هر سال با فرا رسیدن روز درختکاری شور و شوقی مردم را فرا می‌گیرد، رادیو و رسانه‌ها همه مردم را به کاشت درخت دعوت می‌کنند و حتی در برخی از نقاط شهر نهال‌هایی به رایگان در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد، چنین می‌شود که مردم اقدام به کاشت نهال نزدیک محل زندگی خود می‌کنند یا با گروهی همراه شده و مناطق حاشیه شهر را درختکاری می‌کنند.
کاشت درختانی در مناطقی که مشخص نیست که کسی به وضعیت آنها رسیدگی خواهد کرد و آیا جز خشکی آینده دیگری برای این نهال‌ها می‌توان متصور بود؟ اینها در حالی است که وضعیت ایران از نظر آب هر روز بدتر از روز قبل می‌شود و دیگر نمی‌توان به این امید که ریشه به سفره آب زیرزمینی می‌رسد درختی کاشت.
اندیشه کاشت درخت با اندیشه دوستداران محیط زیست نزدیک است. درختی کاشته می‌شود تا نسل‌های آینده از سایه و میوه آن استفاده کنند. درست عکس کاری که بشر امروز با محیط زیست و طبیعت انجام می‌دهد. در ایران، روز ۱۵ تا ۲۲ اسفند به‌عنوان «هفته منابع طبیعی» نامگذاری شده است که نخستین روز این هفته یعنی ۱۵ اسفند «روز درختکاری» است. البته از امسال در ۱۵ اسفند رویداد دیگری هم داریم، به گفته معاون محیط زیست انسانی ۱۵ اسفند روز ملی احیای دریاچه ارومیه نامگذاری شده است.
انتخاب این روز به‌عنوان روز ملی دریاچه ارومیه از این رو است که در ۱۵ اسفند ۱۳۰۲ حق کشتیرانی ایران در این دریاچه ملی اعلام شد. تخصیص روزی به محیط زیست و درختکاری در تقویم ملی از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار است، اما باید به آینده کاری که امروز انجام می‌شود توجه داشت به خصوص در آموزش به کودکان، چون روز درختکاری برای بسیاری از مدارس به ترتیب فعالیتی بیرون از مدرسه و کاشت درخت توسط دانش‌آموزان معنی شده است، فعالیتی که در ظاهر می‌تواند خوب و سازنده به‌نظر آید اما در طولانی مدت شاید اینطور نباشد.
کودک با این کار می‌آموزد که می‌توان درخت را بعد از کاشت رها کرد، کاری که تا ۵۰ سال پیش سخت اما در برخی مناطق ایران ممکن بود. امروز شرایط به شکلی تغییر کرده است که باید برای حفظ و نگهداری از مناطقی که پیش از این جنگل بود، تلاش مضاعف شود. ساختار مناطقی که توانایی نگهداری و پرورش پوشش گیاهی را برای دراز مدت داشت بر اثر فعالیت‌های بشر تغییر کرده است.
لزوم جلوگیری از تخریب پوشش طبیعی
بیش از بیست سال پیش فعالان محیط زیست درباره مشاهده آثار کم‌آبی در ایران هشدار داده بودند اما کسی به حرف آنها گوش نداده بود، همانند این روزها که هنوز هم کسی هشدارهای فعالان محیط زیست را جدی نمی‌گیرد. طبیعت ایران در خطر است و این خطر جان انسان‌هایی را تهدید می‌کند که در این سرزمین زندگی می‌کنند.
یک استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران درباره اینکه آیا هنوز هم می‌توانیم در روز درختکاری اقدام به کاشت درخت کنیم، به «آرمان» می‌گوید: در برخی نقاط کشور وضعیت مناسبی در بارندگی داریم و درخت به خوبی رشد می‌کند، اما در نواحی مختلف به‌دلیل شرایط آب و هوایی خاصی که دارند کاشت درخت مستلزم مراقبت زیاد و آبیاری کافی است که الان در خیلی از مناطق امکانش را نداریم. حسین آخانی با اشاره به اینکه خیلی از پوشش‌های گیاهی ایران به‌صورت استپی است و کاشت درخت در چنین مناطقی بیشتر باعث از بین رفتن پوشش طبیعی می‌شود، توضیح می‌دهد: به همین دلیل است که ما توصیه می‌کنیم که پیش از اینکه درخت بکاریم سعی کنیم که پوشش طبیعی را حفظ کنیم و از تخریب آنها جلوگیری کنیم. چون نقشی که پوشش‌های استپی در یک منطقه ایفا می‌کنند کمتر از نقشی که یک درخت ایفا می‌کند نیست، بنابراین کاشت درخت به خصوص در جاهایی که از نظر آبی و خاکی مناسب نیست بیشتر از آنچه به ایجاد جنگل کمک کند باعث می‌شود پوشش گیاهی یک منطقه از بین رود یا باعث می‌شود که زمین آن منطقه تخریب شود، چون اغلب درختان کاشته شده نهایتا درخت نمی‌شوند ما زمین آنجا را تخریب کردیم و به نوعی به کشتن نهال‌ها کمک کرده‌ایم.
به گفته آخانی اگر بنا بود ۱۰ یا ۲۰درصد از میلیون‌ها نهالی را که در سال کاشته می‌شود درخت شوند باید تمام تهران جنگل انبوه بود. او ادامه می‌دهد: بنابراین مراسم درختکاری در واقع بیشتر به نوعی تجارت برای تولیدکنندگان نهال تبدیل شده است و نه برای اینکه درختی سال‌ها در یک منطقه زیست داشته باشد.
لزوم حمایت از درختانی که وجود دارند
مردم در شرایطی به کاشت درخت دعوت می‌شوند که درختان نواحی شمالی و کوههای زاگرس به دلایل مختلف از بین می‌روند. بارها شاهد بودیم. درختان بلوط که میراث ژنتیکی ایران هستند، در آتش سوختند و همراه آنها بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهان جنگل نابود شدند. آخانی می‌گوید: مسئولین و مردم اگر بخواهند در این روز برای درختان کاری کنیم، در جاهایی که به‌طور طبیعی درخت رشد می‌کند مانند رودخانه‌ها و شمال کشور و کوههای زاگرس باید جلوی تخریب درختان را بگیرند.
نه اینکه در یک هفته میلیون‌ها درخت در جایی که درختان استعداد به وجود آمدن ندارد بکاریم و در سال‌های بعدی همه درختان خشک شوند و از بین روند. این روند کمک به طبیعت نیست. ما به جای درختکاری بهتراست درختداری کنیم و از آنچه داریم حفاظت کنیم.
نهال‌هایی که درخت نمی‌شوند
تهران شهر بزرگی است که در هر قسمت آن ساختمان‌های بلند ساخته شده است و اگر خانه‌ای میان آپارتمان‌ها و مجتمع‌های تجاری است، نمی‌تواند از نور آفتاب استفاده کند. پیش از این بیشتر ساختمان‌های تهران کوتاه بودند و به حیاط خانه‌ها نور آفتاب می‌رسید، اما حال حیاط‌های باقی مانده از تهران قدیم از هر طرف با دیوارهای بلند پوشید شده‌اند و درخت و گیاهی نمی‌تواند در آنها رشد کند.
آخانی درباره بهترین کاری که شهروندان تهران در روز درختکاری می‌توانند انجام دهند، توضیح می‌دهد: در تهران جای خالی نداریم که افراد درختکاری کنند. در داخل شهر به‌دلیل ساخت و سازها، ساختار طبیعی خاک از بین رفته است و درختان قدیمی همه به‌دلیل نبود شرایط مناسب زیست از بین می‌روند. نتیجه این است که مردم را برای درختکاری به کوههای اطراف تهران می‌برند و چون این کار با مطالعه انجام نمی‌شود باعث می‌شود یکسری چاله‌ها در این مناطق کنده و نهال‌هایی در این مناطق کاشته شود که اکثر اینها هرگز به درخت منتهی نمی‌شود.
من معتقدم اگر به مردم آموزش دهیم به جای درختکاری فقط یک روز سوار اتومبیل شخصی خود نشوند و با دوچرخه جابه‌جا شوند به نوعی به طبیعت و کاهش میزان دی‌اکسیدکربن کمک بیشتری کرده ایم تا اینکه بخواهیم پوشش طبیعی را از بین ببریم.
این استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران درباره تاثیرگذاری پروژه‌هایی که با عنوان درختکاری در مناطق انجام می‌شود توضیح می‌دهد: من وقتی عملکرد پروژه‌های درختکاری را بررسی می‌کنم می‌بینم در شیب‌های تند که دارای تنوع زیستی بالا است تخریب انجام می‌دهند که نهایتا سودی برای ایجاد فضای سبز ندارد و فقط ساختار استپی منطقه را از بین می‌برند. اگر مردم و مسئولین شهری می‌خواهند کاری انجام دهند بهترین اقدام این است که رود دره‌های تهران احیا شود با این کار اطراف آن به‌طور طبیعی حتی در شهر تهران جنگل ایجاد می‌شود.
در نبود عشق به سرزمین
مردم در حالی به کاشت درخت دعوت می‌شوند که به دلایل مختلف پوشش گیاهی مناطق ایران از بین می‌رود، گاهی جاده سازی باعث نابودی درختان است و گاهی پروژه‌هایی مانند انتقال آب. دلیل هرچه می‌خواهد باشد، در نتیجه این گیاهان، درختان، گونه‌های جانوری و در نهایت بشر است که ضرر می‌کند. انسان شاید تنها گونه جانداری باشد که آگاهانه محیط زیست خود را نابود می‌کند. به گفته آخانی بخش عمده کارگزاران دولتی وظایف قانونی و حرفه ای خود را در ارتباط با محیط زیست به درستی انجام نمی‌دهند.
او با اشاره به اینکه سازمان حفاظت محیط زیست طبق اصل ۵۰ قانون اساسی باید حافظ محیط زیست ایران باشد، می‌گوید: سازمان محیط زیست به سازمان انتقال آب و واگذاری اراضی حفاظت شده تبدیل شده است؛ زمانی که سازمان جنگل‌ها و مراتع که باید حافظ جنگل‌ها و مراتع باشد در خوزستان درختان و جنگل‌های طبیعی را با مالچ از بین می‌برد ما از این دستگاه‌ها چه انتظاری می‌توانیم داشته باشیم؟ تنها توصیه‌ای که می‌توانیم بکنیم به مردم است که باید خود دست به کار شویم و رفتار درستی داشته باشیم و امیدواریم روزی فرا برسد و محیط زیست توسط دستگاه‌های دولتی که دارای دانش و عشق به این سرزمین هستند مدیریت شود.
آیدین پورخامنه
- 9
- 3
