اینجا بلوچستان است نه آفریقا

یک حیاط سنگلاخی، اتاقکی با دیوارهای کاه‌گلی، انباری که با شاخ و برگ درختان ساخته شده، چند دبه آب برای آشامیدن و یک بند رخت با تعدادی لباس‌ کهنه و مندرس، شاید تنها تصویری است که از خانه پدری در ذهنش نقش می‌بندد. در ذهن شاید هزاران دختر بلوچستانی که روزهای کودکی را به جای بازی با عروسک‌های زیبای امروزی، با تماشای فقر و بدبختی خانواده، برادر و خواهری سپری می‌کنند که سال‌هاست مدرسه را به خاطر دست تنگ پدر ترک کرده و در آمار بازماندگان تحصیل این استان جای گرفته‌اند.

محمد بلوچ‌زهی، بخشدار مرکزی نیک‌شهر در توییتی روی دیگری از محرومیت‌های این استان را نشان داده و این‌طور می‌نویسد: «سیستان و بلوچستان، یکی از محروم‌ترین استان‌ها در حوزه آموزش است که از کمبود زیرساخت‌ها و مصائب آموزشی فراوان رنج می‌برد. فقر و محرومیت حاکم‌ بر منطقه مهم‌ترین عامل آمار بالای ترک تحصیل کودکان است و بازماندگان از تحصیل». 

آنطور که مدیرکل آموزش و پرورش سیستان و بلوچستان پاییز سال گذشته به ایسنا گفته بود: «در چهارسال گذشته ۱۲۰ هزار کودک بازمانده از تحصیل جذب مدارس شدند و هم‌چنان ۷۰ هزار نفر از تحصیل بازمانده‌اند؛ این یعنی از جمعیت ۱۴۳ هزار کودک بازمانده از تحصیل که در ۳۱ استان ایران جذب شدند، بیش‌از ۸۰ درصد آن، ۱۲۰ هزار نفر متعلق به سیستان و بلوچستان‌ است». ۲۸ مرداد سال گذشته نیز یکی از هشت نماینده این استان در بهارستان به خانه ملت گفته بود: «آمار کودکان بازمانده از تحصیل در این استان رو به افزایش است و چهار هزار نفر به آمار ۱۱۹ هزار فرد بازمانده از تحصیل افزوده شده است». 

و در ادامه به بحران تغذیه در این استان اشاره کرد و گفت: «تغذیه دانش‌آموزان و کودکان در استان یک معضل اساسی بوده که دلیل شیوع این بیماری نیز روشن است؛ سل بیماری فقرا است و دانش آموزان سیستانی با توجه به اینکه از حداقل‌ها محروم هستند، مبتلا به این بیماری شده‌اند و تا امروز ۵۰ نفر مبتلا به سل در استان سیستان و بلوچستان شناسایی شده‌اند».

بر اساس آمارهای رسمی، استان سیستان و بلوچستان حدود ۲میلیون و ۸۰۰ هزار نفر جمعیت دارد که که به گفته نماینده این استان، ۷۵درصد آن‌ها زیر خط فقر هستند. تصاویر بسیار تلخ و آزاردهنده‌ای از سیمای فقر در این استان در آرشیو رسانه‌ها ثبت شده که به بارها اشک هر ببننده‌ای را درآورده است. اما باید گفت که همه فقرای این استان اگر به گفته نمایندگان این مردم در بهارستان، ۷۵ درصد باشند، این یعنی تعداد فقرا در این نقطه از ایران، حتی به دو میلیون نفر هم نمی‌رسد. سوالی که می‌توان مطرح کرد این است که یک برنامه جامع، جدی و دقیق برای فقرزدایی برای این افراد چقدر هزینه روی دست مسئولان می‌گذارد که هر سال شاهد بحرانی‌تر شدن وضعیت این مردم در این نقطه از کشور هستیم؟ 

در حالی مجلس دهم به ماه‌های آخر خود نزدیک می‌شود و کاندیداهای جدید برای حضور در دور یازدهم، شال و کلاه کرده‌اند که انتظار می‌رفت تا از هشت نماینده این استان که نزدیک به چهار سال از حضورشان در بهارستان می‌گذرد، اقدامی هر چند کوچک در جهت فقرزدایی از مردم محروم سیستان و بلوچستان صورت گرفته باشد. برای بررسی ریشه‌های فقر و علت ادامه‌دار بودن این بحران به سراغ یکی از نمایندگان این استان در مجلس رفتیم؛ علیم‌یارمحمدی، نماینده مردم زاهدان در مجلس است که در گفت‌وگو با «همدلی»، از وضعیت فقر در این استان توضیح می‌دهد: 

معضل فقر در سیستان و بلوچستان بارها از زبان شما به گوش رسانه‌ها رسیده، یک بار گفته بودید که ۷۵درصد از مردم این استان زیر خط فقر هستند، در ابتدا از جغرافیای فقر در این استان بگویید که در کدام یک از مناطق این استان، فقر پررنگ‌تر است؟ 

استان سیستان و بلوچستان، استان پهناوری است که وضعیت مردم در بخش‌های شمالی آن بهتر از مناطق جنوبی و مرکزی است. در سیستان وضعیت مالی مردم بهتر است و پراکندگی جمعیت در این منطقه بیشتر است، این در حالی است که با ورود به بلوچستان و از آغاز این منطقه، چهره فقر بیشتر نمایان است. 

علت گستردگی فقر در بلوچستان چیست؟ 

به دلیل اینکه خدمات‌رسانی دولتی در این منطقه پیچیده‌تر است و رسیدن امکانات کافی به این قسمت به سادگی نیست، جمعیتی که در این نقطه هستند، از وضعیت خوبی برخوردار نیستند. در کل این منطقه به دلیل تجربه خشکسالی‌های دوره‌ای از وضعیت کشاورزی و دامپروری مناسبی برخوردار نیست.

مردم بلوچستان نیز اعتقادی به ترک این منطقه ندارند و محکوم هستند تا با وجود کمترین امکانات در این منطقه بمانند و مشکلات را تحمل کنند. به دلیل برخورداری از حداقل معیشت در بلوچستان بسیاری از مردم با بیماری‌های مختلفی دست و پنجه نرم می‌کنند و برخی امراض در این بخش شیوع یافته است. 

چرا مردم بلوچستان به جاهای دیگر مثل سیستان کوچ نمی‌کنند، آیا به دلیل تعصبات خود راضی به ترک منطقه زندگی خود نیستند؟

خیر، این طور نیست. واقعیت این است که مردم این منطقه اعتقادی به رفتن ندارند، به دلیل اینکه واقعا جایی برای رفتن ندارند. متاسفانه شرایط آن‌ها طوری است که نمی‌توانند به رفتن فکر کنند و باید با حداقل معیشت در این منطقه زندگی کنند. البته در حال حاضر کوچ اجباری در این منطقه شروع شده است و مردم برای کارگری به استان‌هایی مانند یزد یا زنجان می‌روند. 

آیا ظرفیت‌های لازم در این استان برای انجام فعالیت وجود دارد یا اینکه به دلیل نبود ظرفیت‌های لازم، شاهد گستردگی فقر در سیستان و بلوچستان هستیم؟ 

نکته قابل توجه این است که مردم این استان با وجود ظرفیت‌های خیلی خوب در این استان از بحران فقر رنج می‌برند.

این استان با وجود داشتن صنایع معدنی و مادر و داشتن مرز مشترک با دو کشور و دارا بودن مرز دریایی با این مشکلات مواجه است. یعنی با وجود این ظرفیت‌ها ما استفاده‌ای از این منابع نکرده‌ایم و مردم با گذران دوره‌های خشکسالی مورد بی‌توجهی هستند و حتی بخش کوچکی از منابع مالی کشور و بخصوص درآمدهای نفتی صرف به راه انداختن این ظرفیت‌ها نمی‌شود. این در حالی است که بر اساس قانون اساسی، منشور اخلاقی و آیین‌نامه مجلس، باید سرمایه‌ها در اختیار استان‌ها قرار بگیرند تا با استفاده از امکانات یک استان، از ظرفیت‌های لازم استفاده شود. این در حالی است که با وجود این منشورهای اخلاقی، مردم این استان از بی‌سوادی رنج می‌برند و همچنان بچه‌های آن‌ها در زیر سایه درختان و کپرها تحصیل می‌کنند. 

با توجه به اینکه تعداد فقرا در این استان حتی به دو میلیون نفر هم نمی‌رسد، سوالی که می‌توان مطرح کرد این است که وجود یک برنامه دقیق و جامع برای فقرزدایی از این مردم، چقدر هزینه بردار است که از آن دریغ می‌شود؟ 

من به عنوان نماینده این مردم، این سوال را دارم. بارها به مسئولان در زمینه مشکلات مردم این استان توضیح داده‌ام و حتی بسیاری از آن‌ها را برای بازدید به این استان برده‌ام. در یکی از بازدیدهایی که وزیر کشور، رحمانی فضلی از این استان داشت، با دیدن وضعیت مردم، او گریه کرد. واقعیت این است که نباید در میان مردم تبعیض ایجاد شود و وضعیت این مردم مثل مردم کشورهایی مانند آفریقا باشد. حتی وزیر کشور با دیدن وضعیت این مردم از دانشجویان خواست تا برای این مردم برنامه‌ریزی کنند. 

با توجه به اینکه بارها مشکلات این مردم را رسانه‌ای کرده و مسئولان مختلف را برای مشاهده وضعیت مردم سیستان و بلوچستان به این استان برده‌اید، تاکنون چه پیشرفت‌هایی برای ساماندهی اوضاع این مردم انجام شده و چه نتایجی از این اقدامات گرفته‌اید؟

تاکنون به نتایج خوبی در این زمینه رسیده‌ایم. با تلاش‌هایی که انجام شده و با کمکی که از رسانه‌ها گرفته‌ایم، اقداماتی انجام شده تا بر اساس آن‌ محیط زندگی و کسب و کار این مردم را ساماندهی کنیم. نزدیک به سه یا چهار ماهی می‌شود که این اقدامات کلید خورده است. در برنامه ما گازرسانی و تهیه آب سالم برای مردم این منطقه وجود دارد، حتی در تلاش هستیم تا آموزش را نیز در این منطقه ساماندهی کنیم و سعی کردیم تا مسئولان را به این موارد حساس کنیم و با رساندن واقعیت‌های جامعه به گوش مسئولان، به نتیجه برسیم.

در حال حاضر در قالب ماده ۲۳۴ این مشکلات را در مجلس صورت جلسه کرده‌ایم تا از طریق مجلس آن را به قوه قضاییه برسانیم. باید بررسی کرد که چرا در رسیدگی به مشکلات مردم این منطقه کوتاهی شده است و چه کار باید کرد تا مشکلات را به پایان برسانیم. 

پیش‌بینی می‌کنید که طی چند سال بتوانید مشکل مسکن و آموزش مردم در این استان را ساماندهی کنید؟ 

من فکر می‌کنم اگر با این روند پیش برویم، طی دو سال به نتیجه خواهیم رسید. 

حرف آخر ...

استان سیستان و بلوچستان استان پهناوری است که با وجود داشتن ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های لازم برای سرمایه‌گذاری، مورد بی‌توجهی قرار گرفته و هیچ کدام از ظرفیت‌های آن بالفعل نشده است. در حال حاضر بودجه نظامی این استان بسیار بیشتر از بودجه خود استان است. یعنی اگر بودجه استان هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان باشد، بودجه نظامی این استان شش یا هفت برابر این مقدار است. باید در کنار توجه به فضای نظامی این استان به نقاط مرکزی کشور یعنی وضعیت مردم این استان نیز توجه کرد و بخشی از منابع را برای این مردم هزینه کرد. باید بحث قاچاق را ساماندهی کرد و در کنار توجه به زیرساخت‌های کشاورزی و صنعتی، کسب و کار را در این استان رونق داد.

نباید فقط به مشکلات مرزی این استان توجه کرد و باید بودجه کافی برای حل مشکلات مردم نیز در نظر گفت. در این استان می‌توان از ظرفیت دریا و پرورش ماهی و میگو کمک گرفت. می‌توان از ظرفیت سواحل این استان بهره گرفت و شیلات را رونق داد. می‌توان از ظرفیت نخبه‌های این استان کمک گرفت و با استفاده از سرمایه‌های خود این استان معضلات را حل کرد.

فاطمه آقایی‌فرد