حساسیت ارزی مصرف آرایشی

داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهند نوع مصرف لوازم آرایشی حساسیت قابل‌توجهی به تحولات ارزی دارند. از نظر عددی، در سال ۹۷ هزینه خانوارهای کشور برای لوازم آرایشی و خدمات شخصی نسبت به سال ۹۶ افزایش یافت؛ افزایشی در حدود ۲۰ درصد. اما اگر این افزایش با تورم تصفیه شود، نتیجه‌اش کاهش مصرف خانوارها در این نوع اقلام است.

هر چند سهم مصرف لوازم آرایشی و خدمات شخصی در کل سبد خانوارها، در این دو سال تغییری نکرده و در حدود ۲ درصد باقی مانده، اما قطعا نوع و جنس سبد متحول شده است؛ چراکه خانوارها در سال ۹۶ می‌توانستند اقلام خارجی بیشتری را خریداری کنند و در سال گذشته، عمده مصرف خانوارها به سمت کالاهای تولید شده در داخل یا کالاهای بی‌کیفیت خارجی چرخش کرده است.

سرانه هزینه

در سال ۹۶، هر خانوار ایرانی به‌طور متوسط ۴۹۶ هزار تومان بابت «خدمات شخصی و وسایل آرایشی» هزینه کرده است. با توجه به بعد خانوار در این سال(۴۳/ ۳ نفر)، هر ایرانی به‌طور میانگین ۱۴۴ هزار تومان برای این منظور هزینه کرده است. طبق داده‌های بانک مرکزی، میانگین قیمت دلار در بازار آزاد در سال ۹۶، معادل ۴۰۴۵ تومان بوده است. از این‌رو سرانه مصرف ایرانیان در حوزه وسایل آرایشی در حدود ۶/ ۳۶ دلار در سال۹۶ برآورد می‌شود.  در سال ۹۷، میزان هزینه ریالی هر ایرانی درخصوص لوازم آرایشی، به ۱۷۳ هزار تومان رسید که نسبت به سال قبل از آن معادل ۲۰ درصد رشد کرد. این رشد از تورم سال ۹۷ کمتر بود.

در نتیجه مصرف لوازم آرایشی توسط ایرانی‌ها در این سال با افت همراه شد. از نظر دلاری، با توجه به جهش نرخ ارز در سال گذشته، سرانه مصرف ایرانیان به ۱۶ دلار نزول کرد که در حدود ۵۶ درصد کمتر از سال ۹۶ است.کاهش سرانه دلاری در حقیقت به معنی تغییر اجناس مصرفی است. از این‌رو مصرف لوازم آرایشی ایرانیان در سال گذشته احتمالا به سمت کالاهای تولید شده در داخل متمایل شد و کالاهایی هم که نمونه داخلی ندارند، از سبد مصرف اغلب ایرانیان حذف شده است.  در هر دو سال ۹۶ و ۹۷، سهم لوازم آرایشی از سبد مصرف خانوارها، در حدود ۹۵/ ۱ درصد بوده و از این‌رو تغییری در ذائقه خانوارها به‌وجود نیامده است. سال گذشته، برخی گروه‌های مصرفی، جایگاهی پایین‌تر و برخی جایگاهی بالاتراز لوازم آرایشی و خدمات شخصی نزد خانوارها داشته‌اند.

مثلا هزینه‌ای که خانوارها بابت پوشاک و تعمیرات آن پرداخت کرده‌اند، تقریبا ۲ برابر هزینه‌ای بوده که به لوازم آرایشی و خدمات شخصی اختصاص یافته است یا هزینه‌ای که بابت تفریحات، سرگرمی‌ها و خدمات فرهنگی پرداخت شده نیز وضعیت مشابه داشته است. اما مثلا خدمات مالی و حقوقی جایگاه چندانی در سبد خانوارها نداشته و سهمی معادل یک پنجم لوازم آرایشی و خدمات شخصی داشته است. نکته جالب اینکه سهم هزینه‌های آب، فاضلاب، سوخت و روشنایی منزل مسکونی در سال ۹۷ یک میلیون و ۹۰ هزار تومان برای هر خانوار بوده که حدود ۵۰۰ هزار تومان از هزینه لوازم آرایشی بیشتر بوده است. در واقع هزینه‌ای که خانوارهای ایرانی بابت کل انرژی مصرفی‌شان در سال قبل پرداخت کرده‌اند، در طول سال نیم میلیون تومان و هر ماه، تقریبا ۴۲ هزار تومان بیشتر از لوازم آرایشی بوده است.

حجم بازار: حجم بازار لوازم آرایشی در ایران در سال ۹۷ نسبت به سال قبل از آن از نظر حقیقی افت کرده است. تخمین حجم بازار می‌تواند از حاصل‌ضرب هزینه میانگین هر خانوار در تعداد خانوارهای ایرانی به‌دست‌ آید. از این طریق، حجم بازار لوازم آرایشی در سال ۹۶ معادل ۲/ ۱۲ هزار میلیارد تومان بوده و در سال بعدش، به ۷/ ۱۴ هزار میلیارد تومان رسیده است؛ یعنی ۵/ ۲۰ درصد رشد. البته این رشد کم‌توان‌تر از تورم بوده است و در واقع میزان کالای مبادله شده در این بازار افت کرده است. طبق داده‌های مرکز آمار، نرخ تورم در سال ۹۷ معادل ۹/ ۲۶ درصد بوده است. حجم بازار لوازم آرایشی کمتر از یک درصد نقدینگی کل کشور در سال گذشته را در بر گرفته بود.

سهم دهک‌ها: سهم هزینه لوازم آرایشی در دهک‌ها حاوی نکته جالبی است؛ هر خانوار دهک دهم در سال گذشته حدود یک میلیون و ۵۶۵ هزار تومان صرف لوازم آرایشی و خدمات شخصی کرده است. این عدد در دهک اول در حدود ۱۷۵ هزار تومان بوده است؛ یعنی تقریبا یک نهم دهک دهم. با اینحال سهم مصرف لوازم آرایشی دهک دهم از کل مصرف، در حدود ۷/ ۱ درصد بوده؛ درحالی‌که سهم مصرف این کالاها در دهک اول، معادل ۲/ ۳ درصد گزارش شده است. این مساله می‌تواند ناشی از برخی مراقبت‌های شخصی باشد که لاجرم در تمامی خانوارها ضروری است و از آن طرف این اقلام ضروری در سبد کوچک مصرفی خانوارهای دهک پایین هزینه‌ای، سهم پررنگ‌تری را پیدا کرده‌اند.

مقایسه با دیگر کشورها

حجم مصرف لوازم و خدمات مختلف در کشورهای گوناگون با یکدیگر متفاوت است. البته رشد مصرف لوازم آرایشی و خدمات شخصی مختص یک کشور خاص نبوده و بیشتر متاثر از تغییر سبک زندگی بوده است. بازار لوازم آرایشی متشکل از اقلام گوناگونی چون مراقبت‌ از مو، مراقبت از پوست، عطر و ادکلن، آرایش و... می‌شود. براساس داده‌های بانک جهانی در سال ۲۰۱۰، سهم مراقبت شخصی از کل مصرف منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در حدود ۲/ ۱ درصد بوده است. مثلا در مصر، هر خانوار ۱۴۷۰ دلار برای مراقبت شخصی هزینه کرده است که تقریبا ۳/ ۱ درصد از کل مخارج خانوار را شامل می‌شده است. کمترین سهم مصرف لوازم آرایشی در آسیای شرقی و اقیانوسیه گزارش شده است. در این منطقه ۶/ ۰ درصد از مصرف به مراقبت‌های شخصی اختصاص داشته است.

در چین هر خانوار در سال ۲۰۱۰ حدود ۷ هزار و ۷۰۰ دلار را به این منظور اختصاص داده که ۲/ ۰درصد از کل مخارج خانوار را در بر گرفته است. همچنین بیشترین اهمیت مراقبت‌های شخصی مربوط به آمریکای لاتین و حوزه دریای کارائیب با نرخ ۶/ ۲ درصد از سبد کل مصرف است. در اروپای شرقی و آسیای مرکزی نیز سهم مصرف مراقبت شخصی ۴/ ۱ درصد از کل هزینه‌های خانوارها بوده است. در این مقایسه، اروپای غربی و آمریکای شمالی منظور نشده بود.

نکته‌ای که به نظر می‌آید اینکه در کشورهایی که درآمد سرانه بیشتر است، به علت سبد مصرف بزرگ‌تر، سهم مراقبت‌های شخصی کمتر می‌شود و در کشورهای با درآمد سرانه پایین‌تر، به علت سبد کوچک‌تر سهم مراقبت‌های شخصی افزایش می‌یابد. در حقیقت، به نظر تفاوت محسوسی از رفتار مصرفی لوازم آرایشی در کشورهای مختلف قابل‌تعقیب نیست و آنچه تفاوت در سهم مصرف لوازم آرایشی را سبب شده، نشأت گرفته از حجم کل سبد مصرفی خانوارها در کشورهای مختلف است؛ مانند آنچه در بین دهک‌های اول تا دهم در داخل کشور به‌وجود آمده است. از این‌رو در کشورهای با درآمد بالاتر، با اینکه لوازم آرایشی و مراقبت شخصی باکیفیت‌تری مصرف می‌شود، اما به‌دلیل حجم بزرگ‌تر سبد کل، به شکل نسبی سهم آن کم‌‌‌نمایی می‌کند.