تهران نمی‌خواهد بخوابد

بهمن‌ماه سال گذشته بود که شورای شهر تهران کلیات طرح زیست شبانه را با ۱۴ رأی موافق تصویب کرد و قرار شد این طرح از اول اردیبهشت یا نیمه شعبان امسال به مدت سه ماه در پنج منطقه تهران به‌صورت آزمایشی اجرا شود. طرحی که بلافاصله با مخالفت نیروی انتظامی، برخی از نمایندگان مجلس و حتی رئیس شورای شهر تهران روبه‌رو شد. محسن هاشمی در این باره گفته است: مخالف حضور فرزندانم در زیست شبانه هستم.

خودم نیز شب‌ها ساعت ۱۰ می‌خوابم و ۵ صبح بیدار می‌شوم بنابراین تمایلی به این طرح ندارم. این در حالی است که برخی از خیابان‌های تهران همچون وحدت اسلامی، ۳۰ تیر، بام تهران (از ساعت ۲۴ تا ۳ نیمه‌شب و چه‌بسا بیشتر) میزبان مردم هستند و در ایامی همچون ماه مبارک رمضان و ایام عزاداری دهه محرم مردم تا پاسی از شب را در خیابان‌ها می‌گذرانند. با وجود مخالفت‌ها، پیروز حناچی شهردار تهران تمایل زیادی دارد که این طرح در تهران به سرانجام برسد. او درباره حساسیت برخی مسئولان نسبت به مسأله زیست شبانه در تهران اظهار کرد: زیست شبانه به این معنا نیست که همه مراکز و مغازه‌ها در شب باز باشند، ولی همان‌طور که شهر در روز زنده است در شب هم زنده باشد، مثلا فروشگاه‌های زنجیره‌ای باز است یا در شب نورپردازی می‌شود برای اینکه زیبایی شهر دیده شود. با این نگاه به مسأله، حساسیت‌ها نسبت به زیست شبانه کم خواهد شد.

کارشناسان نیز بر این باورند که کاهش آسیب‌های اجتماعی، توسعه اقتصادی شهر، رونق بخشیدن به کسب و کارهای کوچک، افزایش نشاط اجتماعی، ساماندهی دستفروشان از جمله مزایای این طرح است. منتقدانی همچون حجت‌الاسلام سالک نایب‌رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس نیز معتقد است که این طرح زمینه‌ساز فساد و باعث آشفتگی نهاد خانواده می‌شود و برخی دیگر نیز تامین امنیت شبانه شهر و افزایش قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید مردم را زمینه ساز شکست این طرح می‌دانند.

جامعه به سمت تغییر نظم شب و روز می‌رود

یک جامعه شناس شهری در این باره معتقد است در هر جامعه‌ای یک نظم نمادین و اخلاقی وجود دارد و آنچه که در ساختارهای اجتماعی ما دیده می‌شود در این ساختار این نظم به نمایش در آمده است. مصطفی مهرآیین به «آرمان» می‌گوید: یکی از مهمترین موضوعاتی که در جوامع روبه رشد و با جمعیت بالا مانند تهران وجود دارد، فهم و درک مردم از زمان است، در نگاه سنتی و ساختار طراحی شده در یک شهر روز برای کار و شب برای استراحت است، اما وقتی به سمت توسعه می‌رویم این نظم در شکل جدید خود را نشان می‌دهد. چه موافق این موضوع باشیم یا نباشیم، با گسترش جوامع و جمعیت شهرها این نظم نمادین برهم می‌خورد و حالا نیز صحبت از زیست شبانه نیاز جامعه است. او در ادامه خاطرنشان می‌کند: تصویب این طرح در شورای شهر نشانگر آن است که ضرورت‌های اجتماعی تغییر کرده و جامعه ما به این سمت و سو می‌رود. پس جامعه و مسئولان باید خودش را با این موضوع تطبیق دهند، چون نیاز جامعه است. یعنی اگر این اتفاق در آینده نزدیک به رسمیت شناخته شود، سهم آدم‌ها از بیداری، خواب، شادی، غم، دوستی، امنیت و... عوض خواهد شد و باید هر چه سریع‌تر خود را برای این تغییر ساختار آماده کنیم. مهر آیین با اشاره به مخالفت‌های صورت گرفته با این طرح می‌افزاید: قطعا هرگونه تغییر در اوایل با مخالفت‌ها و مقاومت‌هایی همراه است ولی همه باید خودشان را با این تغییر ساختار وفق دهند. البته زیست شبانه در کشور ما موضوع جدیدی نیست و در بسیاری از اقلیم‌های جغرافیایی کشور این امر وجود دارد. به‌عنوان مثال هنوز ساعت کاری مردم جنوب کشور به‌دلیل گرمای هوا از ساعات عصر و با غروب آفتاب آغاز می‌شود و مردم و مغازها تا ساعات ۲ یا ۳ شب در خیابان‌ها هستند و به میهمانی می‌روند و هیچ‌مشکلی نیز در جامعه وجود ندارد. این جامعه شناس شهری در پایان خاطرنشان کرد: در طرح و برنامه اجرایی آن باید مكان‌هایی كه زیرساخت‌هایی مثل پاركینگ، دوری از فضای مسكونی، عرض گذر و... را مد نظر داشت. همچنین شهرداری می تواند از زیست شبانه درونی شروع كند و بعد به موازات، زیست بیرونی را گسترش دهد.

تامین امنیت توسط مردم

یک عضو شورای شهر تهران درباره تامین امنیت شهر در طرح جدید شورای شهر که طی آن، برخی مراکز خرید، رستوران‌ها، اصناف و مغازه‌ها در تمام ساعات شبانه روز باز هستند، معتقد است حضور مردم باعث تقویت امنیت شده و علاوه بر رونق اقتصادی، جرم هایی که تهدیدکننده امنیت تهران هستند را کاهش خواهد داد.مجید فراهانی در ادامه خاطر نشان کرد: نظر شورای شهر برای اینکه بتوانیم حیات را هنگام شب به شهر برگردانیم و اجازه ندهیم شب مردگی اتفاق بیفتد، طرحی بود که به‌صورت «زیست شبانه» پیشنهاد شد. طرح بر این استدلال بود که اگر از یکسو بخواهیم ترافیک و آلودگی شهر تهران را کنترل کنیم و از سوی دیگر باعث رونق اقتصاد و کسب و کار مردم در شب شویم، باید اجازه بدهیم زندگی شهری در زمان‌های بیشتری جریان داشته باشد و فعالیت اقتصادی و حضور مردم در شهر ادامه یابد. اگر ما اجازه دهیم بخشی از فعالیت اقتصادی مردم، خریدهای شهروندان و حضور مردم در شهر بعد از ساعت ۱۲ شب اتفاق بیفتد، می‌توانیم بخشی از ترافیک و آلودگی شهر و جمعیت متراکم شهر را به آن ساعت‌ها انتقال دهیم. بخشی از مردم که می خواهند در رستوران ها حضور پیدا کنند، خرید در ساعات خلوت تری داشته باشند و دور هم باشند، بتوانند از ساعات شب استفاده کنند.

آمارها چه می‌گویند

وقتی از اقتصاد شب در شهرها صحبت می‌شود یعنی پول‌هایی كه خانواده‌ها در گردش‌های شبانه هزینه می‌كنند. نكته دیگر اینكه این هزینه‌ها بیشتر در دایره تفریح و سرگرمی می‌گنجد. در شهری مانند تهران با حدود ۱۰‌میلیون جمعیت، چقدر از مردم و به چه میزان حاضر به هزینه در گشت و گذارهای شبانه هستند. شاید نتوان این هزینه‌ها را به دقت برآورد كرد، اما آمارهای رسمی درباره هزینه خانوارهای شهری تا حدودی می‌تواند واقعیت را برای ما روشن كند. آخرین گزارش بانك مركزی درباره هزینه‌های خانوار ساكن شهری مربوط به سال ۱۳۹۶ است. در این سال ۱.۹درصد هزینه های ناخالص خانواده‌های ساكن شهری به «تفریح و امور فرهنگی» اختصاص یافته است. ۲.۱‌درصد از هزینه‌ها نیز برای «رستوران و هتل» رفتن بوده است. دخانیات نیز ۳ دهم‌درصد از هزینه ها را شامل می‌شود. همچنین، مركز آمار ایران در گزارش خود عنوان كرده است حدود ٤٨‌درصد مردم از فست فود و ٤١‌درصد غذای بیرون از منزل مصرف كرده بودند. درواقع ۴۷.۷ ‌درصد از ایرانی‌ها، در ماه حداقل یك بار فست فود مصرف می‌كنند. ۱۴.۳‌درصد از آنها دو بار و ۲.۶درصد بیش از پنج بار در ماه، فست‌فود می‌خورند. ۲۰.۹درصد از افراد نیز اعلام كرده‌اند كه حداقل سالی یك بار به سینما می‌روند و ۵‌درصد به تماشای تئاتر می‌نشینند. البته لازم است به این نكته نیز اشاره شود كه اقتصاد شب تنها محدود به تفریح و سرگرمی و یا رستوران و فست فود نمی‌شود. بلكه پدیده دستفروشی بخش جدایی ناپذیری از این موضوع است. از این رو مردم ممكن است در كنار گشت و گذار و تفریح و سرگرمی برخی از مایحتاج روزانه خود را نیز از دستفروشانی كه در شب فعال هستند، خریداری كنند.

وحید استرون