واکنش باستان‌شناسان به ادعای کشف «قدیمی‌ترین هرم جهان»

این یکی از هیجان‌انگیزترین داستان‌های علمی سال ۲۰۲۳ بود. ماه گذشته محققان ادعا کردند سایت گانونگ پادانگ (Gunung Padang) در غرب جاوه اندونزی، قدیمی‌ترین هرم ساخته دست بشر در جهان است و احتمالاً بیش از ۲۵۰۰۰ سال قدمت دارد. 

به گزارش فرادید، چنین قدمتی بی‌سابقه است. اِستون هِنج و قدیمی‌ترین اهرام مصر تنها چند هزار سال قدمت دارند، در حالی که رکورددار قبلی، بناهای سنگی گوبِکلی تپه ترکیه، حدود ۱۱۰۰۰ سال قدمت دارند. 

اما گانونگ پادانگ بیش از دو برابر این مگالیت‌های باستانی قدمت دارد؟ محققان ادعا کردند «شواهد به دست آمده از این سایت نشان داده که آن زمان، شیوه‌های ساخت و ساز پیشرفته وجود داشته، زمانی که کشاورزی نیز هنوز اختراع نشده بود.» 

این ادعا در سراسر جهان خبرساز شد، اما از آن زمان، بسیاری از باستان‌شناسان واکنش شدیدی به آن نشان داده و گفته‌اند هیچ یک از شواهد ارائه‌شده، نتیجه‌گیری در مورد قدمت بی‌سابقه این سایت را توجیه نمی‌کند. استدلال آن‌ها این است که این سکونتگاه احتمالاً ۶۰۰۰ تا ۷۰۰۰ سال پیش ساخته شده نه پیش‌تر از آن. 

فلینت دیبِل، باستان‌شناس دانشگاه کاردیف، گفته است: «داده‌هایی که در این مقاله ارائه شدند، هیچ پشتیبانی برای این نتیجه‌گیری نهایی که این سکونتگاه فوق‌العاده قدیمی است، ارائه نمی‌کنند. با این حال، این چیزی است که تیتر خبرها شده و من بسیار از انتشار این مقاله متعجبم!» 

این واکنش شدید، سردبیران Archaeological Prospection را که توسط Wiley منتشر می‌شود، وادار به انجام تحقیقات کرده است. نویسنده اصلی مقاله، پروفسور دَنی هیلمَن ناتاویجاجا، زمین‌شناس آژانس ملی تحقیقات و نوآوری اندونزی، هفته گذشته اعلام کرد که آن‌ها فعالانه درگیر رسیدگی به این نگرانی‌ها هستند: «هدف تحقیقات، رسیدگی به نگرانی‌های مطرح‌شده توسط اشخاص ثالث در مورد محتوای علمی مقاله ماست.» 

جر و بحث با این خبر شدت گرفت که این مقاله توسط نویسنده جنجالی بریتانیایی یعنی گراهام هَنکاک تصحیح شده است. او عموما ادعا می‌کند فرهنگی که روزگاری، پیچیده و باستانی بوده و متعاقباً در یک حادثه کیهانی از بین رفته، علم، فناوری، کشاورزی و معماری تاریخی را برای این انسان‌های اولیه به ارمغان آورده که پس از آخرین عصر یخبندان در جهان ساکن شدند و گانونگ پادانگ می‌تواند نمونه‌ای از آثار دستی آن‌ها باشد. 

بیشتر دانشمندان این عقاید را به سخره گرفته‌اند. مارک دیفانت زمین‌شناس در یکی از نقدهایش گفته است: «او دست به دامان افسانه‌ها و تفاسیر خیالی و اغلب نادرست از مکان‌های باستان‌شناسی شده است. یا همان طور که بیل فارلی، باستان‌شناس دانشگاه ایالتی کانکتیکات جنوبی در نیوهیون گفته است، نظریه‌ای که می‌گوید گروهی از حکیمان باستانی هر آنچه را که می‌دانیم به ما آموختند، تاریخ را بیش از اندازه ساده کرده و همچنین مردم بومی را از این ادعا سلب می‌کند که آن‌ها فرهنگ باستانی و صنایع دستی پیچیده خودشان را توسعه دادند.» 

گانونگ پادانگ که میان نخل‌ها و مزارع چای، تقریباً ۳۰۰۰ فوت بالاتر از سطح دریا و در ۷۵ مایلی جنوب جاکارتا قرار دارد، از مجموعه‌ای از تراس‌های سنگی تشکیل شده که بالای یک آتشفشان خاموش قرار گرفته‌اند. تکه‌های سفال نشان می‌دهد قدمت این مکان چند هزار سال است. 

با این حال، پروفسور دَنی هیلمَن و تیمش استدلال می‌کنند که استفاده آن‌ها از رادار نفوذی زمین نشان داده است که زیر ساختمان اصلی چندین لایه عمیق‌تر دست‌ساز وجود دارد که پایین‌ترین آن‌ها (هسته گدازه‌ای سخت‌شده) نشانه‌هایی از «مجسمه‌کاری دقیق» را در خود دارد. 

تصویری خیالی از هرمی که ادعا شده در گانونگ پادانگ وجود داشته است

این تیم گزارش می‌دهد که نمونه‌های خاک استخراج‌شده از مواد حفاری‌شده از تپه در اعماق زیر سایت، قدمت ۲۷۰۰۰ تا ۱۶۰۰۰ساله دارند. این تیم نتیجه گرفته است که گانونگ پادانگ شواهد روشنی در خود دارد که نشان می‌دهد ساخت آن می‌تواند به ۲۵۰۰۰ سال یا پیشتر بازگردد، زمانی که سیاره هنوز در آخرین عصر یخبندان بوده است. 

اما این ادعا توسط دیبِل و دیگران رد شده است. آن‌ها میگویند پروفسور هیلمَن و تیم او هیچ مدرکی دال بر اینکه مواد دفن‌شده دست‌ساز هستند، ارائه نمی‌کنند. آن‌ها می‌گویند ممکن است این سایت بیش از ۲۰۰۰۰ سال قدمت داشته باشد، اما احتمالاً منشأ طبیعی داشته است، زیرا هیچ مدرکی دال بر حضور انسان مانند یک قطعه استخوان یا اثر باستانی در خاک وجود ندارد. 

دیبِل می‌گوید: «اگر به کاخ وِست‌مینستِر بروید و از هفت متر زیر زمین نمونه‌ای از خاک بردارید، شاید قدمت آن به ۴۰۰۰۰ سال برسد. اما این به آن معنا نیست که کاخ وست‌مینستر ۴۰۰۰۰ سال پیش توسط انسان‌های باستانی ساخته شده است. بلکه فقط به این معناست که کربنی آن زیر وجود دارد که ۴۰۰۰۰ سال قدمت دارد.» 

اما پروفسور هیلمَن از کار تیمش دفاع کرده و گفته است: «تحلیل‌هایی که بنیاد مطالعه ما را شکل می‌دهند، با تجزیه و تحلیل دقیق اکسپوژر، کنده‌برداری دیوار، نمونه‌برداری‌ به وسیله مته و بررسی‌های ژئوفیزیکی جامع و یکپارچه پشتیبانی می‌شوند.» 

این مطالعه تا امروز توسط سایر محققین پذیرفته نشده است. فارلی می‌گوید: «این ادعا پرشی بسیار عظیم از داده‌هایی که آن‌ها در اختیار دارند به یک نتیجه‌گیری بزرگ درباره یک هرم مدفون در اعماق زیر زمین است. این نتیجه‌گیری بسیار ضعیف است و بنظرم درخواست بررسی آن، بسیار منطقی بود. این مقاله ارزش انتشار نداشت و اگر در نهایت ادعای آنها رد شود، تعجب نمی‌کنم.»