پروژه حذف کنکور شاید وقتی دیگر/ سوابقی‌که هیچ‌گاه تاثیر‌گذار نشد

براساس این قانون پذیرش دانشجو در مقاطع کاردانی (پیوسته و ناپیوسته)، کارشناسی، کارشناسی‌ارشد پیوسته، دکتری حرفه‌ای و پیوسته از دو طریق سوابق تحصیلی و آزمون‌های سراسری به رسمیت شناخته شده بود، اما قرار بود حداکثر تا پایان برنامه پنج ساله پنجم توسعه اقتصادی یعنی سال ۸۹ تمام آزمون‌های سراسری ورودی دانشگاه‌ها به‌طور کامل حذف و سوابق تحصیلی جایگزین این آزمون‌ها شود، قانونی که به‌عنوان حذف کنکور شناخته شد. از ابتدا این فرصت  سه ساله تغییر شیوه پذیرش دانشجو عجولانه به نظر می‌رسید و معایب این طرح با گذر زمان بیشتر به چشم ‌آمد.

حتی روند برگزاری کنکور در سال‌های ۹۰ و ۹۱ را می‌توان به نحوی غیرقانونی دانست، چراکه براساس مصوبه سال ۸۶، دولت موظف بود حداکثر تا سال ۸۹ آزمون‌های ورودی را حذف کند. تضاد این قانون با روند اجرایی کشور باعث شد نمایندگان مجلس سال ۹۲ قانون جدیدی را برای تغییر برگزاری آزمون‌های ورودی دانشگاه‌ها تصویب کنند. دهم شهریورماه ۱۳۹۲ نمایندگان طرح جدیدی را مطرح کردند که با توجه به تجربه گذشته این‌بار دیگر حرفی از «حذف آزمون‌های سراسری» نیامده بود. براین اساس دو نوع پذیرش یعنی پذیرش از طریق سابقه تحصیلی یا سابقه تحصیلی و آزمون (عمومی یا عمومی- خصوصی) به رسمیت شناخته شد.

در این روند پذیرش دانشجو از طریق سوابق تحصیلی  به صورت تدریجی و صعودی بیان شده و قرار بود بعد از گذشت پنج سال حداقل (۸۵ درصد) ظرفیت پذیرش دانشجو در کل کشور برمبنای سوابق تحصیلی صورت گیرد. علاوه‌بر آن قرار بود تاثیر سوابق تحصیلی به‌تدریج جایگزین کنکور شود و براین اساس سال اول اجرای این قانون تاثیر سابقه تحصیلی در پذیرش داوطلبانی که دارای سابقه تحصیلی بودند حداقل ۲۵درصد  اعلام شد تا به‌تدریج این درصد افزایش پیدا کند.

در این میان شورای سنجش و پذیرش دانشجو نقش مهمی را در رابطه با تصمیم‌گیری‌ها درمورد نحوه این قانون برعهده گرفت، این شورا که شامل وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر آموزش‌وپرورش، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و معاونان آموزشی‌شان و همچنین رئیس سازمان سنجش آموزش کشور به‌عنوان دبیر این شورا بود، وظیفه داشت هر سال درمورد میزان تاثیر هریک از عوامل سابقه تحصیلی، آزمون عمومی و اختصاصی سنجش تصمیم‌گیری کرده و عملا نقش مهمی را در چگونگی روند حذف کنکور برعهده گرفت.

 سوابقی‌که هیچ‌گاه تاثیر‌گذار نشد

پس از تاثیر حداکثر ۲۵ درصدی سوابق تحصیلی در کنکور ۹۲، شورای سنجش و پذیرش دانشجو تصمیمی گرفت تا تاثیر معدل را در کنکور نه به صورت مثبت بلکه به صورت قطعی در نظر بگیرد. رئیس سازمان سنجش در سال ۹۳ پیرامون تفاوت تاثیر قطعی و مثبت سوابق تحصیلی گفت: «در آزمون سال ۹۲ تاثیر ۲۵ درصدی سوابق تحصیلی داوطلبان تنها درصورت مثبت بودن آن در قبولی آنها اعمال شد، اما با مصوبه جدید، سوابق تحصیلی داوطلبان به صورت مثبت یا منفی در قبولی آنان لحاظ خواهد شد.» این ماجرا برای کنکور ۹۴ نیز با ۲۵ درصد تاثیر قطعی معدل در کنکور روی داد، اما روند تاثیر‌گذاری قطعی معدل در کنکور در سال ۹۵ با یک مشکل رو‌به‌رو شد، شکایت یکی از شرکت‌کنندگان آزمون سراسری به دیوان عدالت اداری درباره روند تاثیر قطعی کنکور باعث شد تاثیر قطعی کنکور برای سال ۹۵ حذف شود.

ماجرا از این قرار بود که براساس مصوبه قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور سال ۹۲، سابقه تحصیلی مربوط به «نمرات دروس سه سال آخر دوره متوسطه است که امتحانات آن مـطابق اصول سنجش و انـدازه‌گیری توسـط وزارت آموزش‌وپـرورش به صورت سراسری، نهایی و استاندارد مطابق مصوبات شورای‌عالی آموزش‌وپرورش برگزار شده باشد.» گفته می‌شود، اما در این سال‌ها تنها نمرات سال آخر به‌عنوان سوابق تحصیلی در نظر گرفته می‌شد و همین امر باعث شد با تشکیک در سوابق تحصیلی امکان تاثیر قطعی معدل برای کنکور حذف شود.

رئیس مرکز سنجش وزارت آموزش‌وپرورش فروردین‌ماه ۹۵ با بیان اینکه سوابق تحصیلی برای سال ۹۸ آماده خواهد شد، گفت: ‌«با تایید نظر دیوان عدالت اداری، مصوبه شورای سنجش و پذیرش دانشجو درخصوص سهم ۲۵ درصدی سوابق تحصیلی ملغی می‌شود و باید منتظر سوابق سه سال تحصیلی دوره متوسطه دوم بمانیم و این موضوع مستلزم آن است تا پایه‌های اول، دوم و سوم متوسطه به‌طور کامل مستقر و امتحانات نهایی برای آنها برگزار شود و در کنکور سال ۹۸ هم می‌توان سوابق هر سه سال دوره متوسطه را اعمال کرد.» سال‌های ۹۵ تا ۹۷ شاهد ۲۵ درصد تاثیر مثبت سوابق تحصیلی بودیم، اما درنهایت سال ۹۸ مجددا زمزمه‌هایی از ۲۰ درصد تاثیر قطعی سوابق تحصیلی در کنکور به میان آمد. شورای سنجش و پذیرش دانشجو طی مصوبه‌ای این‌بار تاکید داشت تاثیر معدل در کنکور را افزایش دهد تا شاید از این طریق پیشرفتی در تاثیر سوابق تحصیلی در آزمون‌های سراسری به وجود بیاید. براساس این مصوبه، ۲۰ درصد تاثیر قطعی و ۱۰ درصد تاثیر مثبت سوابق تحصیلی برای آزمون سال ۹۸ در نظر گرفته شد، اما این خبر نه‌تنها برای داوطلبان آزمون سراسری خبر خوشی نبود بلکه باعث اعتراضات داوطلبان به این مصوبه شد.

درحقیقت روندی که قرار بود جایگزین کنکور شود پس از چند سال اجرای ناموفق نه‌تنها جایگزینی برای کنکور نبود بلکه حتی داوطلبان از آن فرار کرده و آزمون‌های سراسری را به آنها ترجیح دادند. برای مثال یکی از معترضان تاثیر قطعی کنکور در آزمون‌های سراسری گفت: «تاثیر قطعی سوابق تحصیلی یعنی ظلم و این امر گامی است در جهت نابودسازی استعدادها و تلاش‌های نوجوانان. گسترده بودن تقلب در امتحانات نهایی، سلیقه‌ای تصحیح شدن ورقه‌ها، لو رفتن و فروش سوالات و عدم غربالگری مناسب این امتحانات همه دلایلی برای غیرمنطقی و ناعادلانه بودن تاثیر قطعی معدل است. من به‌عنوان یک دانش‌آموز به تاثیر قطعی معدل دیپلم اعتراض دارم، چون عده زیادی از دانش‌آموزان مثل من هستند که در امتحانات نهایی به‌ دلایل مختلف نمره خوبی نگرفته‌اند و تنها امیدشان به کنکور است. اگر این قانون تصویب شود، امید و آرزوی خیلی از جوانان به ‌باد می‌رود.» اعتراضات به نحوه برگزاری امتحانات نهایی، تصحیح اوراق امتحانی و... باعث شد درنهایت شورای سنجش از تصمیم خود منصرف شود و تاثیر حداکثر ۳۰ درصدی آن هم به قید تاثیر مثبت بودن سوابق تحصیلی را برای داوطلبان آزمون سراسری در نظر بگیرد. پیش از قرار بود علاوه‌بر آزمون سال ۹۸، آزمون سال ۹۹ نیز با تاثیر قطعی سوابق تحصیلی اجرایی شود، اما درنهایت قرار شد آزمون سال ۹۹ تنها با ۲۵ درصد تاثیر مثبت سوابق تحصیلی برای نظام قدیم و ۳۰ درصد تاثیر مثبت سوابق تحصیلی برای نظام جدید برگزار شود.

با این روند پس از گذشت هفت سال از قانون جدید، تاثیر معدل در آزمون سراسری نه‌تنها افزایش خاصی نداشته بلکه تاثیر قطعی نیز نداشته و عملا بودن یا نبودن آن برای افراد فرقی نمی‌کند.

 قانونی که در عمل اجرا نشد

اگر قرار بود قانون سال ۸۶ مبنی‌بر حذف کنکور در سال ۸۹ اجرایی شود، ورودی سال ۹۹ دانشگاه‌ها، دهمین سال حذف کنکور را سپری می‌کردند، اما نه‌تنها قانون سال ۸۶ اجرایی نشد بلکه بخش‌هایی از قانون سال۹۲ نیز به دلیل مشکلات مختلفی که در ساختار آموزش‌وپرورش و وزارت علوم بود، اجرایی نشد. قانونی که به نظر می‌رسید از همان ابتدا توانایی حذف کنکور و به وجود آوردن راهی برای مقابله با آن پیدا نکرده است. محمدمهدی زاهدی، رئیس وقت کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در اردیبهشت‌ماه ۹۲ درباره عدم امکان حذف صددرصدی کنکور گفت: «سابقه تحصیلی براساس سه سال آخر دبیرستان لحاظ و اعلام شد در پنج سال باید حداقل ۸۵ درصد ظرفیت پذیرش دانشجو براساس سوابق تحصیلی صورت گیرد، علت اینکه پذیرش طبق سوابق صددرصد نشد، این بود که پژوهش‌ها و کارشناسی‌ها اجازه این کار را نمی‌داد، چون رشته‌های پرمتقاضی داریم که امکان‌ پذیرش دانشجو براساس سابقه تحصیلی صرف در آنها وجود نداشت.»

همین رشته‌های پرطرفدار باعث شد تعداد زیادی از داوطلبان به جای گرایش به رشته‌های بدون آزمون که از سال ۹۸ اجرایی شده و تنها براساس سوابق تحصیلی دانشجو می‌پذیرد، به سمت کنکور حرکت کنند. در قانون سال ۹۲ افزایش تاثیر معدل و در اختیار قرار دادن ۸۵ درصد ظرفیت دانشگاه‌ها با داشتن سوابق تحصیلی با شکست مواجه شده است. هامون سبطی، کارشناس آموزشی با بیان اینکه در اختیار قرار دادن ۸۵ درصد پذیرش دانشگاه‌ها براساس سوابق تحصیلی عملا اقدام جدیدی نیست، گفت: «وقتی می‌گویند ۸۵ درصد پذیرش باید براساس تاثیر سوابق تحصیلی باشد، دو مساله مطرح است؛ نخست آنکه ۸۵ درصد ظرفیت دانشگاه‌ها بدون کنکور تکمیل شود که هم‌اکنون این اتفاق افتاده و ۵/۸۷ درصد صندلی دانشگاه‌ها بدون کنکور در اختیار دانشجویان قرار گرفته است.» این کارشناس آموزشی گفت: «بحث دوم این است که سوابق تحصیلی در ۱۵ درصد باقی‌مانده ظرفیت دانشگاه‌ها نیز تاثیرگذار باشد، درحالی که امتحانات نهایی به این منظور طراحی نشده تا دهک‌های بالایی دانش‌آموزان کشور را رتبه‌بندی کند و با نمره ۲۰ نمی‌توان ۱۰۰ هزار داوطلب نخبه که برای  پنج هزار رشته‌محل رقابت می‌کنند، تفکیک کرد.»

سبطی ادامه داد: «در کنکور نمره‌بندی دقیق‌تر و ریزتر است و سوالات کنکور دهک‌های بالایی را از نظر علمی تفکیک می‌کند، اما امتحانات نهایی برای این است که دانش‌آموز از یک پایه وارد پایه دیگری شود و اگر قرار باشد امتحانات نهایی را برای ۱۰ تا ۱۵ درصد دهک بالایی دانش‌آموزان طراحی کنند، باید عمیق، غیرحفظی و تحلیلی باشد که دشوار شدن آن باعث افزایش جمعیت مردودی‌ها می‌شود.»

 سوابق تحصیلی هم پرید

همان‌طور که گفته شد سوابق تحصیلی در ابتدا به‌عنوان راهی برای عبور از کنکور بنا شد، اما اکنون تاثیر خاصی بر کنکور ندارد. مخالفت‌های داوطلبان و البته تغییر در تصمیم شورای پذیرش دانشجو باعث شد سوابق تحصیلی پس از گذشت هفت سال از این قانون هنوز به‌عنوان تاثیر قطعی در آزمون سراسری دیده نشود. از طرفی داوطلبان تنها یک سال قبل از برگزاری کنکور از نحوه تاثیر معدل خود در کنکور آگاهی یافته‌اند و همین موضوع اعتراضاتی را به همراه داشته است. ابراهیم خدایی، مهرماه سال ۹۸ با بیان اینکه هنوز درمورد تاثیر سوابق تحصیلی در کنکور ۹۹ تصمیم‌گیری نشده است، گفت: «سازمان سنجش برای کنکور ۹۹ سه تکلیف پیش‌رو دارد که تا پایان مهرماه نهایی می‌شود؛ یکی اعلام تاریخ دقیق آزمون است که باید با هماهنگی‌ها نهایی شود. حذفیات و منابع دروس نیز باید مشخص شود و دیگری نوع تاثیر سوابق تحصیلی است. در بحث تاثیر سوابق تحصیلی، شورای سنجش دارای دو مصوبه است. تاثیر قطعی برای ۹۸ و ۹۹ به تصویب رسید و با توجه به اعتراضات و درخواست داوطلبان مصوبه شورای سنجش تغییر کرد. مصوبه شورای سنجش این است که برای سال ۹۸ تاثیر سوابق تحصیلی مثبت خواهد بود. اما برای سال ۹۹ باید بررسی شود.»

 درواقع داوطلبان از مسئولان خواستند تصمیمات حداقل سه سال پیش از برگزاری کنکور اعلام شود تا آنها بتوانند براساس آن برنامه‌ریزی کنند، اما هنوز هم تنها یک سال پیش از برگزاری آزمون سراسری چگونگی تاثیر معدل سه سال افراد مشخص می‌شود.سوابق تحصیلی با نادیده گرفته شدن در کنکور درحال حذف از روند کنکور است و از طرفی تنها توانسته به‌عنوان راهکاری برای پر کردن ظرفیت رشته‌هایی استفاده شود که رقابت چندانی برای آن وجود ندارد. به نظر می‌رسد سوابق تحصیلی بیش از آنکه بر کنکور تاثیرگذار شود، با توجه به مصوبات اخیر درحال حذف از روند کنکور است و این یعنی در سال‌های پیش‌رو نیز همچنان شاهد حضور پررنگ کنکور و نگرانی و استرس داوطلبان ورود به دانشگاه هستیم.