به گزارش میزان، در هر جامعه‌ای توجه به حیثیت معنوی اشخاص از اهمیت بالایی برخوردار است و برای صیانت از این حیثیت، قوانینی پیش‌بینی شده است. توهین ازجمله جرایم علیه حیثیت معنوی اشخاص است که قانون مجازات اسلامی کتاب تعزیرات تحت عناوین «هتک حرمت اشخاص» و «اهانت به مقدسات مذهبی ...» مورد اشاره قرار گرفته است.
این جرم در ایران، یکی از پنج جرم نخست کشور است. شاید دلیل این گستردگی علاوه بر دلایل اجتماعی، نبود اطلاعات کافی در زمینه شرایط تحقق این جرم است. در ادامه به بررسی انواع و شرایط تحقق جرم توهین می‌پردازیم.
توهین از ریشه «وهن» و به معنی سست و ضعیف کردن و خوار و خفیف کردن است و در اصطلاح به هر رفتاری دلالت دارد که به نحوی موجب وهن حیثیت کسی در نظر افراد متعارف شود. توهین دو نوع است، ساده و مشدد که به اعتبار شخصیت و مقام مخاطب است. در ماده ۶۰۸ قانون تعزیرات این‌گونه مقرر شده است: توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه مورد حد قذف نباشد، به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا ٥٠هزار تا یک‌میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود. این ماده مربوط به توهین ساده است.
هر حرف خلاف ادبی توهین محسوب نمی‌شود و برای تحقق این جرم شرایطی لازم است.
اول باید رفتار فیزیکی اعم از گفتار، کردار یا نوشتار ارتکاب یابد؛ بنابراین کلمه «از قبیل» در ماده ۶۰۸ نشان‌دهنده این است که فحاشی و استعمال الفاظ رکیک به عنوان نمونه بارز توهین است. این جرم فقط با فعل مثبت ارتکاب می‌یابد، البته ممکن است در بعضی از قوانین خاص ترک فعل نیز توهین محسوب شود.
دوم موهن‌بودن رفتار (توهین‌آمیز بودن).
تشخیص این امر برعهده عرف است، زیرا بعضی از رفتار‌ها در برخی از جوامع و فرهنگ‌ها توهین به حساب نمی‌آید، اما همان رفتار در جامعه دیگر اهانت‌آمیز است.
یکی از عواملی که در قضاوت عرف موثر است، موقعیت خاصی است که رفتار در آن ارتکاب یافته است. دیوان عالی در آرای مختلفی بر لزوم تشریح کیفیت و خصوصیات توهین در حکم دادگاه تصریح کرده است.
سوم مخاطب توهین، باید معین و حقیقی و زنده باشد. درخصوص توهین به مردگان فقط در صورتی که عرفا توهین به بازماندگان تلقی شود، جرم محسوب می‌شود.
چهارم حضوری یا علنی بودن توهین. وجود یکی از این دوشرط کافی است. در مورد علنی بودن توهین باید گفت که فقط در موارد خاصی که در قانون پیش‌بینی شده، لازم است؛ بنابراین اگر فرد در یک مکان خصوصی و بدون حضور شاهد به دیگری توهین کند، مرتکب جرم شده است.
حضوری بودن هم منظور حضور فیزیکی نیست، بلکه ممکن است از طریق تلفن، اینترنت، پیام کوتاه یا... حرکات توهین‌آمیز مشاهده شود.
پنجم صریح بودن. ششم عدم لزوم ارتجالی بودن توهین، یعنی حتی در صورتی که فرد در جواب توهین شخص مقابل به او توهین کند، مرتکب جرم شده است و این ارتجالی بودن وصف مجرمانه را زایل نمی‌کند.
علاوه بر عناصر مادی ذکر شده برای توهین وجود عنصر روانی نیز لازم است. یعنی شخص مرتکب باید عمد در ارتکاب رفتار موهن نسبت به دیگری داشته باشد.
توهین به زنان و کودکان نیز در ماده ۶۱۹ کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی بدین شرح آمده است: هرکس در اماکن عمومی یا معابر متعرض یا مزاحم اطفال یا زنان بشود یا با الفاظ و حرکات مخالف شئون و حیثیت به آنان توهین کند، به حبس از دو تا شش ماه و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.»
در این ماده با توجه به زن بودن یا صغیر بودن قربانی جرم، مجازات تشدید شده است.
این قبیل توهین‌ها اخلاق و عفت عمومی را جریحه‌دار می‌سازد، بنابراین مقنن با شدت بیشتری مجرم آن را مجازات می‌کند.
جرم توهین چه نوع ساده و چه مشدد، جرمی مطلق است و نیازی به سوءنیت خاص ندارد. اثبات صحت اسناد در توهین نیز شرط تحقق جرم نیست.
به جز ماده ۶۱۹ بقیه انواع توهین جرم خصوصی محسوب می‌شود و با شکایت متضرر از جرم قابل پیگیری است.
توجه به حیثیت و شخصیت معنوی اشخاص در وهله نخست و آگاهی‌یافتن نسبت به مواد قانونی مرتبط با توهین می‌تواند تا حد بسیار زیادی از گستردگی این جرم در جامعه بکاهد.
بسیاری از اشخاص از جرم‌بودن رفتار ارتکابی خود در زمینه توهین به افراد دیگر ناآگاه‌اند یا توجه کمی دارند؛ بنابراین ایجاد بستر‌های مناسب و آگاهی بخش قانونی به مردم از یک سو و گسترش اخلاق‌مداری در جامعه می‌تواند تاثیر بسزایی در کم‌شدن جرایم ازجمله توهین داشته باشد.
زهرا طیار
- 17
- 4
