به گزارش اقتصاد۲۴، فصل بهار و امتحانات دانش‌آموزان هنوز تمام نشده است، اما برخی مدارس تابلوی تکمیل ظرفیت را بر در‌ها آویخته‌اند! با نزدیک شدن به اتمام سال تحصیلی، روند ثبت‌نام مدارس دوباره به یکی از مهمترین دغدغه‌های خانواده‌ها تبدیل شده است. اغلب والدین میان تماس‌های پی‌درپی، جلسات معارفه و فرم‌های پیش‌ثبت‌نام، در جست و جوی مدرسه‌ای هستند که هم فرزندشان از کیفیت آموزشی بالایی برخوردار شود و هم با دخل‌وخرجشان جور دربیاید. اما این دو خواسته ساده، گویی دیگر به‌سختی کنار هم قرار می‌گیرند.
انتخاب مدرسه تا چندین سال پیش که خرج و مخارج از درآمد‌ها پیشی نگرفته بود و خدمات بیش از آنکه آموزشی باشد، رنگی از تجمل و برندینگ به خود نگرفته بود، روند چندان دشواری نبود، اما حالا در میان جدول شهریه‌ها، فرم‌های پیش‌ثبت‌نام و جلسات مصاحبه، تبدیل به چالشی سخت و پرهزینه شده است.
طبق اعلام احمد محمودزاده، رییس سازمان مدارس و مراکز غیردولتی و توسعه مشارکت‌های مردمی، شهریه مدارس غیر انتفاعی در سال گذشته (۱۴۰۳ – ۱۴۰۴) بین ۱۰ تا ۸۰ میلیون تومان مصوب شده بود. محمودزاده درباره میزان شهریه مدارس غیرانتفاعی در سال ۱۴۰۴_۱۴۰۵ نیز عنوان کرده است: «مطابق بررسی که کردیم، برخی شهریه‌ها در تهران بسیار پایین است، بنابراین تصمیم به ترمیم شهریه و افزایش کف شهریه گرفتیم. این اقدام برای اجرای طرح ۳۰ ساعته شدن معلمان و ارتقاء کیفیت آموزشی ضروری است. کف شهریه در چهار سطح تعیین شده و کمترین آن ۱۴ میلیون تومان است». با این حال آموزش و پرورش هنوز به صورت دقیق اعلام نکرده است که سقف شهریه مدارس چه میزان است، اما تجربه سالیان گذشته و مشاهدات میدانی از مناطق مختلف تهران نشان می‌دهد که این سقف عملا برای بسیاری از مدارس تنها یک عدد روی کاغذ است و برخی مدارس بدون اینکه منتظر شهریه مصوب آموزش و پرورش باشند، پرونده ثبت نام دانش‌آموزان در سال تحصیلی جدید را بسته‌اند.
ثبت‌نام میلیونی زیر سایه برند و لوکیشن
در یک مدرسه ابتدایی پسرانه در محله اقدسیه که بیش از ۲۰ سال از تاسیس آن می‌گذرد، نگهبان مدرسه از پشت میز چوبی که در مقابل در ورودی قرار گرفته است، امکانات مدرسه را اینگونه مرور می‌کند: «دانش‌آموزان از ساعت ۷ و ۳۰ دقیقه صبح تا ۱۳ در مدرسه حضور دارند. کلاس‌های فوق شامل زبان انگلیسی، رباتیک، ساخت لگو، کارگاه خلاقیت، خوشنویسی و نقاشی می‌شود. هر ماه هم یک اردوی تفریحی یا علمی و ورزشی داریم.»
او ضمن بیان اینکه ظرفیت هر کلاس ۲۰ نفر است و هر پایه فقط یک کلاس وجود دارد، درباره میزان شهریه عنوان کرد: «علی الحساب شهریه پارسال که ۴۲ میلیون تومان است را باید پرداخت کنید تا شهریه امسال که احتمالا افزایش ۲۵ تا ۳۰ درصدی پیدا می‌کند، از سوی آموزش و پرورش اعلام شود.»
وی همچنین در پاسخ به اینکه این شهریه ثابت است یا برای برنامه‌های فوق در طول سال مبالغی دریافت می‌شود، گفت: «هزینه کتاب، اردوها، فرم مدرسه یا اگر در مواردی نیاز به فتوکپی و تکثیر باشد، هزینه جدایی دریافت می‌شود.»
حجاب کامل خانواده، از شروط ثبت‌نام یک مدرسه غیرانتفاعی
چند خیابان آن طرف‌تر، در محله چیذر یک خانم چادری پشت میز دفتر قدیمی مدرسه نشسته است. او درباره شرایط این مدرسه پسرانه در مقطع ابتدایی گفت: «ساعت تحصیلی دانش‌آموزان ما از ۷ و ۴۰ دقیقه صبح شروع می‌شود تا ساعت ۳ ظهر. اولیا دانش‌آموزان ما یکدست مذهبی و چادری هستند. البته چادری بودن جزو شرایط نیست، اما باید حجاب کامل داشته باشند.»
مدیر مدرسه درباره کلاس‌های فوق‌برنامه نیز می‌گوید: «برای پایه اول کلاس‌های کامپیوتر و ژیمناستیک را داریم. برای پایه سوم به بالا هم کلاس‌های خوشنویسی، رباتیک، قرآن و پرورشی را در نظر گرفته‌ایم. البته هر روز صبح با همه بچه‌ها حفظ قرآن تمرین می‌شود. ضمن اینکه ما در مدرسه کلاس آموزش زبان نداریم چراکه هرکدام از دانش‌آموزان معمولا در آموزشگاه‌های آزاد، زبان انگلیسی را فرا می‌گیرند.»
او در ادامه با اشاره به آموزش‌های مذهبی در مدرسه مذکور، عنوان می‌کند: «نماز، وضو، ذکر و سایر احکام از کلاس سوم آموزش داده می‌شود و برایشان جشن نماز گرفته می‌شود. ضمن اینکه جشن اعیاد و سوگواری ایام وفات هم به صورت عمومی برگزار می‌کنیم.»
این مدیر مدرسه درباره جمعیت هر کلاس و میزان شهریه مدرسه هم بیان می‌کند: «ظرفیت هر پایه ۱۰ الی ۱۵ نفر است. شهریه را فعلا به نرخ سال گذشته که ۴۸ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است باید پرداخت کنید تا نرخ مصوب امسال که قطعا افزایش بیش از ۴۰ درصدی خواهد داشت، مشخص شود.»
روایت متفاوت والدین از شهریه های غیر انتفاعی ها
روایت والدین از میزان شهریه فرزاندانشان، اما بیش از این ارقام است. یکی از مادران که دو فرزندش در مقطع ابتدایی در محدوده قیطریه تحصیل می‌کنند می‌گوید: «من بیشتر مدارس منطقه یک را قیمت گرفتم و شهریه‌شان از ۱۸۰ میلیون به بالا شروع می‌شود. شهریه مدرسه یکی از فرزاندانم سال گذشته ۹۰ میلیون تومان بود که برای سال تحصیلی جدید به ۱۸۰ میلیون تومان رسیده است. شهریه مدرسه فرزند دیگرم هم از ۱۲۰ میلیون تومان به ۱۷۵ میلیون تومان افزایش پیدا کرده آن هم علی الحساب؛ یعنی امکان دارد بیشتر هم شود. تازه این ارقام بدون احتساب هزینه کتاب، ناهار، لباس و سرویس مدرسه هست.»
مادر این دو دانشآموز با اشاره به شهریه سنگین مدارس برای برخی از خانواده‌های طبقه متوسط جامعه می‌گوید: «تعدادی از اطرافیان من به دلیل شهریه بالا ناچار شدند مدرسه فرزندان خود را به مدارس سما تغییر دهند. مدرسه سما در خیابان شریعتی که وابسته به دانشگاه آزاد است از ۶۰ میلیون به ۸۰ میلیون تومان رسیده که در مقایسه با مدارس غیرانتفاعی پایین‌تر است.»
او کلاس‌های فوق برنامه مدارس دو فرزندش را اینگونه نام می‌برد: «کلاس‌های زبان، رایانه، رباتیک، پرلز، مهارت‌های زندگی، ریاضی پیشرفته و خوشنویسی را دارند.»
مرکز تهران؛ جایی که قیمت‌ها دیگر میانه نیستند
برخی مدارس پر متقاضی حتی مرحله‌ای تحت عنوان پیش‌ثبت‌نام اینترنتی برگزار می‌کنند. بدین صورت که والدین ابتدا باید فرم‌هایی را به‌صورت آنلاین پر کنند، سپس مدرسه با آنها تماس گرفته و جلسه حضوری با خانواده برگزار می‌شود.
در مرکز شهر هم مدارسی هستند که از قافله شهریه‌های نجومی مدارس منطقه یک و پیچ و خم مراحل ثبت‌نام مدارسی که نامشان تبدیل به برند شده است، عقب نمانده‌اند. یکی از مدارس ابتدایی دخترانه، حوالی میدان فاطمی می‌گوید: «شما باید به صورت اینترنتی مرحله پیش‌ثبت‌نام را انجام می‌دادید. در حال حاضر ظرفیت ما تکمیل شده است و کمتر از یک درصد احتمال دارد که ظرفیتی خالی شود». با این حال کادر اداری مدرسه درباره شرایط و امکانات مدرسه اینگونه توضیح می‌دهد: «دانش‌آموزان از ساعت ۷ و ۴۵ دقیقه صبح تا ساعت ۱۴:۱۵ ظهر کلاس دارند. هر کدام از خانواده‌ها هم که بخواهند می‌توانند در کلاس‌های بعد از مدرسه (After School) ثبت نام کنند که هزینه‌اش جدا از شهریه دریافت می‌شود.»
وی در ادامه درباره کلاس‌های فوق برنامه هم بیان می‌کند: «زبان انگلیسی و فرانسه، کدنویسی و مهارت‌های زندگی را برای بچه‌ها برگزار می‌کنیم. هر ماه هم اردو‌های درون شهری به مکان‌های تفریحی مثل پارک، سینما، موزه و... داریم.»
معاون این مدرسه از اعلام شهریه دقیق به دلیل تکمیل ظرفیت سر باز می‌زند، اما می‌گوید کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان نیست.
شرق تهران؛ کشاکش میان دغدغه کیفیت و فشار هزینه
مادر دیگری از افزایش ۵۸ درصدی شهریه مدرسه فرزندش که در مقطع ابتدایی و در محدوده نارمک تحصیل می‌کند، می‌گوید: «سال گذشته ۶۰ میلیون پرداخت می‌کردیم که این رقم امسال به ۹۵ میلیون تومان رسیده است. این رقم در بین مدارس ابتدایی این منطقه تقریبا نرمال بوده است؛ به عنوان مثال یکی از دوستان من در تهران‌پارس ۱۲۰ میلیون تومان برای شهریه فرزندش پرداخت کرده، اما به نسبت تعداد کلاس‌های فوق برنامه کمتری دارند. درواقع، چون مدرسه اجاره‌ای بوده، هزینه آن را روی شهریه کشیده‌اند. ضمن اینکه هزینه‌های جانبی هم از آنها دریافت می‌کنند. ولی مدرسه فرزند من که ۹۵ میلیون تومان دریافت کرده‌اند دیگر در طول سال مبالغ دیگری از ما نمی‌خواهند.»
به محاق رفتن عدالت آموزشی در ایران
گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهند که نابرابری در دسترسی به آموزش باکیفیت در ایران، به‌ویژه در مناطق روستایی و برای اقشار کم‌درآمد، همچنان وجود دارد. در سال ۲۰۲۴، ضریب جینی آموزشی ایران که نشان‌دهنده میزان نابرابری در دسترسی به آموزش است، حدود ۳۵ ارزیابی شده است. این عدد نشان می‌دهد که در کشور ما، فرصت‌های آموزشی به‌طور یکنواخت توزیع نمی‌شود و اقشار مختلف جامعه به‌ویژه در مناطق کم‌درآمد، به امکانات آموزشی باکیفیت دسترسی ندارند.
همچنین، سهم آموزش از تولید ناخالص داخلی ایران کمتر از ۲ درصد است، در حالی که طبق توصیه‌های بین‌المللی، این عدد باید بین ۴ تا ۶ درصد باشد تا کیفیت آموزش به‌طور مناسبی تأمین شود. افزون بر اینکه بسیاری از نظر اقتصادی توان تحصیل در مدارس غیرانتفاعی را ندارند، در مواردی نیز خانواده‌ها با این جمله روبه‌رو می‌شوند که «با توجه به سیاست‌های مدرسه، ترجیح می‌دهیم خانواده‌هایی را بپذیریم که از نظر فرهنگی با خط‌مشی ما هم‌راستا باشند». این گزینش اجتماعی که در عمل نوعی فیلتر طبقاتی است، موجب شده است که مدارس غیرانتفاعی نه‌فقط از نظر اقتصادی، بلکه از نظر ترکیب اجتماعی نیز از مدارس دولتی فاصله بگیرند. از این رو به اعتقاد کارشناسان، وقتی کیفیت آموزش، با توان پرداخت شهریه گره بخورد، عدالت آموزشی در معنای واقعی خود از بین می‌رود.
افزایش شهریه مدارس غیرانتفاعی تهران
خانواده‌هایی که فرزندانشان را در مدارس دولتی ثبت‌نام می‌کنند نیز با چالش‌هایی مواجه‌اند؛ از کمبود معلم و کیفیت پایین‌تر کلاس‌ها گرفته تا ازدحام جمعیت در کلاس‌ها و نبود امکانات مناسب. همین تفاوت‌ها موجب شده است که خانواده‌های طبقه متوسط، با هر سختی و زحمتی، تلاش کنند فرزندشان را در مدارس غیرانتفاعی ثبت‌نام کنند.
افزایش تقاضا برای مدارس غیرانتفاعی، بدون نظارت کافی بر قیمت‌ها و خدمات، باعث شکل‌گیری بازاری پرابهام شده است. بسیاری از مدارس، قیمت‌ها را بر اساس میزان شهرت و موقعیت جغرافیایی خود تعیین می‌کنند و نظارتی جدی بر تطابق شهریه‌ها با کیفیت آموزش دیده نمی‌شود. در چنین شرایطی، سؤال اساسی این است که آیا آموزش عمومی در ایران همچنان یک حق عمومی بوده یا به‌تدریج در حال تبدیل شدن به کالایی لوکس برای طبقات برخوردار است؟
مسیر مهار شهریه؛ از وعده تا عمل
هر سال زمان ثبت نام مدارس، خانواده‌ها نسبت به شهریه‌های نجومی اعتراض دارند حتی در ماه گذشته کارزاری در اعتراض به افزایش شهریه مدارس غیرانتفاعی ایجاد شد که در بخشی از متن آن آمده است: «در شرایط اقتصادی فعلی، که بسیاری از خانواده‌ها با مشکلات معیشتی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، افزایش نامتعارف شهریه‌ها نه‌تنها منصفانه نیست، بلکه زمینه‌ساز گسترش تبعیض آموزشی و حذف تدریجی دانش‌آموزان بااستعداد، اما کم‌برخوردار از فرصت‌های برابر می‌شود».
مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران نیز در ابتدای فروردین عنوان کرد که فعلا رقم جدید شهریه‌ها قطعی نشده و مدارس اجازه ندارند تا زمان ابلاغ رسمی، هیچ مبلغی بیش از شهریه سال گذشته دریافت کنند. او همچنین یادآور شده که در مرحله پیش‌ثبت‌نام نیز دریافت هرگونه وجه اضافی غیرقانونی است. با وجود اینکه هر سال در زمان ثبت نام مدارس آموزش و پرورش چنین خط و نشان‌هایی می‌کشد، اما آنچه والدین در واقعیت تجربه می‌کنند، چیز دیگری است.
- 14
- 5
