با گذشت بیش از یک سال از بازگشت کارت سوخت و افزایش قیمت بنزین، اکنون خبر رسیده کمیسیون انرژی مجلس در حال بررسی طرحی است که به واسطه آن سهمیه بنزین نه به خودروها بلکه به همه افراد صرف نظر از اینکه مالک خودرویی باشند یا خیر، تعلق می گیرد. این طرح که طی دهه ۸۰ و ۹۰ بعنوان طرح جایگزین نظام سهمیه بندی فعلی مطرح شده بود، نگاهی عدالت مدارانه تر به اقشار محروم دارد و با ایجاد انگیزه در شهروندان میتواند به کاهش مصرف این سوخت و افزایش درآمد آنها منجر شود.
کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی طرحی را در دست مطالعه دارد که طبق آن بنزین یارانه ای نه فقط به شهروندان دارای خودرو، بلکه به تمام ایرانیان تعلق خواهد گرفت. طبق این طرح، هر فرد روزانه ۷/ ۰ لیتر بنزین دریافت می کند و میتواند آنرا به اختیار خود به فروش برساند. شالوده این طرح ابتدا در دهه ۸۰ در سرمقاله روزنامه« دنیای اقتصاد» تحت عنوان« بهترین راه حل ممکن برای معضل بنزین» به قلم مهدی نصرتی، از اقتصاددانان کشور مطرح شد که طبق آن پیشنهاد شد دولت با استفاده از فرمولی کشف قیمت بنزین را با مشارکت همه مردم انجام دهد. به این معنا که به جای اعطای سهمیه( و یارانه) بنزین به پلاک خودروها، هر شخص دارای کد ملی بتواند سهمی از بنزین تولیدی کشور داشته باشد و با داد و ستد آن در بازارهای متشکل، انگیزه کاهش مصرف سوخت بالا رفته و عدالت بیشتری در قبال اقشار محروم که مالک خودرو نیستند، اعمال شود.
با این حال، چنین طرحی اجرا نشد و دولت وقت ترجیح داد به مالکان خودرو و موتورسیکلت سهمیه بدهد و قیمت بنزین آزاد را تقریباً چهار برابر بنزین یارانه ای در نظر گرفت. وارد شدن کارت سوخت به بخشی از زندگی روزانه ایرانی ها اگرچه تا مدتی به کاهش مصرف انجامید اما مصرف کنندگان به تدریج انتظارات خود را با وضع جدید تطبیق دادند و مجددا مصرف به ارقام بالایی رسید. در دولت یازدهم نیز با وجود قانون افزایش سالانه قیمت بنزین برای نزدیک کردن این سوخت استراتژیک به قیمت جهانی و جلوگیری از قاچاق آن، این امر اجرا نشد تا اینکه یک سال پیش و به طور ناگهانی با بازگشت کارت سوخت، بنزین آزاد به ۳ هزار تومان رسید.
غیرمنتظره و سنگین بودن این طرح موجب ایجاد شوک به مصرف کنندگان و اعتراض آنان شد. حال پس از یک سال و بازبینی این طرح به نظر میرسد بیش از آنکه کاهش مصرف بنزین به سهمیه بندی و افزایش قیمت آزاد بازگردد، منشأیی دارد به نام ویروس کووید- ۱۹. در واقع این راهکار دولت نیز فقط به طور موقتی میتواند موجب کاهش مصرف شود و همان طور که وزیر نفت، بیژن زنگنه در اظهارنظری جنجالی بیان کرد ، عادت به قیمت جدید به تدریج مصرف را به حالت قبل بازمی گرداند. با این حال، طرح جدید مجلس که به نام« بنزین کوپنی» نیز مشهور است میتواند در صورت تصویب در شرایط جدید که مردم با سازوکار بازار سرمایه آشنایی بیشتری پیدا کرده اند و بستر مناسبی برای دادوستد بنزینی فراهم است، عادلانه تر از طرح موجود باشد و اقشار محروم را نیز از مواهب ملی بهره مند کند.
توزیع ۲۰۰ هزار میلیارد یارانه سوخت
بر اساس محاسبات اتاق بازرگانی ایران، با در نظر گرفتن یارانه ای که به بنزین سهمیه بندی تعلق می گیرد و همین طور مابه التفاوت هزینه تمام شده بنزین داخلی و بنزین آزاد با قیمت ۳ هزار تومان، در مجموع بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه در یک سال اجرای طرح سهمیه بندی میان خودروسواران توزیع شده است. به گزارش خبرگزاری تسنیم، طبق میانگین قیمت فعلی نفت ایران که هر بشکه نفت در بازارهای جهانی حدود ۴۵ دلار فروخته می شود، اگر آن را به قیمت ریال آن بر ۱۵۹ لیتر( هر بشکه) تقسیم کنیم هر لیتر نفت خام کشور( با نرخ دلار ۲۴هزار و ۵۰۰ تومانی) حدود ۶ هزار و ۹۳۴ تومان ارزش دارد، حال برای تبدیل نفت خام به فرآورده های نفتی قابل عرضه باید این نفت پس از یک فرآورش اولیه به محل پالایشگاه منتقل و پس از فرآیندهای مختلف پالایش به انبارهای فرآورده های نفتی منتقل و از آنجا توسط نفتکش های حمل زمینی به جایگاه های عرضه سوخت حمل شود که تمام این مراحل هزینه بر است.
از سوی دیگر برای هر بشکه تصفیه نفت خام حداقل ۲۰ هزار دلار در یک پالایشگاه متعارف باید سرمایه گذاری شود، یعنی با فرض وجود یک پالایشگاه ۳۰۰ هزار بشکه ای که مازوت آن حتی زیر ۱۰ درصد نیاید، ۶ میلیارد دلار باید هزینه شود که چهار تا پنج سال نیز زمان می برد و تنها ۲۵ درصد آن بنزین خواهد بود. همچنین هزینه ها، قیمت نهایی فرآورده های نفتی در کشور با افزودن مالیات ارزش افزوده و عوارض توسط شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی محاسبه می شود. همچنین، هزینه پالایش یک بشکه نفت خام در پالایشگاه های ایران حدود ۲ دلار در هر بشکه است. هزینه کارمزد جایگاه دار، تانکر و کارمزد به شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت نیز به ازای هر لیتر حدود ۲۵۰ تومان است. بر اساس محاسبات تسنیم، اگر تمامی ارقام مذکور را در نظر بگیریم، می توان گفت در حال حاضر قیمت تمام شده بنزین برای دولت با تمامی عوارض و هزینه ها، حداقل چیزی در حدود ۵ هزار تومان در هر لیتر است. از آبان ۹۸ تاکنون که بیش از یک سال از سهمیه بندی بنزین می گذرد، ۱۳ مرحله سهمیه ۶۰ لیتری بنزین با قیمت ۱۵۰۰ تومان در هر لیتر برای خودروهای شخصی و ۱۳ مرحله سهمیه ۲۵ لیتری بنزین برای موتورسیکلت ها واریز شده است. قیمت بنزین در فوب خلیج فارس ۵۰ سنت است که با توجه به میانگین ۱۸ هزار تومانی قیمت دلار در یک سال گذشته ، چیزی حدود ۹ هزار تومان در هر لیتر، بنزین بر اساس فوب خلیج فارس به طور میانگین در یک سال اخیر ارزش داشته است.
در طول یک سال در ۱۲ نوبت مجموعا ۷۲۰ لیتر بنزین ۱۵۰۰ تومانی به کارت سوخت خودروهای شخصی و ۳۰۰ لیتر بنزین ۱۵۰۰ تومانی به کارت سوخت موتورسیکلت ها واریز شد. نسبت به قیمت بنزین آزاد ۳هزار تومانی، در ۱۲ نوبت( یک سال) چیزی حدود یک میلیون و ۸۰ هزار تومان هر خودرو و ۴۵۰ هزار تومان هر موتورسیکلت یارانه بنزین دریافت کرده اند. اگر این یارانه را بر اساس هزینه حداقل ۵ هزار تومانی تولید و عرضه بنزین برای دولت محاسبه کنیم، برای هر خودرو ۲ میلیون و ۵۲۰ هزار تومان و برای هر موتورسیکلت یک میلیون و ۵۰ هزار تومان یارانه پنهان بنزین در یک سال پیش پرداخت شده است.
اگر این یارانه را بر اساس قیمت بنزین در فوب خلیج فارس( به طور متوسط) در یک سال گذشته محاسبه کنیم، برای هر خودرو ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان و برای هر موتورسیکلت ۲ میلیون و ۲۵۰ هزار تومان یارانه بنزین تعلق گرفته است. اما فقط بنزین ۱۵۰۰ تومانی دارای یارانه پنهان نیست، بلکه بنزین ۳هزار تومانی نیز یارانه پنهان دارد و اینکه سالانه چقدر یارانه پنهان بنزین برای مصرف این فرآورده نفتی در کشور پرداخت می شود، بر اساس محاسبات اتاق بازرگانی ایران، این رقم در مجموع بالغ بر ۲۰۰ هزار میلیارد تومان است.
در ماه های اخیر خبرهایی مبنی بر اصلاح نظام توزیع سوخت کشور بر اساس افراد و نه بر اساس خودروها منتشر شد که در راس آنان، مجلس به فکر تغییر رویکرد در این مورد بوده است. گفته می شود بهارستان نشینان قرار است امروز به طرحی رسیدگی کنند که طبق آن به هر فرد ایرانی صرف نظر از اینکه مالک خودرو باشند یا خیر، روزانه ۷/ ۰ لیتر بنزین یارانه ای تعلق می گیرد و امکان فروش آن هم مهیا خواهد شد. مشخص نیست مجلس تا چه حد در مورد پیگیری و تصویب این طرح مهم جدی باشد و اینکه چنین رویکردی محدود به نمایندگان کمیسیون انرژی است یا پس از مطرح شدن در صحن با اقبال دیگر نمایندگان نیز مطرح شود. علاوه بر این ، دیدگاه دولت بعنوان نهاد اجرایی نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
در صورت چشم پوشی از واقعی سازی قیمت بنزین بر اساس فوب خلیج فارس که در کشورهای منطقه نیز مورد استفاده قرار می گیرد، طرح« اختصاص بنزین به هر فرد ایرانی» که توسط« دنیای اقتصاد» بارها در دهه ۸۰ و ۹۰ مطرح شده میتواند نگاهی عادلانه تر به اقشار جامعه داشته باشد و از سوی دیگر، منجر به کاهش مصرف و نزدیک شدن قیمت به بهای جهانی آن شود.
- 16
- 1
