مقر مرکزی سیا به 'کرمیت روزولت' تلگراف داد که عملیات علیه مصدق متوقف شد، اما او گفت «کار ما اینجا تمام نشده» / اسناد جدیدنشان میدهد که سازمان سیا چطور تلاش کرده تا یک کودتای شکست خورده در ۱۳۳۲ را احیا کند.

به گزارش انتخاب؛ اسناد منتشر شده نقش محوری سازمان سیا در کودتای ۱۹۵۳ را روشن می کند، نقشی که به سقوط نخست وزیر وقت، محمد مصدق انجامید و آتش ملی گرایی را روشن کرد و این آتش در نهایت در انقلاب ۱۹۷۹ شعله ور شد.

به نظر میرسد طرح سازمان سیا در عملیات آژاکس با محوریت نفت بوده است. شرکت های غربی که چندین دهه کنترل ثروت های نفتی منطقه اعم از کمپانی نفتی عربی آمریکایی و شرکت نفتی انگلو ایرانی را در دست داشتند زمانی که شرکت تذی آمریکایی در عربستان در اواخرسال ۱۹۵۰ تحت فشار قرار گرفتند مجبور به تقسیم درآمد نفتی شان با ریاض شدند. امتیازات بریتانیا در ایران نیز در آن سالها تحت فشار شدید قرار گرفت؛ اما لندن به طور جدی از تقسیم این مزایا اجتناب میکرد. در اوایل سال ۱۹۵۱ تحسین های مردمی روانه فرآیندهای ملی شدن صنعت نفت توسط مصدق شده بود. دراین زمان انگلستان با همفکری سازمان های اطلاعاتی آمریکا برنامه سقوط مصدق و بازگرداندن پادشاه را چیدند.

اگر چه برخی اسناد منتشر شده از سوی وزارت خارجه، سازمان اطلاعات بریتانیا را برای تنش ها و تلاش برای همکاری با مصدق مقصر می داند.

تلاش برای کودتا در ماه اگوست آغاز شد اما به سرعت شکست خورد. مصدق چندین نفر را مرتبط با کودتای شکست خورده بازداشت کرد. فضل الله زاهدی که توطئه گر اصلی بود مخفی شد و شاه از کشور فرار کرد. سازمان سیا یه این نتیجه رسیده رسید که کودتا شکست خورده و دستور توقف آن را صادر کرد.

در ۱۸ آگوست ۱۹۵۳ مقر فرماندهی سیا به رییس دفتر سیا در ایران نامه ای نوشت و گفت «عملیات ازموده شد و شکست خورد و ما نباید در هیچ عملیات دیگری علیه مصدق که میتواند به آمریکا ارتباط پیدا کند شرکت کنیم. عملیات ها علیه مصدق را باید متوقف می شد.»

به گفته مالکوم بایرن مسئول پروژه روابط ایران و آمریکا در آرشیو امنیت ملی در دانشگاه جرج واشنگتن، کرمیت روزولت، افسر ارشد وقت سیا در ایران  این دستور را نادیده گرفت. 

بایرن به فارن پالسی گفته: زمانی که این دستور العمل از سوی مقر سیا در واشنگتن به روزولت داده میشد دست کم یک نفر در اتاق با کرمیت رزولت بوده است. روزولت گفت نه ما این جا کارمان تمام نشده است. 

وی افزود: پیش از این می دانستیم که روزوولت دستور سیا برای توقف عملیات را عمل نکرده بود اما نمی دانستیم که که از اسا تلگراف و محتوایی مبنی بر توقف عملیات در کار بوده است.

بایرن گفته: روز بعد از این تماس در ۱۹ آگوست ۱۹۵۳ او با کمک جمعیت زیادی( که به گفته همه بر توسط سازمان سیا سازماندهی شده بود) کودتا با موفقیت انجام شد و تاج و تخت پادشاهی به شاه غرب دوست برگشت و نام شرکت نفتی انگلو-ایران به شرکت نفت بریتیش پترولیوم تغییر پیدا کرد.

این کودتا شعله های احساسات غربی را روشن کرد و در سال ۱۹۷۹ این شعله ها در گروگانگیری سفارت آمریکا زبانه کشید . در نهایت شاه ساقط شد.

دولت آمریکا مدتهای مدید دخالت در کودتا را رد می کرد. وزارت خارجه امریکا، اولین بار در سال ۱۹۸۹ مدارکی را در ارتباط با این کودتا منتشر کرد اما هر رفرنسی به دخالت سازمان سیا در این کودتا را سانسور کرده بود. خشم عمومی منجر به انتشار نسخه کامل تر این مطالب در سال ۲۰۱۳شد. دو سال بعد همه مواد نحرمانه باید منتشر می شد اما خطر تاثیر آن بر مداکرات هسته ای سبب شد وزارت خارجه بار دیگر از انتشار این مواد خودداری کند

به گفته بایرن آنه ادر نهایت این مدارک را اخیرا منتشر کردند و تعداد بیشماری از تلگراف های سازمان سیا از آن زمان ناپدید شده و یا خیلی وقت پیش نابود شده است. بایرن میگوید که تعویق طولانی انتشار این اسناد به دلایل مختلف بوده است. سرویس های اطلاعاتی همیشه نگران حفظ منابع و متد هایشان هستند. به این معناست که انتشار اسناد محرمانه آنها ممکن است روش عملیاتی آنها را لو دهد

سازمان سیا میخواست از روابطش با سازمان اطلاعات بریتانیا که میخواست این اسناد همچنان محرمانه بماند نیز حفاظت کند.