چه رابطه ای بین کم خوابی و افسردگی وجود دارد؟

شاید این موضوع کمی غیرمنطقی و عجیب به نظر برسد، اما سال‌هاست که پژوهشگران شاهد تاثیرات کم خوابی بر روی کاهش سریع نشانه‌های افسردگی هستند. سرانجام هم محققانی از دانشگاه پنسیلوانیا (University of Pennsylvania) آمریکا، با بررسی داده‌هایی که در طی سی سال مطالعه جمع‌آوری‌ شده بودند، به صورت رسمی اثر ضدافسردگی خواب کم بر روی ۵۰ درصد افراد را تایید کردند.

در حدود دویست سال پیش، روانپزشکی آلمانی به نام یوهان کریستین آگوست هینروث (Johann Christian August Heinroth) محرومیت از خواب را به عنوان درمانی برای بیماری مالیخولیا تجویز می‌کرد. در طول دهه‌های اخیر هم این پدیده در مقیاس بزرگ‌تری توسط روانشناسان موردمطالعه قرار گرفته و از فرایندی نوپا به نام «بیدار درمانی» (Wake Therapy) برای مقابله‌ی سریع با علائم شدید افسردگی و مقدمه‌چینی برای استفاده از داروهای ضدافسردگی استفاده شده است.

فیلیپ گرمن (Philip Gehrman)، نویسنده اصلی مقاله درمان افسردگی به کمک کم خوابی در این رابطه می‌گوید که پس از گذشت سی سال از کشف این روش درمانی توسط پزشکی نوین، هنوز اطلاعات دقیقی در مورد میزان تاثیر این فرآیند و طریقه دستیابی به بهترین نتایج درمانی وجود ندارد.

در فراتحیلیل (meta-analysis) انجام‌شده، تیم گرمن برای درک بهتر عواملی که باعث کاهش یا افزایش تاثیرات ضدافسردگی کم خوابی می‌شوند، ۶۶ مطالعه انجام‌شده در میان بیش از ۲ هزار تحقیق موجود را به دقت بررسی کردند. برای دستیابی به نتایج مقاله چاپ‌شده هم تمامی فاکتورها مانند سن، جنسیت، مصرف دارو و نوع کم خوابی بیماران در نظر گرفته شد.

در نهایت مطالعات نشان دادند که محرومیت از خواب به صورت کلی افسردگی را بهبود می‌بخشد؛ در شرایطی که تعدادی داوطلب به عنوان گروه کنترل در آزمایش حضور داشتند، ۴۵ درصد مواقع نتایج موردنظر به دست آمدند و در حالت نبود گروه کنترل هم نیمی از افراد مورد آزمایش کاهش علائم افسردگی به کمک کم خوابی را از خود نشان دادند.

گرمن در این رابطه اظهار کرد است که صرف‌نظر از نحوه اندازه‌گیری نتایج مثبت گزارش‌شده، طریقه محروم کردن داوطلب از خواب و یا نوع افسردگی فرد، نرخ موثر بودن این روش درمانی تقریبا در حدود ۵۰ درصد است.

یکی از چالش‌های پیش روی محققان برای استفاده کاربردی از این پدیده‌ی عجیب و در عین حال باسابقه، جلوگیری از بازگشت علائم افسردگی به فرد در فاصله زمانی یک روز تا یک هفته بعد از کم خوابی است. از طرف دیگر با وجود پژوهش‌های گسترده انجام‌شده بر روی ظاهر شدن نشانه‌های افسردگی به واسطه ابتلا به بیماری بی‌خوابی و یا ناپیوستگی خواب، نمی‌توان کم خوابی را به چشم درمانی دائمی برای افسردگی در نظر گرفت.

با این حال تحقیق دانشگاه پنسیلوانیا حقایق شگفت‌انگیزی را در مورد مغز انسان آشکار کرده است؛ در مقاله‌ای مربوط به سال ۱۳۹۴ ادعا شد که محرومیت از خواب همانند داروهای ضدافسردگی، گیرنده‌های تنظیم‌کننده خلق و خوی مغز انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

دانشمندان دیگری هم در حال حاضر با بررسی روش‌های زمان‌درمانی خواب به کمک تغییر برنامه استراحت افراد، بر روی طولانی‌تر کردن تاثیرات مثبت کم خوابی در خلق و خو تحقیق می‌کنند.

با وجود نتایج مثبت به دست آمده، گرمن و همکارانش توصیه می‌کنند که افراد مبتلا به افسردگی خود را از خواب محروم نکنند و روش را شخصا و بدون نظارت روانشناس مورد آزمایش قرار ندهند؛ همانطور که اشاره شد، تحقیقات بیشتری برای پی بردن به مکانیزم دقیق تاثیر کم خوابی بر روی افسردگی موردنیاز است. با این حال این امید وجود دارد که در آینده نزدیک، مطالعات دقیق‌تر در این رابطه به توسعه‌ی داروهایی منجر شوند که در عین مختل نکردن خواب افراد، افسردگی آن‌ها را از بین می‌برند.