شاخص های بورس ایران در حال ریزش است. مردم تلاش می کنند سرمایه ای را که در حال آب شدن است، نجات دهند. در این میان نظرات مختلفی درباره شرایط آینده بورس هم به گوش می رسد که این مسئله بر نگرانی سهامداران تازه واردی که همه داروندارشان را فروخته اند تا وارد بازار سرمایه شوند، اضافه می کند. اما مصطفی صفاری، کارشناس بورس در گفت وگو با« شرق» عجله مردم برای خروج از بازار را ناشی از بی اطلاعی می داند و بر این باور است که اگر آمار شش ماهه ابتدای امسال منتشر شود، صف های فروش به صف خرید تبدیل خواهد شد. او پیش بینی می کند بعد از انتخابات آمریکا شاهد صف خرید در بورس باشیم.
به اعتقاد صفاری، اقتصاد ایران با دو اتفاق ساختاری شاهد یک انقلاب اقتصادی شده است. یکی اینکه از بانک محوری به سرمایه محوری تغییر رویکرد داده و از سوی دیگر با اجرای اصل ۴۴ و آزادسازی سهام عدالت و... اقتصاد دولتی به اقتصاد عمومی تبدیل شده است. به گفته این کارشناس بورس، در حال حاضر کدهای بورسی ما از ۹ میلیون به ۴۹ میلیون رسیده است.
به نظر شما روند ریزش در بورس تا چه مدتی ادامه خواهد داشت؟
بعد از ثبت مجامع خرداد و تیر، بازار احتیاج به یک اصلاح دارد. با توجه به اینکه ۳۰۰ درصد رشد داشتیم، ۳۰ درصد اصلاح طبیعی است اما واقعیت ما باید منتظر اعلام سودهای شش ماهه ۹۹ باشیم. در حال حاضر مردم دارند قیمت روز را با EPS سال ۹۸ مقایسه می کنند. ما در اقتصاد دو رویکرد داریم. یکی نگاه به گذشته و دیگری نگاه به آینده است. نفس بازار بورس نگاه به آینده است. سود سال ۹۸ در خرداد و تیر تقسیم شد و باید ببینیم در سال ۹۹ چه اتفاقی افتاده است. مخصوصا اینکه شش ماهه پرتورم و افزایش نرخ ارز را داشتیم. مردم عادی در حال حاضر دچار خلأ اطلاعاتی هستند. از ۳۱ شهریور که اطلاعات شش ماهه بیاید، مردم می فهمند که شش ماهه اول سال ۹۹ نسبت به شش ماهه اول سال ۹۸ چقدر رشد داشته است. پیش بینی می کنم بیش از ۳۰ درصد رشد فروش و EPS داشتیم. سال گذشته در شهریور دلار ۱۲ هزار تومان بود و الان قیمت آن بیش از ۲۴ هزار تومان است. رشد نرخ دلار بیش از صددرصد است. مردم این را نمی بینند و دچار خلأ اطلاعاتی هستند. همین که اطلاعات ساختاری افشا شود که زمان آن بعد از ۳۱ شهریور است، بازار به شرایط قبلی باز می گردد. اگرچه کارشناسان اقتصادی شرایط را از آمار صادرات و... برآورد می کنند یا آماری که در بورس کالا هست اما مردم عادی نمی دانند و دچار فروش هیجانی شده اند. به نظر من بعد از انتخابات آمریکا دیگر در بازار سهم گیر نمی آید زیرا شوک سیاسی خیلی در اقتصاد اثر دارد و بازار تبدیل به صف خرید می شود. سال گذشته رشد بازار از آبان به بعد رخ داد. امسال هم همین اتفاق می افتد.
برخی معتقدند رشد بازار بورس به خاطر تغییرات نرخ ارز بوده، تغییرات نرخ ارز چقدر در بازار اثر داشته است؟
اتفاقا برعکس، اقتصاد ایران شاهد یک انقلاب اقتصادی شده است. دو اتفاق ساختاری بود که اقتصاد ایران را متحول کرد. یکی اینکه از بانک محوری، سرمایه محور شدیم. قبلا همه پس اندازها در بانک بود الان به بورس منتقل شده است. کدهای بورسی ما از ۹ میلیون به ۴۹ میلیون رسیده است. یعنی دیگر تعریف شده است و دوم بحث اصل ۴۴ بود که مقام معظم رهبری سال ۸۸ ابلاغ کرد و تقریبا ۱۰ سال مسدود ماند. با این ابلاغ به همراه واگذاری ها، آزادسازی سهام عدالت و... اقتصاد دولتی به اقتصاد عمومی تبدیل می شود. بانک محوری به سرمایه محوری تبدیل شده است. به این ترتیب اقتصاد دولتی به اقتصاد خصوصی تبدیل شد. این دو که می توان اسمش را انقلاب اقتصادی گذاشت، در بورس ایران در حال شکل گرفتن است و طبیعی است این روند ادامه خواهد داشت. در سال ۱۴۰۰ این رشد بیشتر می شود. اگرچه از نظر من سال ۱۳۹۹ شاهد بالاترین نرخ رشد در کل دوره پس از تولد بورس در ایران بوده ایم.
به هر حال مردم احساس متضررشدن دارند و به همین خاطر سرمایه خود را از بورس خارج می کنند و به سمت بازار سکه و طلا می برند. فکر نمی کنید این احساس متضرر بودن مردم، برای بورس خطرناک است؟
ضرر مردم در تمام دنیا مخصوصا در آمریکا که ۹۸ درصد مردم در بازار هستند، وجود دارد اما راه هایی برای کنترل آن وجود دارد. عموما افراد مستقیم در بازار وارد نمی شوند زیرا یا از طریق صندوق های سرمایه گذاری یا شرکت های سبدگردان وارد می شوند متأسفانه اتفاقی که افتاده این است که طرفی را که هیچ تجربه ای ندارد، وارد بازار سرمایه می کنیم. مثلا در چین می گویند فرد در یک سال اول در بازار باید از طریق صندوق و سبدگردان وارد شود. بعد از یک سال که تجربه سرمایه گذاری پیدا کرد، حالا خودش می تواند سرمایه گذاری کند. در ایران متأسفانه مردمی آمدند که آگاهی از بازار ندارند، اصلا اطلاعاتشان از بازار خیلی پایین بوده است و خیلی ها فکر می کردند سهم مثل طلا می ماند و همیشه باید بالا برود. هرچند طلا هم پایین می آید اما در اصل سرمایه گذاری در بورس باید افق بلند مدت یک سال و بیشتر را در نظر داشته باشید زیرا سبدگردان قراردادهای بورس حداقل یک ساله است. متأسفانه کسانی که جدید آمده اند، نگاهشان کوتاه مدت است و کسانی که بعد از خرداد و تیر آمدند، در اوایل مرداد متضرر شدند. وگرنه اگر از اول سال وارد شده بودند، کمتر متضرر می شدند. بورس محل صبر است. باید صبور بود که درختان میوه و شرکت ها دوباره سود بدهند و دوباره افراد منتفع شوند.
مردم با وعده دولت در بازار آمدند و در واقع تشویق دولت بود که باعث شد مردمی که هیچ اطلاعی ندارند، وارد بازار شوند.
درست است. اما مثالی می زنم. یک شرکت مثل یک باغ میوه است. آن باغ میوه سالی یک بار و نه همیشه میوه می دهد. بالاترین قیمت این باغ مربوط به روزی است که شاخه های درخت پر از میوه بوده و پایین آمده است. بعد که میوه ها را می چینند و شاخه ها شکسته می شود، ارزان ترین قیمت آن باغ رقم می خورد تا دوباره باغ شکوفا شود و سال آینده ببینیم چه باری می دهد. ما در خرداد و تیر چنین شرایطی داشتیم. سودها را تقسیم کردیم. الان در مرحله ای هستیم که دوباره درختان باید شکوفه بدهند. میزان سودآوری شرکت ها از دید من بیش از ۳۰ درصد است اما در حال حاضر مردم این اطلاعات را در بورس ندارند که ببینند، به همین جهت این اطلاعات باید شفاف شود و بعد همین هیجانی که سبب خروج شده است، زمینه بازگشت آنها را فراهم می کند. به نظر من شورای بورس باید یک قانون می گذاشت که شرکت شاخص و بزرگ، سود سال ۹۹ را به عنوان پیش بینی قبلا هم اعلام می کردند. این روند قبلا هم بود متأسفانه زمان محمدی آن را حذف کرند. به همین خاطر مردم به گذشته نگاه می کنند؛ در حالی که بورس، نگاه به آینده است. این ایرادی است که در حال حاضر در اقتصاد و بورس داریم.
دولت قرار است از صندوق توسعه ملی پولی برداشت کند تا جلوی ریزش های بورس را بگیرد. این دخالت دستوری در بازار سرمایه نیست؟
بله، یک درصد از منابع صندوق را قرار است به بورس تزریق کند. من احساس می کنم که دخالت دستوری در بازار در تمام دنیا وجود دارد و برای نوسانات کوتاه مدت از آن استفاده می کنند اما الان بازار ما بیشتر خلأ اطلاعاتی دارد تا خلأ منابع پولی. یعنی اگر شورای بورس همین یک مصوبه را اعلام می کرد که شرکت های بزرگ باید EPS سال ۹۹ را اعلام کنند، مطمئن باشید همه در بازار صف خرید می شدند. اما مردم وقتی نمی دانند، سهامشان را می فروشند به همین دلیل آمدند با پول و گفتند که سهام شما را می خریم. اما باید به مردم اطلاعات بدهید. الان بیشتر مشکل ما خلأ اطلاعاتی فعالین است که ترسیده اند و جدید هستند. من بیشترین نکته را نبود اطلاعات مردم و فعالین از سودآوری سال ۹۹ بازار می دانم که با گزارش شش ماهه، مطمئنا بازار که همه در صف فروش هستند، تبدیل به صف خرید می شود.
منظورتان این است که بهتر بود دولت به جای تزریق منابع مالی برای جلوگیری از خروج مردم، روی آگاهی آنها کار می کرد؟
نه، آن هم کمک است و بد نیست باشد. زیرا سرمایه گذاری صندوق توسعه یک نوع سرمایه گذاری برای دولت و برای بلند مدت است. منابع مالی خود را می توانیم در شرکت های خارجی سرمایه گذاری کنیم یا می توانیم در شرکت های داخلی آن را سرمایه گذاری کنیم. ایرادی از نظر سرمایه گذاری ندارد. زیرا دولت در صندوق سرمایه گذاری می کند وقتی شرایط بهبود یافت، سهامش را می فروشد و دوباره به صندوق باز می گرداند. یک درصد هم عددی نیست که ما فکر کنیم خیلی خبری است. اما به نظر من خبر مثبتی است. متأسفانه هرچقدر هم صحبت کردیم که EPS پیش بینی را برای تابلوی بورس برقرار کنید و ۱۲۰ شرکت اساسی EPS خود را اعلام کنند، این اتفاق رخ نداد زیرا اگر آن را اعلام کنند، به نظر من بازار بر می گردد. اگر اعلام هم نکنند، باید صبر کنیم گزارش شش ماهه بیاید که مردم بدانند شش ماهه خوبی داشتند.
همه معتقدند بورس ما دچار حبابی است که این حباب می ترکد و بحران در شرایط اقتصاد ایران ایجاد خواهد شد. این پیش بینی را چقدر درست می دانید؟
این پیش بینی حتما غلط است و نشان می دهد کسی که اقتصاد نخوانده و نمی داند، این را می گوید. ما بازار پول و بازار سرمایه داریم. بازار پول اوراق است و بانک، وقتی شما ۱۸ درصد سود می دهید با تورم ۴۰ درصد، یعنی منفی، پس هر کس پول نقد نگه دارد، بازنده است. پس وارد بازار سرمایه می شود. در بازار سرمایه چند امکان وجود دارد که یکی سهام است. سهام خودش بازار اولیه و ثانویه دارد. بازار اولیه یعنی سرمایه گذاری کنیم، برای راه اندازی یک تجارت. با توجه به شرایط کرونا راه اندازی شغل ها هزینه اش بالاتر است. بنابراین بهتر است با کارآفرین های قبلی و شرکت های قبلی در بورس شریک شویم. یعنی باید وارد بازار ثانویه شویم.
یک حالت دیگر این است که ملک، طلا یا خودرو بخریم که مازاد تقاضا دارد. فرض کنید من ملک بخرم. اگر P به E ملک را بخواهیم نسبت به اجاره ای که سالانه می دهیم، حساب کنیم، P به E آن حدود ۵۰ تا ۶۰ است. در حالی که P به E بازار ما ۳۰ هست، تازه اگر EPS شرکت ها جدید شود، از دید من P به E بازار ۲۰ هست و نه ۳۰ و عملا جذابیت بازار سرمایه حتما از مسکن بالاتر است. نکته بعدی هم این است که برای اولین بار حاکمیت، مقام معظم رهبری و دولت بورس را تقویت می کنند و به سایر منابع سرمایه ای مالیات می بندند. بورس ما از دید من نه تنها حباب ندارد بلکه قیمت های آن نسبت به سایر کشورها پایین است. اگر قیمت خانه و ماشین و سهم بورس ایران را با تورنتوی کانادا مقایسه کنید، متوجه تفاوت ها می شوید. هیچ سهم ما به یک دلار نمی رسد؛ در حالی که آنجا زیر یک دلار سهم نداریم. خانه های ما چند برابر قیمت تورنتو است. بهای ماشین ها چند برابر تورنتو است. پس بنابراین حباب در بخش مسکن و خودرو زیاد است. در بورس ما اصلا حباب نیست و کسانی که این حرف را می زنند، از عمد و با اطلاع و آگاهی شان این حرف را می زنند.
تلفیق ترس و امید در بورس
بازار سهام در هفته گذشته شاهد تشدید جو فروش و ترس سرمایه‌گذاران بود تا جایی که به‌رغم وعده‌های قبلی و تلاش‌های صورت گرفته مبنی بر حمایت از بازار، افت نرخ‌ها تا روز سه‌شنبه ادامه یافت و حجم صف‌های فروش در اکثر نمادها انباشته شد. همزمان، کاهش شدید حجم معاملات خرد به محدوده کمتر از ۳ هزار میلیارد تومان در روز سه‌شنبه رکورد کمترین رقم داد و ستدهای روزانه را در سال ۹۹ ثبت کرد که نشان‌دهنده عقب‌نشینی کامل خریداران و قفل شدن بازار در صف فروش بود.
به این ترتیب، با افت بیش از ۴ درصدی شاخص در هفته گذشته و جا خوش کردن این متغیر در محدوده ۵۵/ ۱ میلیون واحد، میزان افت متوسط بازار از اوج یک ماه قبل به ۲۵ درصد رسید. با این حال روز چهارشنبه، در واکنش به رشد قیمت‌های ارز، سهام بزرگ این بار به‌صورت نسبتا خودجوش و غیردستوری مورد توجه قرار گرفت. با تداوم پشتیبانی عوامل بنیادی از رشد سودآوری برخی صنایع و شرکت‌ها، این امیدواری نزد برخی کارشناسان وجود دارد تا با فاصله گرفتن از رفتار دسته‌جمعی و توده‌وار، معاملات سهام از اینجا به بعد با پیروی بیشتری از متغیرهای تحلیلی و بنیادین رقم بخورد.
«هزینه- فایده» روش‌های مهار افت بازار
این روزها از فعالان خرد تا سرمایه‌گذاران حقیقی بزرگ گرفته تا کارشناسان و مدیران بازار و نمایندگان مجلس، صداهای مختلفی در راستای نحوه مهار ریزش قیمت‌ها در بازار سهام شنیده می‌شود. برخی روش‌های محدودیت‌زا از قبیل کوچک کردن دامنه نوسان یا برقراری محدودیت فروش در هر کد یا ممنوعیت فروش سرمایه‌گذاران حقوقی را مطرح می‌کنند. درخصوص این راهکارها باید به این نکته توجه داشت که هر گونه محدودیت بیشتر در سمت فروشندگان می‌تواند از یکسو به تشدید جو فروش دامن بزند و از سوی دیگر، خریداران بالقوه را از ترس محدودیت‌های بعدی عرضه از حضور در سمت تقاضا منصرف کند. نمونه‌های آثار منفی چنین رویکردی در روزهای اخیر قابل رصد بود به نحوی که به دلیل رصد معاملات حقوقی‌ها و ایجاد موانع در سمت فروش، انگیزه طبیعی خرید حتی در سهام ارزنده نیز توسط این نهادها کمرنگ شده است. دسته دوم راهکارها به لزوم تجهیز منابع از سمت نهادهای حقوقی در خارج بازار به منظور جمع‌آوری گسترده تقاضاهای فروش بازمی‌گردد که در این راستا، پیشنهاد اختصاص یک درصد از ورودی صندوق توسعه ملی نیز مطرح شده است.
در رابطه با این راهکار، علاوه بر لزوم توجه به عدم موفقیت اخیر این رویکرد، با توجه به سرعت بالای گردش پول به دلیل عدم جذابیت نرخ‌های سود سپرده‌ها و اوراق بدهی، امکان مهاجرت منابع به بازارهای موازی و افزایش التهاب در سطح کلان باید مدنظر قرار گیرد؛ به ویژه اگر این منابع درنهایت از مسیر مستقیم یا غیرمستقیم منجر به انبساط پایه پولی شوند. دسته سوم پیشنهاد‌ها به کاهش محدودیت‌ها از جمله افزایش یا حذف دامنه نوسان در ترکیب با راهکارهایی نظیر انتشار اوراق تبعی سهام با نرخ سود تضمینی باز می‌گردد که نیاز به تزریق نقدینگی مستقیم را کمتر و زمان بیشتری برای فروکش کردن هیجانات فراهم می‌کند. در میان راهکارهای فوق، دسته سوم به فلسفه بازار و سپردن تعادل به روند عرضه و تقاضا نزدیک‌تر است. آنچه در تحلیل راهکارهای پیشنهادی قابل توجه است اینکه بررسی نمونه‌های مشابه در سطح جهان نشان می‌دهد مسیر قیمت‌ها در میان‌مدت در نهایت به سمت ارزش‌های ذاتی میل می‌کند و مداخلات بیرونی نه تنها معمولا تاثیر موقت دارند بلکه پتانسیل ایجاد تبعاتی از جنس هزینه بر سایر حوزه‌های اقتصادی را دربردارند.
چرا فاندامنتال کمرنگ شد؟
یکی از بحث‌هایی که اخیرا در بین کارشناسان بازار سرمایه داغ شده این است که چرا رفتار سهام مختلف در افت اخیر به‌صورت توده‌وار رقم خورده است و شرکت‌هایی که پتانسیل بنیادی مناسبی دارند هم در مسیر صف‌های فروش و افت شدید قرار می‌گیرند. برای پاسخ به این سوال می‌توان از اصول «مالی- رفتاری» کمک گرفت. واقعیت این است که قبل از سقوط اخیر، قیمت بخش مهمی از سهام بازار (به لحاظ تعدادی) با ارزش ذاتی فاصله زیادی گرفته بود و هیچ یک از هشدارها و انذارها در جهت خطر رشد حبابی از سوی خریداران جدی گرفته نمی‌شد. به عبارت دیگر، رشد بخش مهمی از بازار در رالی اخیر با اتکا بر هیجان سرمایه‌گذاران غیر‌حرفه‌ای و صرفا بر پایه مومنتوم رشد هر روزه قیمت‌ها شکل گرفت و توجهی به اصول فاندامنتال و بنیادین نمی‌شد. در حال حاضر نیز، با توجه به اینکه بخشی از سبد سهامداران به شرکت‌های بنیادی و بزرگ اختصاص دارد، با مشاهده سقوط آزاد سهام حبابی و صف‌های فروش شکل گرفته، همین گروه غیر حرفه‌ای به دنبال هر چه سریع‌تر نقد کردن دارایی خود برآمده‌اند؛ امری که موجب شده تا فروشندگان، هر سهم قابل فروش را بفروشند همان‌طور که پیش‌تر، هر سهم قابل خرید را فارغ از وضعیت شرکت می‌خریدند. این شرایط باعث می‌شود با ایجاد یک رفتار توده‌ای، در نهایت فرصت‌هایی برای خرید سهام ارزنده در کف‌های قیمتی برای سرمایه‌گذاران بنیادی فراهم شود؛ وضعیتی که در میان‌مدت، با عبور از این هیجانات رفتاری و بازگشت قیمت‌ها به ارزش ذاتی، عملکرد تحلیلگران و معتقدان به اصول بنیادین سرمایه‌گذاری را متفاوت از توده سرمایه‌گذاران می‌کند.
پیام تغییر مسیر استراتژیک چین
در روزهای اخیر چند خبر مهم از چین منتشر شد که برای سرمایه‌گذاران حائز اهمیت است. اولین تحول به اعلام یک نشریه وابسته به دولت در این کشور بازمی‌گردد که اعلام کرد چین احتمالا ۲۰ درصد ذخایر اوراق بدهی دولت آمریکا تحت مالکیت را به تدریج به فروش برساند. این خبر، در صورت تحقق، یک چرخش مهم سیاسی- اقتصادی در استراتژی این کشور خواهد بود. باید توجه داشت که چین تا به حال، به دلیل دارا بودن مازاد تجاری، به‌طور مداوم دریافت‌کننده ارزهای خارجی بوده و بخش مهمی از عواید صادراتی خود را در دو دهه اخیر در اوراق قرضه آمریکایی سرمایه‌گذاری کرده است. حالا با عوض شدن استراتژی چین نه تنها خرید اوراق ادامه نخواهد یافت بلکه منابعی نیز از سمت فروش قرضه آمریکایی آزاد می‌شود.
سوال اصلی این است که این منابع به کجا خواهد رفت؟ رصد دیگر اخبار نشان می‌دهد خرید مواد اولیه، نفت و فلزات، طلا و یورو توسط اژدهای زرد در ماه‌های اخیر تشدید شده است. در همین راستا، خرید ماهانه مس چین در تابستان رکورد زده است و با ۴۰ درصد افزایش نسبت به ماه‌های قبل به محدوده ۷۰۰ هزار تن در ماه رسیده است. در بخش نفت نیز، چین به خرید حداکثری و پر کردن انبارهای ذخیره‌سازی مبادرت کرده است. همزمان، سهم یورو در مبادلات چین با برخی کشورها (نظیر روسیه) از دلار پیشی گرفته است. مجموع این تحولات این نتیجه‌گیری را به ذهن متبادر می‌سازد که تقاضا برای مواد خام و کالاها در کوتاه‌مدت از منظر این چرخش استراتژیک به رغم ضعف تقاضای جهانی ناشی از شیوع کرونا بالا خواهد ماند. در نقطه مقابل، فشار بر دلار آمریکا از محل این تغییر مهم حفظ خواهد شد. نتیجه‌گیری این فعل و انفعالات در کوتاه‌مدت برای اقتصاد‌های وابسته به صادرات مواد خام و شرکت‌های مرتبط (به‌عنوان مثال در ایران) از منظر قیمت‌ها مثبت تلقی می‌شود؛ هر چند در افق میان مدت کماکان ریسک‌های مهمی نظیر حباب اعتبارات و بخش مسکن به علاوه مشکلات سیستم بانکی بر سر اقتصاد چین سنگینی می‌کند.
- 19
- 5
