حرفه دهه هفتادی‌ها و هشتادی‌ها

ایجاد کسب و کارهای فردی، اتفاقی است که با گذر از فضای مجازی به وضوح می‌توان انواع آن را دید. خیلی از کسانی که جویای کار بودند وهستند و در هزارتوی بوروکراسی استخدام در شرکت‌های دولتی و خصوصی، آزمون‌های ورودی، نبود روابط و پارتی(فقرداشتن بند پ) دست و پا می‌زنند، این روزها به مدد شکل‌گیری فضای مجازی، کسب و کاری‌هایی را برای خود راه انداخته‌اند که به مردم می‌گویند، بیا و ببین و به دولت می‌گویند، نیا و نبین.

آرمین، متولد دهه هشتاد است، سنی ندارد، برای کسب درآمد چند میلیونی در ماه سراغ فضای مجازی در تلگرام و اینستاگرام رفته است. او از پدرش که کارمند ارشد یک اداره است، درآمد ماهانه‌اش بیشتر است. پدرش کار او را شغل نمی‌داند، اما خود آرمین، شغل پدر را کار نمی‌داند.

آرمین با هزار دلیل و برهان و توجیه عقلانی به کارهایی روی آورده که از حوزه نظارت رسمی خارج شده است، مدرک تحصیلی نمی‌خواهد و نیازی به معرف ندارد.او در وادی مشاغل خدماتی کار می‌کند. احتمالاً خیلی از والدین مثل پدر و مادر آرمین، این مشاغل را براساس تعریف ذهنی زمانه‌شان حرفه و شغل نمی‌دانند، اما جوانان دهه‌های هفتادی و هشتادی به این کارهای درآمدزا می‌گویند:«شغل، آن هم شغل نان آور.»

شغل به تعبیر دهه‌های هشتادی و هفتادی

اگر چرخی در فضای اینستاگرام، کانال‌های تلگرامی و سایر شبکه‌های فعال در فضای مجازی بزنید، می‌بینید مشاغلی ایجاد شده که کاملاً به‌صورت فردی اداره می‌شود. نمونه این مشاغل، تبلیغات از سوی برخی مردم عادی هست که توانستند به قول معروف برای خود ممبر یا فالوور(افرادی که صفحه یا کانال افراد مورد علاقه خود را دنبال می‌کنند) بخرند یا بواسطه محتوایی که می‌گذارند، جذب کنند، اینها سلبریتی‌ها نیستند.

ورود این افراد به حوزه تبلیغات باعث شده این حوزه با شرایط جدیدی روبه‌رو شود که پیش از این اقتصاد کشور شاهد آن نبوده است. عدد و ارقام تبلیغات، قوانین مربوط به آن، زمان ماندگاری تبلیغات و سایر حوزه‌ها به‌صورت دوستانه از سوی دو طرف (آگهی دهنده-آگهی گیرنده) مشخص می‌شود.

رستوران گردی هم از دیگر کسب و کارهایی است که در فضای مجازی رونق گرفته و به قول فعالان این حوزه لایک‌آور(مورد پسند مردم واقع شدن) است. آنها می‌گویند، برای تعریف مشاغل جدید باید زحمت زیادی کشید ولی فروش کالاهای کوچک خانگی و تبلیغ رستوران‌ها قابل توجه است.

نمونه مشاغل مجازی

مشاوره روانشناسی، مشاوره تحصیلی، ارائه واحدهای مسکونی برای اقامت موقت، خدمات برای نگهداری سالمندان، آموزش حیوانات، آموزش موسیقی، ارائه ترفندهای خانه‌داری، آموزش آشپزی، رستوران گردی، فروش کتاب، آرایشگاه(کاشت ناخن، لیزر و...)، انواع لباس، لوازم آشپزخانه، کیف و کفش، لوازم یدکی خودرو یا انواع بازاریابی هرمی، شرط بندهای آنلاین و... از جمله شغل‌هایی است که در فضای مجازی ایجاد شده است. از شیرمرغ گرفته تا جان آدمیزاد را می‌توان در فضای مجازی یافت.

گفت‌و‌گوهای زیادی با دهه هفتادی‌ها و هشتادی‌ها داشتیم، اکثر آنها به خاطر نداشتن فعالیت اقتصادی یا کسب درآمد به دور از بوروکراسی‌های اداری و حتی گرفتن محل کار مشخص(دفتر و شرکت) یا رسیدن به درآمدزایی بالا در زمانی کوتاه، سراغ این فعالیت‌ها رفته‌اند و می‌روند.  در این نوع مشاغل که معمولاً افراد مکان ثابت برای نمایش کالای خود ندارند، از آن کالا عکس گرفته و در فضای مجازی ارائه می‌شود. لذا متقاضی با پرداخت کامل پول می‌تواند آن کالا را دریافت کند، هر چند که برخی‌ها بعد از تحویل کالا، پول را دریافت می‌کنند.

محرک‌های کسب و کار در فضای مجازی

کسب و کارهای فردی در فضای مجازی محرک‌هایی هم دارد که باعث شده سنین ۲۱  تا ۳۰ سال(دهه هفتادی و هشتادی‌ها) دنبال آن باشند. از جمله ویژگی‌هایی که نسل جوان به آن اشاره می‌کنند، درگیر نشدن با سازمان امور مالیاتی، تأمین اجتماعی و اخذ مجوزها است. یکی از فعالان حوزه اینستاگرام که فالوور زیادی هم دارد، درباره ویژگی کار در فضای مجازی می‌گوید: بدون آنکه سرمایه‌گذاری کرده باشیم برای خود شغل ایجاد کردیم، از طرفی در این شغل نیازی به مدرک تحصلی عالی نیست.

از دیگر محرک‌ها و انگیزش‌های شغل‌سازی در فضای مجازی می‌توان به کاهش تماس با بوروکراسی دولت و رفت وآمد در سازمان‌های دولتی اشاره کرد و دیگر آن هزینه‌های فرد صاحب شغل به خاطر اینکه نیازی به اجاره کردن دفتر ندارد، کاهش پیدا می‌کند و این امر منجر به کاهش قیمت تمام شده کالا و خدمات می‌شود. گزینه دیگری که باعث تمایل متولدان این دو دهه به فضای مجازی است ارائه مستقیم کالا و بدون واسطه است.

اقتصاد دیجیتال؛ گذر از مشاغل رسمی

تجربه نشان می‌دهد کشورهایی که از اقتصاد سنتی به‌ سمت اقتصاد دیجیتال حرکت کردند در برهه‌ای از زمان به جهت آنکه تعریف درستی از فضای وب و دیجیتال وجود نداشته با رفتارهای دوگانه مواجه شدند. در گذر از اقتصاد سنتی به اقتصاد دیجیتال، گروهی می‌خواهند به سوی کسب و کارهای حوزه مجازی حرکت کنند و کرده‌اند، اما قوانین مشخصی برای فعالیت آنها وجود ندارد و هر کدام بنا به سلیقه و راه و روش‌های خاص خود کسب و کارشان را آغاز می‌کنند، از سوی دیگر؛ دریافت‌کنندگان یا مشتریان این نوع خدمات هم با حق و حقوق قانونی خود آشنایی ندارند و نمی‌دانند سطح انتظارات‌شان را باید تا چه حدی افزایش دهند. اقتصاد ایران نیز با چنین رخدادی روبه‌رو شده است. خیلی از افراد به سمت مشاغل فردی و فردمحور که در فضای مجازی است، حرکت کردند، ولی در میانه‌های راه با خلأ قوانین، عدم حمایت دولت از فعالیت‌شان، نداشتن مجوز و در برخی مواقع با بسته شدن صفحه‌شان (پیج در فضای مجازی) مواجه شدند.

در تحلیل‌های مالی که کاربران فضای مجازی انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که با‌ وجود نبود قوانین مشخص و خلأهایی که وجود دارد، کار در این فضا ترغیب‌کننده‌تر از فضای بیرونی است، به همین جهت تب خوداشتغالی به سمت استفاده از فضای مجازی رفته است.

ورود به قلمرو خودکارفرمایی دیجیتال در فضای مجازی با شرایط موجود، شایدها و اماهای متعددی دارد، از جمله آن می‌توان به گردش مالی پنهان که در این حوزه صورت می‌گیرد، اشاره کرد. به جهت نبود آمار مشخص و فعالیت‌هایی که در این بخش صورت می‌گیرد، هیچ کس نسبت به گردش مالی چنین شغل‌هایی اطلاعات لازم را ندارد. از این‌رو از هیچ مرجعی نتوانستیم گردش مالی را که در فضای مجازی بواسطه شغل‌های فردی، صورت می‌گیرد استخراج کنیم.

چالش‌های روز سیاستگذار

یکی دیگر از چالش‌های این حوزه فرار مالیاتی است. فعالان کسب و کارهای فردگرا در فضای مجازی به خاطر نحوه فعالیت قابل شناسایی نیستند؛ به همین دلیل امکان دریافت مالیات از این بخش فراهم نیست و اگر این امکان مهیا شود به زیرساخت‌های لازم نیاز دارد. افرادی که دارای کسب و کار در خارج از فضای مجازی هستند، مشکلات بیمه و مالیات را از نزدیک لمس کردند، لذا فرار مالیاتی برای فعالان این حوزه، از نگاه‌شان یک فرصت تلقی می‌شود. با رونق ایجاد شغل در فضای مجازی، دولت در آمارگیری نرخ اشتغال با مشکل مواجه شده است چرا که نمی‌تواند بدرستی آمار بیکاران و حتی جویندگان کار را استحصال کند. ولی یک نکته حایز اهمیت است اینکه در برخی مواقع از فضای مجازی برای تجارت سیاه استفاده می‌شود. مثال بارز آن فروش انواع مواد مخدر است. البته با رصد پلیس فتا جلوی این فعالیت‌ها گرفته می‌شود، ولی آمار کشفیات نشان می‌دهد مواردی هست که هنوز ادامه حیات می‌دهند.

از دیگر چالش‌هایی که در این نوع مشاغل وجود دارد، عدم پایداری آن حرفه است. طبق آمارگیری‌هایی که صورت گرفته برخی مشاغل بعد از دو سال از دور ارائه خدمات خارج می‌شوند، علت اصلی این اتفاق عدم آشنایی به سیاست‌های مشتری‌مداری و بازاریابی است. از آنجا که خیلی از افراد بدون استراتژی وارد فضای مجازی می‌شوند، بروز و ظهور چنین چالش‌هایی قابل پیش‌بینی است.

درست است که فضای مجازی فرصت‌های زیادی را برای شغل ایجاد کرده است، ولی رونق این نوع مشاغل باعث رشد اشتغال کشوری نخواهد شد، چرا که افراد در صورت گستردگی فعالیت‌هایشان باز هم به سمت جذب نیرو و استخدام حرکت نخواهند کرد چرا که از مالیات، بیمه و پرداخت حقوق کارگری هراس دارند.

مشکلات بیان شده گویای آن است که کشور در حوزه کسب وکارهای فردی فارغ از نظارت قانونی، نیازمند قوانین شفاف و بدون بوروکراسی است تا همه فعالان فضای مجازی نسبت به پذیرفتن آن دید مثبتی داشته باشند. قوانینی که با تکیه بر آن کسب وکارهای ایجاد شده در فضای مجازی جریان مناسبی به خود بگیرند و از سوی خدمات‌دهندگان و گیرندگان خدمات با توجه به حقوق تعریف شده، فعالیت کنند. گاهی هم بعضی مشتریان سفارش می‌دهند اما فعالان ارائه خدمات مجازی، از ارسال و تحویل کالا امتناع می‌کنند که در پوشاک خیلی رایج و مشاهده شده است.

نکته پایانی:محور اصلی گزارش فعالیت نسل جوان و جویای کار در نرم افزارهای پیام رسان تلفن همراه(تلگرام و واتساپ)است و مشمول فعالیت قانونی نرم افزارها(اپلیکشین ها) که استفاده از آن نیازمند مجوز قانونی است،نمی شود.

بـــرش

چاره چیست؟

بررسی فعالیت در فضای مجازی نشان می‌دهد که تب حضور در این حوزه افزایش پیدا کرده است و متعلقان به دو دهه هفتاد و هشتاد ترجیح می‌دهند کارفرمای خود باشند. از این‌رو خیلی از کسانی‌که از محل کار خود تعدیل شدند دیگر به‌دنبال کار در دفتر یا شرکت نیستند و ترجیح می‌دهند در خانه و از طریق فضای مجازی برای خود کسب وکاری مهیا کنند. بدین جهت بهتر است که دولت برای فضای ایجاد شده به‌دنبال قوانین شفاف و سهل باشد تا توسعه اقتصادی از این بخش به سرانجام برسد. دولت با کسب وکار در فضای اینستاگرام و کانال‌های تلگرامی که این روزها رونق گرفته مخالف است و اصرار بر این دارد که اگر افراد به‌دنبال شغل در فضای دیجیتال هستند، سراغ اپلیکیشن‌ها و سایت‌ها بروند، ولی فضای موجود و رویه‌ای که دهه هفتاد و هشتادی‌ها پیش گرفتند چاره‌ای جز قانونمند شدن فضای تلگرام و اینستاگرام نگذاشته است. نسل جوان جویای کار با فضای مجازی در حال رشد و درآمدزایی هستند.

مرجان اسلامی فر