امانوئل مکرون با حسن روحانی تلفنی گفتوگو کرد. رئیسجمهور فرانسه در تماسی تلفنی با همتای ایرانی خود با تأکید بر تمایل فرانسه برای حفظ برجام از او خواست تا ایران نیز به برجام پایبند بماند. به گزارش ایسنا به نقل از رویترز، مکرون و روحانی در تماسی تلفنی توافق کردند تا به همکاری با یکدیگر و دیگر کشورهای دخیل در برجام برای ادامه اجرای این توافق و حفظ ثبات منطقهای همکاری کنند. همچنین مکرون به روحانی درباره تمایل فرانسه درراستای ادامه حیات برجام تضمین داده است و از ایران نیز همین درخواست را داشته است. روحاني تأكيد كرد: اروپا فرصت محدودي براي حفظ و اعلام موضع قاطع نسبت به تعهدات خود دارد..
بالاخره گزينه «برجام بدون آمريكا» روي ميز قرار گرفت. با اعلام دونالد ترامپ مبني بر خروج ايالات متحده آمريكا از توافق هستهاي ايران و ۱+۵، توافق در پيچي تازه قرار گرفت و البته رابطه ايران و اروپا. حسن روحاني، رئيسجمهوري ايران، بعد از خروج ترامپ در پيامي صريح تأکيد کرد: «ما ظرف چند هفته آينده ضمن مذاکره با کشورهاي اروپايي، روسيه و چين، رايزنيها و هماهنگيهاي لازم را انجام ميدهيم. اگر در پايان اين مدت کوتاه به اين نتيجه برسيم که با همکاري پنج کشور عضو برجام ميتوانيم به هر آنچه منافع ملت ايران بوده برسيم، عليرغم حرفهاي بينزاکت ترامپ، برجام پايدار خواهد ماند و ما ميتوانيم بهسمت ثبات در منطقه قدمهاي خود را برداريم. ولي اگر ديديم که چنين نيست من در گفتوگويي با مردم کشورمان ايران، موضعمان را به اطلاع آنان خواهم رساند».
حالا توافق هستهاي و ادامه حيات آن روي ميز مشترک ايران و اروپا قرار گفته است. اما آنچه انگليس، آلمان و فرانسه بههمراه اتحاديه اروپا پيشرو دارند، کار سادهاي نيست. با استيلاي دلار بر بازار جهاني، کار در حوزه يورو مناقشههاي خود را دارد. ايران و اعضاي ۱+۵ بعد از ۱۸ ماه مذاکره، ۲۳ تير ۱۳۹۴ به توافق رسيدند. اين مذاکرات در عمده موارد بهطور دوجانبه و در برخي موارد بهصورت عمومي بين همه اعضا برگزار ميشد. اتحاديه اروپا نقش هماهنگکننده کلي مذاکرات را برعهده داشت. اما عمده مذاکرات بهطور دوجانبه بين ايران و آمريكا برگزار ميشد به اين دليل که عمده تحريمهاي هستهاي که بايد برداشته ميشد، ازسوي آمريكا بر ايران تحميل شده بود.
در نهايت مذاکرات هستهاي، همه تحريمهاي هستهاي ايران از سوي آمريكا، اتحاديه اروپا و سازمان ملل لغو شد. لغو اين تحريمها در ازاي پذيرش محدوديتهاي هستهاي بود؛ ازجمله توقف غنيسازي اورانيوم و کاهش تعداد سانتريفيوژها، البته همراه با ادامهدادن توسعه و تحقيق در حوزه هستهاي. اين توافق در قالب قطعنامهاي با شماره ۲۲۳۱ در شوراي امنيت تصويب شد و همه تحريمهاي هستهاي ايران را لغو کرد، همه قطعنامههاي فصل هفتمي پيشيني که در اين شورا تصويب شده بود نيز ملغي شد، همچنين همه مطالعات ادعايي که درباره برنامه هستهاي ايران به عنوان پيامدي مطرح بود، در قالب مذاکرات کارشناسي در برجام لغو شده و لغو اين ماجراي دردسرساز براي برنامه هستهاي ايران نيز در شوراي حکام آژانس بينالمللي انرژي اتمي به تصويب رسيد.
منافع سياسي اروپا از برجام
حالا با خروج آمريكا از برجام، ممکن است همه اين راههاي رفته و کارگشاييهاي صورتگرفته بعد از برجام، لغو شود و ايران و دنيا در فضاي جديدي قرار گيرند. اما در شرايط فعلي اروپا ميتواند بر سر اين ماجراي پيچيده پلي راهگشا باشد. فدريکا موگريني اندکي بعد از ترامپ در اروپا پشت تريبون قرار گرفت و با لحني عصباني گفت: «اروپا در توافق باقي ميماند و اجازه ندهيد هيچکس توافق را از بين ببرد. اجازه دهيد نگراني خود را از اجراي تحريمهاي جديد ازسوي ايالات متحده آمريكا اعلام کنم». دونالد ترامپ بعد از نطقش فرمان خروج آمريكا و بازگشت تحريمهاي ايران را امضا کرد؛ تحريمهايي که بين ۹۰ تا ۱۸۰ روز ديگر بعد از تصميم ترامپ و اعلام وزارت خزانهداري آمريكا بازميگردد.
موگريني اگرچه بر منافع و راهگشاييهاي اقتصادي بعد از برجام در رابطه ايران و اروپا تأکيد ميکند اما نميتوان مباحث فرااقتصادي بعد از برجام را ناديده گرفت. توافق هستهاي براي اتحاديه اروپا يک دستاورد بزرگ سياسي بود چه آنکه اين اتحاديه تاکنون نتوانسته بوده يک توافق بينالمللي سياسي بهدست آورد. برجام براي اتحاديه اروپا تنها دستاورد واحد سياست خارجي است، ازسويديگر اتحاديه اروپا به اين پيمان به عنوان توافقي امنيتي مينگرد که بهزعم آنها يکي از خطرات بزرگ حوزه غرب آسيا را مهار کرده است. اتحاديه اروپا بهدليل نزديکي به حوزه خاورميانه و آسيا، بيش از آمريكا از خطرات و آسيبهاي موجود در اين منطقه آسيب ميبيند.
آخرين تلاشها
ازهمينرو و مسائل کلان ديگر، اروپا تاکنون تلاش کرده تا برجام را حفظ کند. اين را حتي در تمام ساعات پيشروي اعلام نظر ترامپ نيز نشان داد؛ تماس مکرون با ترامپ، تماس تلفني و رايزني رهبران سه کشور اروپايي و درخواستهاي متعدد آنها و ديگر فعلان اروپايي از ترامپ براي ماندن در برجام، اما هيچکدام از اين تلاشها به نتيجه نرسيد. اکنون اروپا و آمريكا در برهه حساسي به سر ميبرند.
سهم بالاي تجارت اروپا و آمريكا و روابط پيچيده اين دو قاره بدون شک قابل مقايسه با رابطه تجاري اروپا و ايران نيست و نميتوان از برجام انتظار هماوردي با اين حوزه داشت اما به دلايل سياسي موجود در دنياي سياست، اکنون اروپا در شرايطي قرار دارد که تصميم گرفته در کنار ايران بايستد نه در کنار واشنگتن. وخامت اوضاع را در توييت سخنگوي دولت فرانسه ميتواند ديد؛ او نوشته اگر «تحريمهاي آمريكا منافع کشورش را تهديد کند، فرانسه ممکن است از اقدام يکجانبه آمريكا عليه شرکتهاي فرانسوي به سازمان تجارت جهاني شکايت کند».
اگرچه بايد در زمان ۹۰ تا ۱۸۰ روزه آينده ديد که جريانات سياسي و اقتصادي اروپا به چه سمت و سويي ميرود اما تاکنون همه تفکرات بر اين محور است که اروپا براي حفظ برجام جدي است؛ آيا اروپا با اين جديت ميتواند منافع ايران را تأمين کند يا نه؟ در برجام ابزار کميسيون مشترک برجام به عنوان يک محمل قانوني براي حل اختلاف انديشيده شده است. کميسيوني که با طرح شکايت يکي از اعضا ابتدا در سطح معاونان و بعد در سطح وزرا برگزار ميشود. اين کميسيون دو فرصت ۱۵ روزه و يک فرصت پنجروزه براي حلوفصل دعوا دارد، در غير اين صورت موضوع به شوراي امنيت ارجاع ميشود. به نظر ميرسد آنچه روحاني مبني بر فرصت چندهفتهاي به اروپا در سخنان شب سهشنبه گفت، دال بر روند کميسيون مشترک بود.
برگزاري کميسيون بدون آمريكا
با توجه به اتفاقات رخ داده ايران بهزودي درخواست برگزاري کميسيون مشترک برجام را خواهد داد. اين کميسيون با توجه به خروج آمريكا از برجام، طبيعتا بدون حضور نماينده آمريكا برگزار ميشود اما با توجه به آنچه در سطح بالاي جمهوري اسلامي مبني بر اخذ تضمين کتبي از اروپا و مشکلات موجود بر سر راه تجارت با جهان بدون آمريكا وجود دارد، به نظر ميرسد مذاکرات سخت و پيچيدهاي بين تهران- بروكسل در پيش باشد.
مرور يك تجربه تاريخي
اگرچه به نظر ميرسد اين همه جزئيات و توافق بر سر اين موارد بسيار سخت است اما ميتوان از موارد تاريخي بهره برد. در ۱۴ مرداد ۱۳۷۵ «آلفونسو داماتو»، سناتور جمهورىخواه آمريكا طرح جديدى براى تحريم اقتصادى ايران به بيل کلينتون، رئيسجمهور وقت، ارائه کرد و گنگره نیز آن را تصويب کرد. با اين طرح، هر شرکت يا دولتى که بيش از ۴۰ ميليون دلار در صنايع نفت و گاز ايران سرمايهگذارى ميکرد، دچار مجازات اقتصادى آمريكا ميشد؛ اما در اروپا كسي به اين قانون روي خوش نشان نداد. در همين پيوند در برخي كشورهاي اروپايي كه با ايران در ارتباط بودند، مقرراتي تصويب شد كه شرکتهاي اروپايي را از اجراي اين قانون آمريكايي برحذر ميداشت.
اتفاقي که ميتواند در نمونه فعلي هم به شکلي اجرا شود. مذاکرات سخت و با جزئياتي که با اروپاييها در پيش است، ميتواند توافق را نجات دهد ولي ممکن است که اين ماهي سر خورده را از دست همه رها کند. ايران در صورت به توافق نرسيدن با اروپا و نگرفتن تضمينهاي لازم منتفع کننده کشور از برجام، ميتواند از برجام خارج شده، غنيسازي را از سربگيرد يا حتي در گزينهاي شديدتر از انپيتي خارج شود تا به قول محمدجواد ظريف، آمريكا در زماني سختتر دوباره مجبور به مذاکره با ايران شود.
- 11
- 1
