در طول ۱۲ سال تحصیلش با تمام لباس‌های مدرسه عکس یادگاری در آلبوم دارد. در یکی از عکس‌هایش، لباس فرمی نارنجی با سرآستین و یقه‌ای چهارخانه به تن دارد و مقنعه‌ای سفید بر سر. در عکسی دیگر لباسش سرمه‌ای یک دست است، در عکس بعد رنگ و روی لباس عوض می‌شود، این بار رنگش قهوه‌ای است با دو جیب بزرگ بر رویش، از عکس ششم به بعد لباس‌ها یکی در میان یا سیاهند یا سورمه‌ای با اندک تفاوت‌هایی در جزئیات.
این روایت اکثر دانش‌آموزان ایران است. روایتی که شاید در سال‌های اولیه خوشایند باشد اما کمتر دانش‌آموزی پیدا می‌شود که خاطرات خوبی با لباس‌های فرم مدرسه داشته باشد و با میل و رغبت آن را بر تن کند. حالا اما قرار است لباس فرم مدارس به دوخت‌های تزئینی ایرانی همچون سوزن دوزی مزین شود تا هم لباس فرم مدارس پیشرفتی همه جانبه کنند و هم چشم دانش‌آموزان ایرانی به هنرهای از یادرفته عادت کند.
گرچه که تا کنون تغییر و تحولات در لباس‌های فرم مدارس با تجربه خوبی همراه نبوده اما استفاده کاربردی از هنرهای سنتی در کشور آن هم به صورت همگانی شاید خبر خوب و امیدوارکننده‌ای باشد. با این حال اما حالا که قرار است این هنرهای سنتی در چارچوب دستورالعمل‌های آموزش و پرورش قرار گیرد آیا این طرح می‌تواند سبب پیشرفت لباس فرم دانش‌آموزان و احیای هنرهای سنتی ایرانی شود؟ گرچه جزئیات این طرح هنوز مشخص نشده اما شهین ابراهیم زاده پزشکی، هنرمند و پژوهشگر دوخت‌های سنتی ایران بر این اعتقاد است که این طرح با شکست مواجه خواهد شد.
هم‌سانی رنگ لباس دانش‌آموزان یک کلاس قانون‌پذیری، تبعیت‌پذیری و اجتماعی شدن را در کودکان پرورش می‌دهد و از همین‌رو است که اکثر مدارس دنیا برای دانش‌آموزان خود لباس فرم واحدی را طراحی می‌کنند و می‌دوزند. لباس فرم یک دست سبب می‌شود باوجود این‌که دانش‌آموزان در طبقات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مختلفی قرار دارند اما سادگی و برابری را درک کنند و خود را برابر با هم بیابند و راحت‌تر با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
علم روان‌شناسی می‌گوید هرچه لباس‌ها یک رنگ‌تر و متحدالشکل‌تر باشد به این اهداف کمک بیشتری می‌کند اما از دید هیچ بیننده‌ای دور نیست که این لباس یک دست و ساده در طولانی مدت تحصیل دانش‌آموز برای او کسالت‌آورتر خواهد شد. لباس‌های فرم مدارس در ایران در طول سال‌هایی که از شکل‌گیری رسمی مدارس می‌گذرد بارها و بارها تغییر کرده است اما با تمامی این تفاسیر همچنان نتوانسته رضایت دانش‌آموزان را جلب کند.
پژوهش و تحقیق‌های میدانی در زمینه بررسی وضعیت پوشش موجود در مدارس مناطق مختلف تهران این نارضایتی را ثابت کرده و سبب شده تا در سومین جلسه شورای سیاستگذاری دومین نمایشگاه لباس مدارس کارشناسان تصمیم به استفاده از هنرهای سنتی ایران مثل سوزن دوزی روی لباس دانش آموزان گرفته‌اند تا شاید استفاده از این هنرهای سنتی بتواند پیشرفتی همه جانبه در لباس مدارس حاصل کند.
گرچه هنوز جزئیاتی از این طرح به بیرون درز نکرده است اما بسیاری از دوست داران هنرهای سنتی این خبر را به فال نیک گرفته‌اند و آن را روزنه امیدی برای فرهنگ استفاده کاربردی از هنرهای سنتی در کشور آن هم به صورت همگانی دانسته‌اند. اما آیا واقعا این طرح می‌تواند یک روزنه امید برای استفاده کاربردی و رونق دوباره هنرهای سنتی در ایران باشد؟
اتخاذ یک تصمیم عجولانه برای یک هنر سخت
شهین ابراهیم زاده پزشکی، هنرمند و پژوهشگر دوخت‌های سنتی ایران در این باره به «ابتکار» می‌گوید: این تصمیم یک تصمیم عجولانه است که سرانجامی نخواهد داشت و از نظر من این طرح نیز با شکست روبه‌رو خواهد شد. به این خاطر که فرد تصمیم گیرنده شناختی نسبت به دوخت‌های سنتی نداشته است.
چون اگر شناخت درباره دوخت‌های سنتی داشت چنین تصمیمی را برای لباس و فرم یک پارچه دانش آموزان اتخاذ نمی‌کرد. این موضوع بسیار خوب است که به دوخت‌های سنتی اهمیت داده شود اما باید موقعیت را نیز در نظر گرفت.
۱۳ میلیون دانش آموز در سال تحصیلی جدید در مدارس ایران تحصیل می‌کنند و اگر قرار بر این باشد که لباس فرم تمامی این ۱۳ میلیون دانش آموز با دوختی تزئین شود سوالات متعددی در ذهن شکل می‌گیرد، از میزان صرف هزینه تا وقت.
شهین ابراهیم زاده پزشکی نیز با شنیدن این خبر سوالات متعدددی را مطرح می‌کند و می‌گوید: اگر قرار بر این باشد که برای ۱۳ میلیون دانش آموز لباس فرمی با تزئیناتی دستی تهیه کنیم باید با این سوالات پاسخ دهیم. آیا ما به اندازه کافی نیروی آشنا و ماهر با دوخت‌های تزئینی داریم که لباس دانش‌آموزان را در مقاطع مختلف آماده کنند؟
در صورتی که این نیروی کار وجود داشته باشد آیا آنها از پس این کار برخواهند آمد؟ آیا کار دست به قدری ارزان است که همه خانواده‌ها توان خرید آن را خواهند داشت؟ آیا هدف این است که بر روی لباس همه دانش‌آموزان در تمامی مناطق و استان‌های ایران یک دوخت واحد صورت گیرد یا هدف این است که لباس دانش آموزان هر منطقه با دوخت مخصوص به همان منطقه تزئین شود؟
برای احیای هنرهای سنتی یک زنگ را به آن اختصاص دهید
ابراهیم‌زاده پزشکی معتقد است: این طرح یک تصمیم عجولانه و سطحی نگر به هنر و دوخت‌های سنتی ایران است.او می‌گوید: اگر به فکر رونق دادن و احیای دوباره این هنرها و دوخت‌های تزئینی ایرانی هستیم با یک برنامه ریزی مدون می‌توانیم دانش‌آموزان را با این هنرها آشنا کنیم و آنها را به سوی این هنرها سوق دهیم.
این هنرمند می‌گوید: در دورانی که ما تحصیل می‌کردیم دو روز در هفته زنگی داشتیم که هر دانش آموزی در آن می‌توانست هر حرفه‌ای که به آن علاقه داشت را دنبال کند. حرفه‌هایی از گلدوزی و آشپزی گرفته تا نقاشی و موسیقی. مربیان مربوطه در زمان مشخصی در این کلاس‌ها حاضر می‌شدند و هر دانش‌آموزی هر حرفه‌ای را که انتخاب کرده بود دنبال می‌کرد.
نتیجه این کلاس‌ها خیلی بیشتر از آن است که تنها در ظاهر این دوخت‌های تزئینی را بر روی لباس دانش آموزان به کار ببریم. آن هم در شرایطی که نیروی ماهر و لازم وجود ندارد و حتی مقرون به صرفه برای خانواده‌ها نیست. هزینه دوخت یک طرح تزئینی با دست بر روی لباس فرم دانش‌آموزان ارزان نیست و فارغ از هزینه وقت زیادی را می‌طلبد.
همه به خوبی می‌دانند که یکی از ویژگی‌های هنرهای دستی این است که هنرمند وقت زیادی را برای آن صرف می‌کند. این در حالی است که یک مدرسه ممکن است ۵۰۰ دانش آموز داشته باشد.
به اعتقاد او، برای احیای هنرهای سنتی و دستی فراموش شده ایران بهتر است که همانند بسیاری از مدارس ژاپن روزهایی را در نظر بگیریم که دانش‌آموزان به کارگاه بروند و ساعاتی را در آن مشغول به کار شوند. البته این کارگاه‌ها به این معنی نیست که همه دانش‌آموزان به هنرهای سنتی چون سوزن دوزی مشغول شوند.
ما باید به کودکانمان کار در منزل را آموزش دهیم تا بتوانند آینده خودشان را براساس کانون‌ها و پایه‌های مستحکم خانه‌ها بنا کنند.
آموزش مهارت و حرفه‌های هنری اما هدفی است که وزارت آموزش و پرورش نیز آن را دنبال می‌کند. بطحایی، وزیر آموزش همین چند روز گذشته از کتابی رونمایی کرده است که دانش آموزان بنا به علاقه، امکانات و مقتضیات منطقه‌ای و شرایطی که منطقه دارد می‌توانند ۵۰۰ مهارت را انتخاب کنند و فرا بگیرند.
کتابی به نام «کتاب ایران مهارت» که به گفته بطحایی، دانش آموزان در قالب این طرح برخی حرفه و فنون را تمرین کرده و مهارت‌هایی را خواهند آموخت. گرچه زمان مهارت آموزی کوتاه و مختصر است اما می‌تواند در توسعه کارآفرینی و ایجاد انگیزه موثر باشد و دانش آموزان را از محفوظات خارج کند.
زهرا داستانی
- 19
- 4
