شائبه افزایش قیمت دلار برای جبران کسری بودجه | تحمل بازار تا کجاست؟

روزنامه جهان صنعت نوشت: دلار این روزها ترمز بریده است؛ گویی هر لحظه و هر روز باید نگران بود که سرانجام سقف پرواز قیمت دلار تا کجاست؟ آنچه افزایش قیمت دلار را بیش از این نگران‌کننده می‌کند، نه‌تنها حقوق‌بگیران طبقه متوسط و کارگری است، بلکه بازار هم تاب‌آوری خود را محک می‌زند، افزایش قیمت دلار یعنی اطمینان به قیمت‌ها در بازار تجاری- صنعتی وضعیتی ژلاتینی دارد. اکنون پرسش این است؛ تحمل بازار تا کجاست؟

در معاملات روز گذشته بازار ارز، اسکناس آمریکایی یک پله دیگر بالا رفت و وارد کانال قیمتی ۳۶ هزار تومانی شد. به این ترتیب از هفته گذشته تا پایان معاملات دیروز ۳ هزار تومان به قیمت دلار افزوده شده است.

در خصوص دلایل افزایش سرعت رشد دلار کارشناسان به فاکتورهای متعددی از قبیل تشدید تنش‌های سیاسی ایران با غرب، فضای متشنج داخلی، هجوم نقدینگی از بازارهای سرمایه و مسکن به سمت بازار ارز و همچنین انتظارات تورمی اشاره می‌کنند. برخی نیز به تشدید کسری بودجه دولت در ماه‌های پایانی سال اشاره کرده و سکوت بانک مرکزی در برابر افزایش قیمت دلار را معنادار می‌دانند. هرچند بالا بودن تحرکات بازار پیش‌بینی‌ها را به سمت تداوم روند افزایشی قیمت اسکناس آمریکایی در روزهای پیش‌رو کشانده، اما بررسی‌ها از قفل شدن معاملات بازار و افزایش تعداد خریداران ارز حکایت دارد. اما با توجه به زمزمه‌هایی که از آزادسازی ارزهای بلوکه‌شده ایران در روزهای گذشته به گوش می‌رسد، آیا بانک مرکزی قادر خواهد بود عقبگرد قیمتی دلار در بازار ارز را ممکن کند؟

افزایش ۳ هزار تومانی قیمت دلار

در معاملات روز گذشته بازار ارز روند صعودی قیمت‌ها ادامه داشت به طوری که دلار توانست یک قدم دیگر جلو بیفتد و به بالاترین نرخ خود در سال‌های گذشته دست یابد. آن‌طور که بررسی‌ها نشان می‌دهد نرخ دلار در معاملات پیش از ظهر دیروز با نرخ ۳۵ هزار و ۹۰۰ تومان در حال معامله بود. با این حال افزایش هیجانات در میان معامله‌گران در نهایت اسکناس آمریکایی را وارد کانال قیمتی ۳۶ هزار تومانی کرد. این نرخ نسبت به نرخ‌های ثبت‌شده در ابتدای معاملات هفته گذشته بیش از ۳ هزار تومان بالاتر است.

قیمت دلار در بازار توافقی نیز افزایشی بوده و طبق بررسی‌ها وارد کانال قیمتی ۳۴ هزار تومانی شده است. نکته قابل توجه اما این است که فضای این روزهای بازار ارز بسیار متشنج شده است. هرچند پیش از این نیز شاهد صف‌های طویل خرید دلار پشت در صرافی‌ها بودیم، اما در روزهای گذشته افراد بیشتری به صف خرید دلار پیوسته‌اند. آن‌طور که بررسی‌های میدانی نیز نشان می‌دهد، معاملات این روزهای بازار ارز قفل شده است.

از یک سو برخی دلارهای خانگی خود را به بازار آورده‌اند و امیدوارند که با فروش آن در اوج قیمتی به سود برسند. از سوی دیگر اما گفته می‌شود که در فضای هیجانی بازار ارز کسی دلار نمی‌فروشد و همه خریدار این ارز خارجی شده‌اند.

دلایل تاخت و تاز دلار

اما تاخت و تاز دلار در بازار چه دلایلی دارد؟ در روزهای اخیر تحلیل‌های مشابهی در این خصوص ارائه شده است. خروج نقدینگی از بازارهایی همچون بورس و مسکن و حرکت آن به سمت بازار ارز و سکه یکی از دلایلی است که در این خصوص عنوان می‌شود. از سوی دیگر تشدید تنش‌های سیاسی ایران با غرب و اشاعه اخبار سیاسی در خصوص روند مذاکرات موضوع دیگری است که بر هیجانات قیمتی بازار ارز افزوده است. از سوی دیگر آمارهای نگران‌کننده‌ای که از شاخص‌های عملکردی اقتصاد منتشر می‌شود نیز به عامل دیگری در این رابطه تبدیل شده و دلار را در مسیر صعودی قرار داده است. در این خصوص می‌توان به تازه‌ترین آمارهای ارائه‌شده از سوی بانک مرکزی اشاره کرد. براساس این آمارها، حجم نقدینگی تا پایان مرداد ماه سال جاری به ۵۴۰۱ هزار میلیارد تومان رسیده است که حاکی از رشد ۸/۳۷ درصدی آن نسبت به مدت مشابه سال گذشته است. این میزان رشد نقدینگی دو دلیل عمده است؛ نخست رشد نزدیک به ۳۹ درصدی مطالبات بانک مرکزی از دولت و دوم رشد نزدیک به ۱۷ درصدی مطالبات بانک مرکزی از بخش بانکی. افزایش ضریب فزاینده پول به ۰۳/۸ نیز شاهدی بر این مدعاست که روند خلق پول در اقتصاد با سرعت ادامه دارد.

شائبه افزایش قیمت دلار برای جبران کسری بودجه

به گواه کارشناسان، رکوردشکنی خلق پول و حجم بالای نقدینگی یکی از دلایل اصلی رشد قیمت دلار محسوب می‌شود. در حقیقت دلار معلول رشد نقدینگی و تورمی است که در سایه آن ایجاد می‌شود. آخرین آمارهای ارائه شده از سوی مرکز آمار نیز نشان می‌دهد که نرخ تورم در پایان مهر ماه امسال به ۴۳ درصد رسیده و کماکان در حال صعود است. بنابراین اگر بخواهیم ریشه‌های اقتصادی افزایش قیمت دلار را شناسایی کنیم باید به فاکتورهایی از قبیل پایه پولی، نقدینگی، تورم و همچنین رشد پایین اقتصادی اشاره کنیم. اما همانطور که اشاره شد افزایش قیمت دلار دلایل سیاسی هم دارد. در روزهای اخیر بار دیگر خبرهایی در خصوص به بن‌بست رسیدن مذاکرات و مشخص نبودن سرنوشت برجام منتشر شده است.

از سوی دیگر فضای داخلی کشور نیز متشنج است و ۵۰ روز است که کشور درگیر اعتراضات خیابانی شده است. اما علاوه بر موارد یادشده، برخی به موضوع کسری بودجه دولت اشاره و آن را یکی از دلایل بالا رفتن قیمت دلار عنوان می‌کنند.

به باور کارشناسان، افزایش قیمت دلار دولت را قادر می‌سازد که بخش زیادی از کسری بودجه‌اش را تامین کند و از همین روست که در برابر جهش قیمت دلار سکوت کرده است.

هرچند در روزهای گذشته رییس بانک مرکزی اعلام کرده که ارزهای جدیدی در راه بازار هستند و می‌تواند بر روند تقاضا تاثیر بگذارد. با این حال هنوز مشخص نیست که این گفته‌ها تنها بازی روانی است و یا حرکتی در راستای کاهش هیجانات بازار. در عین حال مساله آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده بار دیگر نیز به میان آمده است. اما این بار نیز مشخص نیست که آیا این ارزها بالاخره به چرخه اقتصادی کشور راه می‌یابند یا خیر.

کارنامه مردود دولت سیزدهم

در مجموع می‌توان گفت که کارنامه دولت سیزدهم در زمینه مدیریت بازار ارز مردود است. سال گذشته و در زمان روی کار آمدن دولت ابراهیم رییسی، قیمت دلار در بازار آزاد حدود ۲۶ هزار تومان بود که اکنون به ۳۶ هزار تومان رسیده است. به این ترتیب ظرف یک سال و چند ماه، دلار حدود ۴۰ درصد رشد داشته است. سقوط تدریجی ارزش ریال در دولت سیزدهم در حالی ادامه دارد که تصمیم‌گیران به کرات از چشم‌انداز روشن اقتصادی و بهبود شاخص‌های عملکرد اقتصادی خبر می‌دهند. با این حال تشدید تحریم‌ها و سیاستگذاری‌های نامناسب در حوزه‌های مختلف اقتصادی موانعی جدی در برابر حل چالش‌های موجود محسوب می‌شوند. به این ترتیب مادامی که تغییری در وضعیت سیاسی و اقتصادی کشور ایجاد نشود و نااطمینانی‌ها تشدید شود نمی‌توان به تقویت ارزی ریال در برابر دلار و سایر ارزهای خارجی امیدوار بود.

پیمان مولوی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» مطرح کرد:۳ فاکتور رشد تقاضای دلار

پیمان مولوی، تحلیلگر اقتصادی در گفت‌وگوی خود با «جهان‌صنعت» گفت: هیجانات این روزهای بازار ارز دلایل متعددی دارد. از یک سو، ریسک جدیدی در دو ماه گذشته بر بازارهای مالی تحمیل شده که تقاضا برای خرید دلار را بیشتر کرده است. از سوی دیگر نیز به نظر می‌رسد نزدیک شدن به انتهای سال و تشدید کسری بودجه، موتور افزایش قیمت دلار را روشن کرده تا دولت بتواند از شکاف قیمت بازار آزاد و نرخ‌های دولتی بهره‌مند شود.

رشد نقدینگی اما موضوع مهم دیگری است که محدوده نوسان آن به ۳۸ درصد رسیده حال آنکه نرخ رشد اقتصادی کمتر از سه درصد است. این سه عامل در کنار یکدیگر تقاضا برای دلار را بالا برده‌اند و زمینه‌ساز افزایش قیمت ارز شده‌اند. افزایش تقاضای دلار در بازار حواله و با هدف خروج سرمایه و در بازار نقدی نیز با هدف حفظ ارزش دارایی ریالی در بازار شکل گرفته است.

وی اظهار کرد: در شرایطی که بازار ارز با ریسک سیاسی و اقتصادی بالا مواجه می‌شود تقاضا برای دلار فیزیکی نیز به صورت طبیعی بالا می‌رود. نباید فراموش کنیم که فاکتورهای یادشده پیش از این نیز در بازار وجود داشتند و بر قیمت دلار تاثیر می‌گذاشتند، اما نکته مهم و اساسی در دوره کنونی این است که دلار چند روز می‌تواند در نرخ‌های تازه کشف‌شده خود ماندگار شود. اگر نگاهی به وضعیت بازار ارز بیندازیم متوجه می‌شویم که در دوره‌های گذشته نیز حرکت سریع دلار اتفاق افتاده است. با این حال نرخ‌های بالای دلار چندان ماندگار نبودند و مجددا به سمت نرخ‌های تعادلی کشیده شدند. بنابراین می‌توان پیش‌بینی کرد که براساس یک روند خاص شاهد رسیدن دوباره دلار به یک نقطه تعادلی خواهیم بود اما اینکه نقطه تعادلی از نرخ‌های ۳۲ و ۳۳ هزار تومان به نرخ‌های ۳۵ و ۳۶ هزار تومانی برسد به رویدادهای آتی کشور بستگی دارد.

مولوی تشریح کرد: پیش از این پیش‌بینی می‌شد که قیمت دلار برای سال‌های ۱۴۰۲، ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ افزایشی باشد و در سال ۱۴۰۴ به ۶۰ هزار تومان هم برسد. اما با توجه به سرعت گرفتن تورم در اقتصاد و ناتوانی سیاستگذار برای مقابله با آن، احتمال اینکه دلار یک سال زودتر از موعد پیش‌بینی شده به نرخ ۶۰ هزار تومان برسد وجود خواهد داشت. فارغ از همه مسائل مورد اشاره، اقتصاد زمانی می‌تواند از این شرایط عبور کند که رشد اقتصادی داشته باشد و نقدینگی را کنترل کند. این دوعامل در کنار یکدیگر موجب می‌شوند که قدرت برابری ریال در برابر دلار حفظ شود.

به گفته وی، قدرت برابری ریال با دلار از مسیر رشد اقتصادی و کنترل نقدینگی می‌گذرد با این حال ما هم در بحث کنترل نقدینگی و هم در زمینه ایجاد رشد اقتصادی دچار مشکل هستیم. اگر ریسک‌های سیاسی را نیز به این مسائل اضافه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که افزایش تقاضا برای دلار طبیعی است. از سوی دیگر نباید فراموش کنیم که بازار سرمایه و بازار مسکن به دلیل نقدشوندگی پایینی که دارند از جذب نقدینگی پایینی برخوردار هستند و همین مساله نیز سرمایه‌های مردمی را به سمت بازارهای با نقدشوندگی بالا مانند ارز و سکه می‌کشاند. ناگفته نماند که شاخص جهانی دلار نیز در یک سال گذشته از ۹۵ واحد به ۱۱۲ رسیده و پیش‌بینی می‌شود که تا سال آینده به ۱۲۰ واحد هم برسد. تاثیر این موضوع بر نرخ واقعی دلار را نیز نمی‌توان نادیده گرفت.

این تحلیلگر اقتصادی خاطرنشان کرد: بانک مرکزی به صورت استاندارد باید سمت عرضه بازار را تقویت کند اما اگر اینکه در شرایط کنونی بانک مرکزی بتواند اقدام به تزریق ارز به بازار کند و نرخ دلار را به پایین‌تر از نقطه تعادلی بازار برساند کمی دور از انتظار به نظر می‌رسد. به این ترتیب بانک مرکزی برای اینکه بتواند دلار را در یک محدوده تعادلی نگه دارد باید نقدینگی و تورم را کنترل و در مسیر رشد اقتصادی حرکت کند.

با این حال از سال ۹۷ تاکنون، بانک مرکزی نرخ بهره حقیقی را در محدوده منفی ۱۵ تا ۲۰ درصد نگه داشته است و همین نرخ بهره منفی در تقاضای سوداگرانه در بازارهای موازی دمیده و زمینه‌ساز افزایش تقاضای ارز شده است. نباید فراموش کنیم که بانک مرکزی یک نهاد تصمیم‌گیر در زمینه سیاست‌های پولی است اما نرخ تورم در ۵ سال گذشته و در سایه سیاست‌های بانک مرکزی بالای ۳۰ درصد بوده و در برهه کنونی نیز به حدود ۴۵ درصد رسیده است. این موضوع ناشی از ناکارآمدی سیاست‌های پولی هر کشوری از جمله ایران است که نتیجه آن ملتهب شدن بازارهای موازی از جمله ارز و سکه و کاهش ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی است.