بحران کمبود ناوگان اتوبوسرانی تهران و عدم پاسخگویی دولت

بسیاری از اتوبوس‌های تهران پیر و فرسوده شده و به سن بازنشستگی رسیده‌اند، اما به جای استراحت در گاراژها هنوز با تنی خسته و رنجور در سطح شهر در حال جابه جایی مسافر هستند. براساس استانداردهای جاری عمر مفید و استاندارد هر اتوبوس ۸ سال است، این در حالی است که به گفته مسئولان مربوطه بیشتر اتوبوس‌های فعال در ناوگان اتوبوسرانی تهران بالای ۸ سال عمر دارند و در زمره اتوبوس‌های فرسوده به شمار می‌روند.

شهر تهران نزدیک به ۲۴۱ خط اتوبوسرانی فعال دارد که در این خطوط در حال حاضر نزدیک به هفت هزار اتوبوس در حال تردد و خدمات رسانی به مسافران شهری هستند.  این در حالی است که براساس برنامه پنج ساله دوم و طرح جامع حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران تا پایان سال ۹۷، این تعداد به ۹ هزار و ۵۳ دستگاه برسد. اما کارشناسان حمل و نقل پا را فراتر گذاشته‌اند و نیاز تهران به اتوبوس را بیشتر از این تعداد می‌دانند. برآوردهای کارشناسان حوزه حمل و نقل نشان می دهد که در شرایط کنونی تهران به ۱۱ تا ۱۳ هزار دستگاه اتوبوس تازه نفس نیاز دارد.

ناگفته پیداست که مهم‌ترین چالش ناوگان اتوبوسرانی، فرسودگی اتوبوس‌هاست. این چالش مدت‌هاست گریبان ناوگان اتوبوسرانی پایتخت را گرفته است. به گفته کارشناسان اتوبوسرانی از برنامه پنج‌ساله عقب است، حتی اتوبوس‌هایی که به دلیل فرسودگی از رده خارج شده با اتوبوس‌های نو جایگزین نشده است. آنان می‌گویند وضعیت ناوگان اتوبوسرانی شهر تهران نه تنها از حالت هشدار خارج شده، بلکه به شرایط اضطرار نیز رسیده است.

احساس نیاز به نوسازی و تجهیز خطوط اتوبوسرانی تهران سال‌هاست به دغدغه سیاستگذاران و مجریان شهری تبدیل شده و هر سال به بهانه کمبود بودجه این بخش با سرعت بسیار پایینی نوسازی می‌شود. نوسازی خطوط اتوبوسرانی در حالی با کندی پیش می‌رود که سرعت از رده خارج شدن یا مستهلک شدن اتوبوس ها از سرعت اضافه شدن اتوبوس‌های جدید بسیار بالاتر است.

آن‌طور که مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی شهر تهران در گذشته اعلام کرده بود: شرکت واحد اتوبوسرانی با متوسط عمر بیش از ۹ سال دارای یکی از فرسوده‌ترین ناوگان‌ها در طول تاریخ خدمات‌رسانی است، به نحوی که هر ماه ۷۶ دستگاه اتوبوس در شهر تهران به سن فرسودگی می رسند، این در حالی است که هر سه ماه چیزی در حدود ۲۰۰ دستگاه اتوبوس از چرخه خدمات رسانی کنار گذاشته می شود.

فرسودگی ناوگان اتوبوسرانی شهر تهران یکی از هشدارهای همیشگی پیمان سنندجی است که همواره بر آن تاکید دارد. سال ۹۲ وی در یکی از گفت و گو های رسانه ای خود به این واقعیت تلخ اشاره کرد که هر ماه ۷۶ دستگاه اتوبوس در شهر تهران به سن فرسودگی می رسند.

هر چند در آن زمان مسئولان و متولیان دولتی به این هشدارها توجه نکردند، اما اکنون آمار اتوبوس های فرسوده شهر تهران به ۴۵۰۰ دستگاه رسیده است. در واقع این بخش از ناوگان اتوبوسرانی شهر تهران ۱۰ سال در حوزه خدمات رسانی فعالیت کرده اند و برابر قوانین بالادستی مانند مصوبه هیات وزیران فرسوده هستند و باید از حوزه خدمات رسانی در معابر پایتخت کنار گذاشته شوند.

از زمانی که دولت تصمیم گرفت سهم خود را در نوسازی ناوگان اتوبوسرانی شهر تهران نپردازد، بیشتر از یک دهه می‌گذرد. در این یک دهه بسیاری از اتوبوس‌های ناوگان حمل و نقل تهران نیازمند اورهال و نوسازی یا جایگزینی بودند، اما به دلیل این که دولت سهم ۸۲،۵ درصدی خود را در نوسازی ناوگان اتوبوسرانی شهر تهران پرداخت نکرده، این رویداد رخ نداده است. لازم به یادآوری است که سهم دولت در نوسازی ناوگان اتوبوسرانی شهر تهران ۸۲.۵ درصد و سهم شهرداری ها ۱۷.۵ درصد تعیین شده است. هر چند سهم شهرداری‌ نسبت به سهم دولت رقمی چشمگیر نیست، اما منابع مالی شهرداری محدود است و اهالی شهرداری منابع مالی پایداری را در بخش حمل و نقل عمومی تعریف نکردند.

در حالی که دولت از پرداخت سهم خود در نوسازی ناوگان اتوبوسرانی شهر تهران سر باز می‌زند به گفته پیمان سنندجی هر سه ماه یک بار حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ دستگاه اتوبوس از چرخه خدمات رسانی ناوگان فرسوده اتوبوسرانی شهر تهران به دلیل عدم کارآیی لازم برای خدمات رسانی ایمن به شهروندان کنار گذاشته می‌شوند. بدون تردید این موضوع در کوتاه مدت این بخش از حمل و نقل عمومی را با بحران کمبود ناوگان روبه رو می کند.

هفت هزار اتوبوس ناوگان اتوبوسرانی پایتخت جوابگویی استقبال مردم از استفاده از حمل و نقل عمومی نیست.افزایش تقاضای سفرهای شهری و همچنین مورد اقبال قرار گرفتن اتوبوس از سوی شهروندان، ضرورت افزایش تعداد خطوط و اتوبوس ها برای سرویس دهی افزوده است. هرچند بخشی از تقاضای سفرهای شهری از طریق مترو تامین می شود، ولی در برنامه افق ۱۴۰۴ تهران می بایست ۱۱ هزار اتوبوس در ناوگان اتوبوسرانی فعال باشند تا ۲۹ درصد از سفرهای شهری را جوابگو باشند.

این درحالی‌ست که مترو و اتوبوسرانی در مجموع نزدیک به ۲۵ درصد از سفرهای شهری را در حال حاضر پوشش می دهند. پیمان سنندجی؛ مدیرعامل شرکت اتوبوسرانی تهران در ۲۲ مهر سال گذشته نیاز این بخش را تا پایان سال ۹۷، بیش از ۹ هزار اتوبوس فعال عنوان کرده بود:« بر اساس برنامه پنج ساله دوم و طرح جامع حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران، تعداد اتوبوس‌های مورد نیاز تهران حدود ۸ هزار و ۲۵۳ دستگاه است که این میزان در پایان برنامه ۵ ساله یعنی سال ۹۷ باید ۹ هزار ۵۳ دستگاه باشد.» البته کارشناسان شهری تعداد ۹ هزار و ۵۳ دستگاه اتوبوس که در برنامه پنچ ساله دوم آمده است را کافی نمی‌دانند و اتوبوس‌های مورد نیاز شهر تهران را رقمی بین ۱۱ تا ۱۳ هزار می‌دانند.

 مشکلات ناوگان اتوبوسرانی تهران فقط به فرسودگی اتوبوس‌ها این ناوگان خلاصه نمی‌شود. بلکه این بخش از حمل و نقل عمومی از مشکلات بیشماری رنج می‌برد. عدم بازنگری جامع و یکپارچه شبکه حمل‌ونقل تهران و فرسودگی و افزایش هزینه‌های نگهداری اتوبوس، افزایش آلاینده‌های زیست‌محیطی ناشی از فرسودگی ناوگان، کمبود ناوگان با توجه به الزامات طرح جامع وعدم تطابق ناوگان موجود با برنامه‌های ابلاغی از دیگر مشکلات ناوگان اتوبوسرانی شهر تهران است.

در حالی که دولت به بهانه کمبود بودجه خساست به خرج می‌دهد و در پرداخت سهم خود در نوسازی ناوگان اتوبوسرانی تعلل می‌کند، که به گواه کارشناسان، توسعه حمل و نقل عمومی و به دنبال آن کاهش استفاده از خودروهای شخصی تنها راهکار اصلی کاهش ترافیک و آلودگی هوای شهر است. شهرودان امیدوارند حمایت از حمل و نقل عمومی در لابه لایی اولویت‌های دیگر دولت گم نشود.

به نظر می‌رسد، با توجه به مشکلات عدیده حمل‌ونقل عمومی و سهم آن در جابه‌جایی‌های روزانه شهروندان دولت باید بخشنده‌تر از گذشته به‌دنبال پرداخت سهم خود از توسعه حمل‌ونقل عمومی باشد و شهرداری نیز به فکر ایجاد درآمد پایداری در این حوزه باشد تا خیابان‌های پایتخت به محل جولان اتوبوس‌های فرسوده‌ای که جان سرنشینان‌اش را تهدید می‌کند، تبدیل نشود.