ساختار بودجه کشور مانند یک ترازنامه، شامل دو بخش منابع و مصارف یا همان دریافت‌ها و پرداخت‌ها است. اگر دو بخش منابع و مصارف با یکدیگر برابر باشند، توازن بودجه برقرار است، اما از آنجا که معمولا درآمدها با یک بیش‌برآورد همراه است، بخشی از این منابع درآمدی محقق نمی‌شود. از این رو دولت برای عدم کسری بودجه، معمولا بخشی از تامین بودجه ارگان‌های مختلف را به‌عهده ارگان‌ها و نهادها می‌گذارد تا با کسب درآمد از راه‌های مختلف، بودجه موردنیاز خود را تامین کنند. این اعداد هرساله در لایحه بودجه از سوی دولت به مجلس شورای اسلامی ارائه و پس از بررسی نمایندگان مجلس در قالب قانون مصوب می‌شود.
دانشگاه‌ها به‌عنوان یکی از ارکان اصلی نظام آموزشی کشور جزء نهادهایی هستند که دولت هرساله در لایحه بودجه، مبالغی را برای آنها در نظر می‌گیرد، اما طبق اظهارنظر روسای دانشگاه‌ها، بودجه دولتی کفاف هزینههای دانشگاه‌ها را نمی‌دهد و لذا دانشگاه‌ها باید به فکر منابع درآمدی دیگری برای خود باشند. بدیهی است که دولت‌ها معمولا ترجیح می‌دهند به جای اختصاص بودجه به دانشگاه‌ها، این نهادها را به‌سمت درآمدزایی و تامین بودجه موردنیاز خود ببرند؛ موضوعی که طبق آمار به‌دست آمده در لایحه بودجه سال آینده رشد قابل‌توجهی داشته است.
بررسی بودجه درآمدی ۱۰ دانشگاه بزرگ دولتی
دولت هرساله در پیوست۲ لایحه بودجه، میزان درآمدها، واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و واگذاری دارایی‌های مالی ارگان‌ها و نهادهای مختلف را به تفصیل تشریح می‌کند. بررسی اعداد و ارقام منابع درآمدی چند دانشگاه بزرگ کشور در لایحه بودجه سال ۹۹ و مقایسه آن با سال ۹۸ نشان میدهد آنچه دولت در سال ۹۹ به‌عنوان منابع درآمدی اختصاصی دانشگاه‌ها در نظر گرفته، نسبت به سال ماقبل و سال‌های ماقبل آن افزایش چشمگیری داشته است. به عبارت دیگر، در لایحه بودجه، سهم درآمدی دانشگاه‌ها از کل بودجه را افزایش داده است.
این بدان معناست که دانشگاه‌ها باید درآمدهای خود را افزایش دهند. دانشگاه‌ها عموما به چهار روش، کسب درآمد می‌کنند که مهمترین آنها، درآمدهای حاصل از خدمات آموزشی و فرهنگی و درآمدهای حاصل از خدمات رفاهی دانشجویی است. معمولا دانشجویانی که در آزمون ورودی دانشگاه‌ها موفق به قبولی در رشته‌های روزانه نشده‌اند، امکان قبولی در دوره‌های شبانه یا غیرانتفاعی را دارند که بابت تحصیل در این دانشگاه‌ها باید هزینه پرداخت کنند.
این هزینه، منبع درآمدی دانشگاه از بخش خدمات آموزشی و فرهنگی محسوب می‌شود. ارائه خدمات رفاهی به دانشجویان مانند ارائه خوابگاه با درجه کیفی و قیمت‌های متفاوت نیز در زمره منابع درآمدی دانشگاه‌ها است که سالانه در لایحه بودجه رقمی از سوی دولت برای آن در نظر گرفته می‌شود. بدیهی است که دانشگاه‌ها با ارائه این خدمات، درصدد کسب منابع درآمدی بیشتری هستند و لذا می‌‌کوشند با ارائه خدمات مختلف رفاهی- آموزشی درآمد بیشتری کسب کنند.
دانشگاه تهران؛ صدرنشین بودجه درآمدی
در این گزارش منابع درآمدی ۱۰ دانشگاه دولتی معتبر و بزرگ کشور (مستقر در استان تهران) مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفته است. نتیجه‌ای که از ارزیابی وضعیت درآمدی این دانشگاه‌ها حاصل شد، این است که دانشگاه‌ها باید سهم درآمدی خود را در بودجه افزایش دهند. همان‌طور که در جداول مذکور در این گزارش آمده، سهم درآمدی دانشگاه تهران در سال ۹۹ معادل ۳۰۸ میلیارد تومان است که در میان دانشگاه‌های مورد بررسی بیشترین سهم را دارد. به عبارت دیگر، دانشگاه تهران باید در سال ۹۹ با ارائه خدمات مختلف، ۳۰۸ میلیارد تومان درآمد کسب کند. این رقم برای دانشگاه الزهرا(س) ۱۶ میلیارد تومان است که در میان دانشگاه‌های مورد بررسی کمترین سهم را در لایحه بودجه دارد.
دانشگاه خوارزمی و صنعتی خواجه‌نصیر‌الدین طوسی در سال ۹۹ باید ۴۰ میلیارد تومان درآمدزایی برای تامین منابع مالی خود داشته باشند. این سهم برای دانشگاه‌های تربیت‌مدرس، علامه طباطبایی، شاهد و دانشگاه شهیدبهشتی هریک به ترتیب ۵۲ میلیارد تومان، ۹۴ میلیارد تومان، ۲۱۰ میلیارد تومان و ۱۴۰ میلیارد تومان است. دانشگاه صنعتی شریف و صنعتی امیرکبیر نیز هر کدام در لایحه بودجه سال ۹۹ باید به ترتیب ۱۵۴ و ۱۰۲ میلیارد تومان درآمد داشته باشند.
سهم دانشگاه شاهد؛ فقط ۳ درصد
اگر مجموع درآمد آموزشی و رفاهی ۱۰ دانشگاه مورد بررسی در این گزارش را نسبت به درآمد کل این دانشگاه‌ها در لایحه بودجه سال ۹۹ بسنجیم، آمار قابل‌توجهی به دست می‌آید. برای مثال سهم درآمد دانشگاه تهران از ارائه خدمات آموزشی و رفاهی نسبت به کل درآمد این دانشگاه، ۴۷ درصد است. به این معنا که دانشگاه تهران از طریق ارائه خدمات آموزشی و رفاهی، ۴۷ درصد از بودجه موردنیاز خود را تامین می‌کند. این رقم برای دانشگاه خوارزمی ۶۴ درصد است که بیشترین سهم را در میان دانشگاه‌های مورد بررسی دارد. سهم دانشگاه شاهد از این منبع درآمدی، سه درصد کل بودجه درآمدی این دانشگاه است که در میان دانشگاه‌های مورد ارزیابی کمترین سهم را دارد. دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه الزهرا(س) نیز هرکدام ۴۷درصد از منابع درآمدی خود را باید از طریق ارائه خدمات رفاهی و آموزشی تامین کنند. این سهم برای دانشگاه‌های صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی و امیرکبیر هر کدام ۵۴ درصد است.
رشد ۱۲۷ درصدی بودجه درآمدی دانشگاه شهید بهشتی
در آمار به دست‌آمده از بودجه درآمدی دانشگاه‌های مورد بررسی از دو منبع درآمدهای حاصل از خدمات آموزشی و فرهنگی و خدمات رفاهی دانشجویی چند نکته حائز اهمیت است. در سال ۹۹ از ۱۰ دانشگاه مورد بررسی، بودجه درآمدی هفت دانشگاه از دو منبع مذکور بین ۹ تا ۱۲۷ درصد افزایش نسبت به سال گذشته داشته است. بودجه درآمدی دو دانشگاه خوارزمی و دانشگاه شاهد در لایحه بودجه سال ۹۹ نسبت به ۹۸ بدون تغییر باقی مانده و بودجه درآمدی دانشگاه الزهرا(س) رشد منفی داشته است. به این معنا که سهم درآمدی دانشگاه الزهرا(س) از دو منبع مذکور از کل بودجه درآمدی نسبت به سال گذشته، نه‌تنها افزایش نیافته، بلکه کاهش یافته است.
بودجه درآمدی دانشگاه شهیدبهشتی از ارائه خدمات رفاهی و دانشجویی در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ معادل ۱۲۷ درصد رشد داشته است که بیشترین رشد را شامل می‌شود. بودجه درآمدی دانشگاه شاهد نیز در همین بخش، تنها با یک درصد کمترین میزان رشد را داشته است. رشد بودجه درآمدی دانشگاه‌ها این نکته را گوشزد می‌کند که دانشگاه‌ها در سال آینده برای تامین بودجه خود باید به سمت درآمدزایی و افزایش هزینههای رفاهی حرکت کنند و این امر می‌تواند دانشگاه‌ها را در بستر زمان از رسالت اصلی خود دور کند.
زهرا فریدزادگان
- 16
- 5
