرهای کارشناسی بسیاری دراین‌زمینه شکل بگیرد به‌عنوان مثال دکتر بهمن آرمان، کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه دراین‌باره به روزنامه وقایع‌اتفاقیه گفته بود که متاسفانه دیدگاهی پوپولیستی در ایران حاکم است که فکر می‌کنند با عدم افزایش قیمت بنزین یا گازوییل یا افزایش میزان وام برای ازدواج یا قطع نکردن یارانه مردم، می‌شود مشکلات را حل کرد، اما باید گفت که اقتصاد یک علم است و در آن دو دو تا چهارتا می‌شود. وی افزود: در هیچ جای جهان، انجام اصلاحات اقتصادی بدون درد امکان‌پذیر نیست و مردم باید بدانند که اگر قیمت بنزین افزایش پیدا نکند، دولت برای تامین درآمدهای خود ناچار به استقراض خواهد شد و استقراض هم به معنی چاپ پول است.
البته برخی دیگر از کارشناسان نظری خلاف آن را دارند و می‌گویند تصمیمات دولت برای افزایش قیمت بنزین ناگهانی و دفعی بود که شک‌هایی را به جامعه وارد کرد. در این میان و در آستانه بررسی بودجه سال آینده در مجلس که یکشنبه هفته آینده خواهد بود، سراغ نمایندگان مجلس رفتیم تا نظر آنها را دراین‌باره و فضای مجلس را نسبت به این تصمیم دولت جویا شویم. غلامرضا کاتب، عضو هیات‌رییسه مجلس شورای اسلامی دراین‌باره به روزنامه وقایع‌اتفاقیه این‌گونه توضیح داد: «برای بنزین و دونرخی شدن قیمت آن هیچ اتفاق و تصمیم جدیدی نهایی نشده و تاکنون پیشنهادی مبنی‌بر دو نرخی یا سهمیه‌بندی شدن بنزین ارائه نشده است؛ بنابراین باید منتظر ماند تا در صحن علنی مجلس مورد بررسی قرار گیرد.»
همه اتفاقات و سناریوها برای بنزین ۹۷
اما توضیحات هدایت‌الله خادمی به‌عنوان نایب‌رییس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، مفصل‌تر بود و تقریبا همه سناریوهای احتمالی را این‌گونه تشریح کرد که در وهله نخست کمیسیون انرژی تبصره افزایش قیمت بنزین یعنی تبصره ۱۸ را حذف و اعلام کرد که هیچ‌گونه افزایش قیمتی نباید صورت گیرد، اما وقتی این مسئله به کمیسیون تلفیق رفت، صحبت‌های دیگری مطرح شد که البته پیش‌بینی می‌کردیم وقتی به صحن مجلس بیاید نیز ممکن است صحبت‌های دیگری مطرح شود؛ زیرا دولت روی افزایش نرخ حامل‌های انرژی حساب و برنامه‌ریزی کرده است.
وی افزود: «از آنجا که می‌دانستیم این افزایش شدید قیمت بنزین می‌تواند عاملی برای ایجاد بحران اقتصادی و اجتماعی شود، با آن مخالفت کردیم. دولت دراین‌زمینه عملکرد بدی داشت، زیرا می‌توانست از سال ۱۳۹۲ با شیب ملایمی افزایش نرخ حامل‌های انرژی را اعمال کند که در آن صورت بحران اقتصادی به وجود نمی‌آمد و افزایش نرخ هم ایجاد می‌شد، اما دولت سیاسی عمل کرد و پس از ۵ سال به صورت ناگهانی می‌خواست این قیمت‌ها را افزایش دهد.»
سهمیه‌بندی و دونرخی شدن مجدد
خادمی همچنین درباره دیگر سناریوها برای سرنوشت قیمت بنزین و فضای مجلس دراین‌زمینه گفت: «راه‌های دیگری را نیز پیش‌بینی می‌کردیم چیزی که در ذهن ما بود این است که در چنین فضایی می‌توان به سمت دو نرخی شدن بنزین حرکت کرد. به‌عنوان مثال برای خودروهای سواری ۸۰ لیتر در ماه برای موتورسیکلت‌ها ۲۰ لیتر و برای ماشین‌ها و خودروهای عمومی نیز میزان مشخصی محاسبه و اعلام شود که با همان نرخ هزار تومانی باشد و برای نرخ دوم نیز با توافق با دولت می‌توان به گونه‌ای برنامه‌ریزی کرد که هر کسی خواست بیشتر از این سهمیه استفاده کند با نرخ دوم یعنی حدود ۱۵۰۰تومان بنزین را بخرد.
در این صورت نه‌تنها افزایش قیمت شدیدی به وجود نمی‌آید بلکه دولت می‌تواند از این طریق کسب درآمد هم بکند. نایب‌رییس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: «البته اینکه گفته می‌شود مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاد سهمیه ۲۰ لیتری برای هر نفر را داده است، هنوز پیشنهادی به دست نمایندگان مجلس نرسیده که اگر به همین شکل باشد، منطقی نیست و باید از جزئیات آن بیشتر اطلاع کسب کرد.»
افزایش ۱۰ تا ۱۵درصدی قیمت، احتمالی جدید
او تاکید کرد: «فضای مجلس در شرایط کنونی، عدم افزایش قیمت بنزین، دونرخی شدن آن یا حداکثر افزایش ۱۰ تا ۱۵درصد قیمت بنزین است که در نهایت یکی از این سناریوها تصویب و ابلاغ می‌شود.» البته خادمی به سوالی مبنی‌بر اینکه با توجه به تجربه دو نرخی شدن بنزین در گذشته که باعث رانت‌و تخلف‌هایی دراین‌زمینه شده بود، به این نتیجه نرسیده‌اید که دو نرخی شدن درست نیست و ممکن است، تخلفات احتمالی را در پی داشته باشد؟ این‌گونه پاسخ داد: «طی دوره‌های گذشته قیمت بنزین و حامل‌های انرژی بسیار ارزان بود که همین عامل سبب افزایش قاچاق سوخت شد.
از‌سوی‌دیگر نیز مصرف واقعی بنزین در کشور مشخص نبود و میزان مصرفی که اعلام می‌شد، شامل میزان مصرف خودروها و قاچاق سوخت بود اما امروز به مصرف واقعی رسیده‌ایم. در گذشته واردات سوخت داشتیم و ایران به بهشت قاچاقچیان و وارد‌کنندگان سوخت تبدیل شده بود و نتیجه‌ای جز حیف و میل اموال و سوءاستفاده از آن نداشت.»
خادمی اضافه کرد: «یکی دیگر از تبعات و پیامدها قبل از سهمیه‌بندی و دو نرخی شدن بنزین این بود که مردم ناراحت بودند؛ زیرا سوبسید حاصل از آن تنها به برخی داده می‌شد، آنهایی که خودرو نداشتند یا یک خودرو داشتند بهره چندانی از این سوبسید نمی‌بردند؛ بنابراین منافع آن به جیب ثروتمندان می‌رفت. دو نرخی شدن قیمت بنزین و سهمیه‌بندی آن باعث شد تا مصرف واقعی کشور مشخص شود، قاچاق سوخت و مصرف داخلی نیز کاهش محسوسی داشته باشد.
وضعیت به گونه‌ای شده بود که هر سال که تولید خودرو افزایش می‌یافت، مصرف سوخت به آن شدت و میزان بیشتر نمی‌شد و به جایی رسیدیم که ۸ میلیون لیتر در روز بنزین وارد می‌کردیم درصورتی‌که اگر آن سیستم نبود مصرف بیش از ۱۲۰میلیون لیتر در روز می‌شد و در آن صورت باید حدود ۵۰میلیون لیتر بنزین وارد می‌کردیم؛ البته در آن شرایط تحریم، کشورهای دیگر این میزان سوخت را به ما نمی‌دادند و با بحران مواجه می‌شدیم.»
سهمیه‌بندی، مصرف را شفاف کرد
وی گفته است: «سهمیه‌بندی و کارتی شدن سوخت، شفافیتی در این زمینه ایجاد کرد که اطلاعات آن به درد بسیاری از جاهای دیگر نیز می‌خورد و بر همین اساس می‌توان گفت که یکی از موفق‌ترین طرح‌های کشور در این زمینه بود. تخلفاتی هم که در این زمینه انجام می‌شد قابل اغماض بود که به‌عنوان مثال می‌توان به دادن کارت سوخت یک نفر به نفر دیگر اشاره کرد. درحال‌حاضر هم مدتی است از کارت سوخت استفاده نمی‌کنند که خلاف قانون است، زیرا دولت باید از آن استفاده می‌کرد و همین عامل سبب شد تا افزایش مصرف نشان داده شود.
به عبارت دیگر با سهمیه‌بندی و کارتی شدن سوخت توانستیم از تخلفات بسیاری ازجمله قاچاق و... جلوگیری کنیم. مصرف کشور نیز افزایش یافت که نشان می‌دهد کار بسیار درستی انجام شده است. زمانی که بنزین سهمیه‌بندی شده بود، همه سعی می‌کردند تا سهمیه خود را تا پایان ماه نگه دارند و حتی بخشی از آن را ذخیره کنند.»
نایب‌رییس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی درباره اقدام دولت برای افزایش ۵۰درصدی قیمت بنزین نیز تصریح کرد: «نمی‌توان افزایش قیمت بنزین را به این میزان و به صورت ناگهانی اعمال کرد. ایران، آلمان نیست که هیچ هیدروکربوری نداشته باشد، وارد‌کننده صرف بنزین و فرآورده‌های نفتی باشد و با توجه به اینکه قیمت و هزینه تولید هر لیتر سوخت در کشور بسیار کمتر از کشورهای دیگر است، نمی‌توان آن را با هزینه‌های اضافه به مردم فروخت که نه کار درست و حسابی دارند و نه درآمد چندانی.»
خادمی ایران را کشوری با سابقه ۱۰۸ساله نفتی شدن عنوان کرد و گفت: «متاسفانه همچنان وارد‌کننده سوخت هستیم و کشوری که وارد‌کننده است، نباید همه چیز را آزاد کند. ایران باید صادرکننده بنزین به دنیا باشد، اما وارد‌کننده است که امیدواریم با راه‌اندازی ترند اول پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس تقریبا مصرف و تولید برابر شود و نیازی به واردات بنزین نداشته باشیم که البته با راه‌اندازی دو ترند دیگر نیز ایران می‌تواند به صادرات‌کننده بنزین تبدیل شود. سرنوشت بنزین در سال آینده مسئله پرچالشی است که به نظر می‌رسد چند سناریو برای آن قابل پیش‌بینی باشد.
نخست آنکه افزایش قیمت روی بنزین اعمال نمی‌شود، دوم افزایش ۱۰ تا ۱۵درصدی قیمت و درنهایت دونرخی شدن و سهمیه‌بندی سوخت است که اگر بخواهد قیمت ۱۵۰۰ تومان یا بیشتر از آن اعمال شود حتما به سمت سهمیه‌بندی و دو نرخی شدن حرکت خواهیم کرد. کمتر از یک هفته تا آغاز بررسی بودجه سال ۱۳۹۷ در مجلس باقی مانده و باید دید که سرنوشت بنزین چه می‌شود و کدام سناریو برای آن نوشته خواهد شد.
روح‌الله رضایی
- 11
- 5
