ژاوی؛ کسی که بیش از همه به بارسلونا شبیه است

ژاوی معادل فوتبالی دیو لاپلاس، بعد از ۱۷ سال بازی در بارسلونا و ۴ سال حضور پرسود از نظر مالی در السد قطر از فوتبال کناره می‌گیرد در حالی که هیچ کس در تاریخ ورزش به اندازه این اسپانیایی بااستعداد کنترل اتفاقات پیرامونش را در دست نداشته؛ حتی هیچ کس به اندازه او در انجام وظیفه ظاهرا ساده دریافت توپ و تعیین مقصد بعدی‌اش تبحر نداشته. او طوری بازی می‌کرد که انگار می‌داند در آینده چه اتفاقی می‌افتد و تنها نقشه راهی که برای ترسیم برنامه بازی به آن احتیاج داشت، ضربه شروع مسابقه بود.

او در مرکز دو تا از مسلط‌ترین تیم‌های این قرن بود و او بیش از هر کسی، هر کسی شامل تیری آنری، جرارد پیکه و حتی لیونل مسی سبک بازی بارسلونا و اسپانیا را دیکته کرد. بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲، او دو قهرمانی لیگ قهرمانان، سه قهرمانی لالیگا، دو قهرمانی جام ملت‌های اروپا و یک جام جهانی به دست آورد، تقریبا هر جامی که امکان بردنش وجود داشت.

با این وجود، از آنجا که بازی او ساده به نظر می‌رسید تا جایی که خیلی‌ها تصور کردند انجامش چندان سخت نیست، سال‌ها طول می‌کشد آنطور که شایسته است، مورد تحسین قرار بگیرد. حتی وقتی بهترین بازیکن یورو ۲۰۰۸ شد در میانه سالی که با آمدن پپ گواردیولا به تیم اول بارسلونا بی‌نظیرترین سلطه تاریخ معاصر فوتبال باشگاهی شکل گرفت، سایت دیلی میل در معرفی پنج بازیکن نامزد جایزه بازیکن سال فیفا نوشت: «بهترین بازیکنان جهان و ژاوی». ارزش او هنوز هم مشخص نشده؛ مجله فورفورتو در میان بهترین بازیکنان تاریخ فوتبال او را در رده پنجاهم قرار داد که به اندازه همان «و ژاوی» مضحک بود.

شاید سختی ارزیابی، ریشه در تفاوت او با ستاره‌های خط میانی قبلی داشت، از مبارزان خستگی‌ناپذیر مثل روی کین و پاتریک ویرا گرفته تا بازیسازهای فانتزی مثل کاکا و پاول ندود. سبک ژاوی تضاد آشکاری با بهترین بازیکن جام جهانی ۲۰۰۶ زین‌الدین زیدان داشت که حتی در ۳۴ سالگی چشمگیر بود و تماشاگران هر لحظه منتظر هنرنمایی‌اش بودند.

ژاوی هرگز آنطور بازی نکرد. او بازی را تحت فرماندهی داشت بدون آنکه خودنمایی کند. با یک حرکت ناگهانی و غیرمنتظره یا پاسی که دو لایه دفاعی را می‌شکافت، اثرگذاری‌اش را ثابت می‌کرد. هر کس می‌خواست بداند دانشش از فوتبال چقدر ناچیز است باید تلاش می‌کرد حرکت بعدی او را پیش‌بینی کند، گزینه‌هایش را سریعتر از تصور شما بررسی و بهترین را انتخاب می‌کرد.

بعد از قهرمانی اسپانیا در جام جهانی ۲۰۱۰، سبک بازی تیم مشهور به تیکی‌تاکا از همه جهان دلربایی کرد. برندان راجرز از سوانزی گرفته تا لیورپول این شیوه را جست‌وجو می‌کرد. آمدن یورگن کلینزمن به تیم ملی آمریکا در سال ۲۰۱۱ با وعده فوتبال مالکانه انجام شد اما فاصله نسخه اورژینال با تقلیدکننده‌ها بیشتر از این حرف‌ها بود.

در سال‌های ۲۰۱۲-۲۰۰۸ تیم‌هایی مثل اینترمیلان ژوزه مورینیو گاهی بر سر راه ژاوی و آندرس اینیستا وقفه ایجاد کردند اما در حقیقت پیشرفت استراتژی‌های مقابله‌ای بود که در نهایت به شکست تیکی‌تاکا انجامید. طولانی‌ترین بخش صفحه تیکی‌تاکا در ویکی‌پدیا درباره راهبردهای تیم‌های دیگر برای شکست اسپانیا و بارسلونا بود که با پیروزی تیم ملی آمریکا برابر اسپانیا در نیمه‌نهایی جام کنفدراسیون‌ها در سال ۲۰۰۹ شروع شد؛ نخستین باخت اسپانیا بعد از ۳۶ مسابقه.

بعد از دستاورد اتلتیکومادرید دیگو سیمئونه در قهرمانی سال ۲۰۱۴ لالیگا و حذف اسپانیا در مرحله گروهی جام جهانی برزیل، سال‌های افول ژاوی آغاز شده بود و او پا به سن گذاشت. بارسلونا خودش را منطبق کرد و با رو آوردن به سرعت در پنج سال اخیر چهار بار قهرمان لالیگا شده. اسپانیا به آن سبک شیفتگی بیشتری نشان داد و بعد از عملکرد خوب در مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۸ در نخستین مرحله حذفی برابر میزبان شکست خورد. حتی منچسترسیتی پپ گواردیولا هم تلاش نمی‌کند کار بارسلونای ژاوی را تکرار کند.

گام بعدی ژاوی مربیگری است. شاید در قطر و السد شروع کند و حتی تیم ملی این کشور را در آستانه میزبانی دوره بعدی جام جهانی به دست بگیرد. توقفگاه‌های دیگری هم شاید در راه باشند اما مقصد نهایی او اجتناب‌ناپذیر است: بارسلونا. هیچ‌کس به اندازه او به سبک بارسلونا پایبند نیست، حتی در قطر فیلسوف اخلاقی باشگاه بود و منبعی برای ارجاع موضوعات متعدد مربوط به بارسا که یکی از رایج‌ترین آنها درباره سبک بازی غول کاتالان بود.

او در بیانیه بازنشستگی‌اش هم گفت: «من عاشق تماشای بازی تیم‌هایی هستم که ابتکار عمل را به دست می‌گیرند و هجومی بازی می‌کنند، این بازگشت به همان اصلی است که ما از بچگی عاشقش بودیم یعنی فوتبال مالکانه.»

هر گاه که او به بارسلونا برگردد، این مکتب فکری آزمایش می‌شود. آیا او می‌آموزد که انعطاف‌پذیر باشد؟ یا اینکه راهی پیدا می‌کند برای حل مشکلی که از روزهای اوج او، جهان برایش درست کرد. راستی چطور می‌شود بدون ژاوی مثل ژاوی بازی کرد؟

کمک‌مربی بعدی بارسلونا

رابطه میان ژاوی و بارسلونا طوری است که نمی‌توان میان این هافبک و تیم محبوبش جدایی تصور کرد. حتی وقتی تصمیم به جدایی گرفت و به السد رفت، روابطش را با این باشگاه کمرنگ نکرد و در مورد مسائل مختلف مربوط به بارسا اظهارنظر کرد. فصل قبل، او دوره مربیگری یوفا را همراه با رائول و ژابی آلونسو و همچنین ویکتور والدس و مارکوس سنا گذراند. با شروع فصل بعد، این دوره تکمیل می‌شود و ژاوی مدرک مربیگری حرفه‌ای خود از یوفا را دریافت می‌کند و می‌تواند به‌طور حرفه‌ای کارش را آغاز کند اما این اسطوره بارسا دوران پس از بازی را با دستیاری یک مربی باتجربه‌تر آغاز می‌کند. ژاوی ۳۹ساله که سابقه هشت قهرمانی لالیگا را دارد شاید دوران مربیگری را در نوکمپ آغاز کند و می‌توان گفت یکی از کاندیداهای باشگاه برای جانشینی ارنستو والورده محسوب می‌شود. این مربی باسکی بعد از دو حذف تحقیرآمیز از لیگ قهرمانان اروپا جایگاه متزلزلی روی نیمکت آبی‌اناری‌پوشان دارد اما بارسا به کسی رو می‌آورد که تجربه کافی داشته باشد و آن ژاوی نیست. قطعا هر کسی که روی نیمکت بنشیند، ژاوی می‌تواند دستیار او باشد. شاید این چهره بعدی کیکه ستی ین یا اریک تن هاگ باشد که به‌ترتیب در رئال بتیس و آژاکس عملکرد خوبی داشتند. این امکان هم وجود دارد که ژاوی به تیم «ب» بارسلونا برود؛ البته با توجه به اینکه خاوی گارسیا پیمینتا خیلی خوب با بااستعدادترین بازیکنان آکادمی کار کرده است، این انتقال چندان عقلایی نیست. بنابراین راه پپ گواردیولا به سوی مربیگری بارسا شاید برای ژاوی فراهم نباشد اما این اسطوره می‌تواند به اندازه پپ موفق باشد.