سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران و شوراي توسعه اقتصادي و تجاري روسيه تفاهمنامه‌اي در خصوص گسترش همكاري‌هاي في مابين در حوزه‌هاي انرژي (نفت و گاز)، صنايع ريلي و هوايي منعقد كردند. هر چند امضاي اين تفاهمنامه اميدوار‌كننده است اما به نظر نمي‌رسد تغيير مهمي در ذهنيت فعالان اقتصادي و مسوولان كشور رخ داده باشد.
ايران و روسيه هميشه روابط صميمانه‌اي در مسائل منطقه‌اي و جهاني داشتند اما اين صميميت هيچگاه فراتر نرفته و اقتصاد را در بر نگرفته است. حتي دو سال قبل كه تحريم‌هاي غرب عليه روسيه به‌شدت افزايش يافت هم ايران نتوانست سهمي از بازار اين كشور پهناور به دست آورد و تركيه با عقب‌نشيني از مواضعش نسبت به دولت پوتين، توانست بخش مهمي از غذاي اين ابرقدرت سابق را تامين كند.
سرگئي شاشكوف، پژوهشگر برجسته مسائل استراتژيك روسيه در كتاب خود با عنوان «روابط ايران و روسيه... تا كجا؟» به بررسي ابعاد همكاري ايران و روسيه در زمينه‌هاي مختلف پرداخته و معتقد است كه روابط ايران و روسيه بر خلاف آنچه تصور مي‌شود چندان عميق و استراتژيك نيست. اين واقعيتي است كه هيچكس نمي‌تواند آن را كتمان كند. ايران و روسيه به ويژه در سال‌هاي گذشته و پس از اتفاقات شرق اوكراين و موضع نسبتا مشتركي كه در مسائل خاور‌ميانه داشتند، از نظر سياسي به‌شدت به هم نزديك‌تر شده‌اند ولي اين نزديكي‌ها هيچگاه وارد فاز اقتصادي نشده است. دو كشور ايران و روسيه، هرچند پس از فروپاشي شوروي، ديگر مرز زميني مشترك ندارند اما درياي خزر همچنان مسير مستقيم اين دو را باز گذاشته است.
با اين وجود و با وجود انقلاب ٥٧ و پاره شدن بند ناف ايران از غرب، تصور مي‌شد رابطه ايران با ابرقدرت شمالي خود بهبود يابد. به ويژه كه پس از فروپاشي شوروي، ديگر آرمان‌هاي كمونيستي در ميان بود كه به اختلاف ايدئولوژيك دامن بزند. در سال‌هاي گذشته اما ايران و روسيه همچنان توافقات خود را در زمينه‌هاي سياسي دارند و در حوزه اقتصادي نسبت به يكديگر تقريبا بي‌تفاوت هستند.
روابط صنعتي ايران و روسيه گسترش مي‌يابد
روز گذشته منصور معظمي رييس هيات‌عامل ايدرودر مراسم امضاي تفاهمنامه كه با حضور سفير روسيه برگزارشد، با اشاره به اينكه سازمان گسترش مي‌تواند دروازه ورود شركت‌هاي روسي به ايران باشد گفت: «خوشبختانه بعد از برجام فرصت‌هاي خوبي بين ايران و روسيه فراهم شده و ما انتظار داريم توافق‌هاي امضا شده عملياتي شوند. روابط بين ايران و روسيه روابط استراتژيك و درازمدت است و ما اينجا هستيم كه روابط را تسهيل كنيم و امكان مراوده شركت‌هاي دوطرف برقرار شود. »
رييس هيات عامل ايدرو با اشاره به اينكه بعد از برجام، بزرگ‌ترين شركت‌هاي بين‌المللي را در ايدرو ملاقات كرده‌ايم و تفاهمنامه‌ها و قراردادهاي بزرگي در ايدرو انجام شده است، افزود: «خوشحاليم كه در اين حجم بسيار بالا ارتباطات بين‌المللي در سازمان ما فراهم شده است. سازمان ما تقريبا در تمام بخش‌هاي مهم صنعتي از جمله صنايع بزرگ و صنايع استراتژيك فعاليت دارد. اخيرا دولت روسيه زمينه‌هاي مناسبي را در خصوص تسهيلات مالي، فاينانس و رواديد براي ايران فراهم كرده است و اين فرصت خوبي است براي شركت‌هاي روسي و ايراني كه همكاري دوجانبه‌اي داشته باشند.»
معاون وزير صنعت، معدن و تجارت با اشاره به تراز تجاري غيرمتوازن ايران و روسيه گفت: «شركت‌هاي ايراني بايد از فرصت پيش آمده استفاده كنند و تجهيز شوند تا بتوانند وارد بازار روسيه شوند. بازه زماني قراردادها ۲ ساله است و علاوه بر مشكلاتي كه در حوزه مسائل مالي و بانكي وجود دارد، مهم‌ترين مساله عدم شناخت شركت‌هاي دوطرف نسبت به توانايي‌هاي يكديگر است زيرا اطلاعات زيادي از همديگر نداريم و اين تفاهمنامه‌ها مي‌تواند زمينه‌هاي مناسب آشنايي و استفاده از توانمندي‌هاي يكديگر را فراهم كند. »
رييس هيات عامل ايدرو با بيان اينكه بازار ايران روي تمام شركت‌هاي معتبر بين‌المللي كه در ايران سرمايه‌گذاري كنند باز است گفت: «حضور شركت‌هاي روسي هم در ايران منوط به سرمايه‌گذاري‌هاي مشترك است. حوزه فعاليت اين تفاهمنامه‌ها وسيع است و بيشتر به علاقه‌مندي طرفين و توانايي‌هاي آنها بستگي دارد.»
شوراي توسعه اقتصادي و تجاري روسيه يكي از نهادهاي اقتصادي روسيه محسوب مي‌شود كه بيش از ۱۰ هزار شركت مهم اقتصادي روسي را در زيرمجموعه خود دارد.
دوستان سياسي وآشناهاي اقتصادي
ايران و روسيه يك نقطه مشترك مهم در سياست‌هاي خود دارند، هر دو از سياست‌هاي استعماري و امپرياليستي ايالات متحده فاصله مي‌گيرند و عليه آن هستند. اين اشتراك هيچگاه موجب نشده دو كشور فوق با تقويت روابط اقتصادي خود، ضمن جبران ضعف‌هاي داخلي خود، بتوانند همديگر را تقويت كنند. حتي با وجود تحريم‌هايي كه غرب از دو سال گذشته عليه روسيه تصويب كرد نيز ايران نتوانست سهم مهمي از بازار روسيه را از آن خود كند. نبايد فراموش كرد، همسايه شمالي، از نظر دسترسي به منابع غذايي بعد از فروپاشي به‌شدت در مضيقه قرار دارد زيرا خاك اين كشور حاصلخيز نيست. به همين دليل پس از افزايش اختلافات اين كشور با غربي‌ها تصور مي‌شد فعالان بخش خصوصي و به خصوص كشاورزان ايراني تحركات بيشتري براي بازار روسيه داشته باشند.
البته چنين نشد و سرانجام تركيه در اوج اختلافاتي كه با روسيه بر سر سرنگون كردن هواپيماي روسي داشتند، به شكل جدي وارد بازار مواد غذايي تركيه شد و عملا سر اقتصاد ايران باز هم بي‌كلاه ماند. از سوي ديگر روس‌ها در برخي از صنايع توانايي ارتقاي ايران را دارند. علاوه بر حوزه هوا و فضا، روس‌ها در صنايع فولاد، گاز، نفت و اسلحه‌سازي، به مراتب از ايران جلو‌تر هستند و كشور مي‌تواند براي رفع بسياري از مشكلات خود به سمت همسايه شمالي نگاه كند. با اين وجود به نظر مي‌رسد دولتمردان ايراني هرچند همسايه شمالي خود را در زمينه سياسي گهگاه شريك خود مي‌دانند و با آن كشور احساس نزديكي مي‌كنند، در حوزه اقتصاد غربي‌ها را بيشتر ترجيح مي‌دهند.
البته قابل قبول است كه صنايع خودروسازي روس‌ها توان رسيدن به گرد پاي آلمان، فرانسه و ايتاليا را نداشته باشد، اما در زمينه صنايع بالادستي اين كشور از نظر فني، تكنولوژي و سابقه، تجارب قابل دفاع و مهمي دارد.
- 11
- 2
