عربستان به دنبال راه فرار از فشارهای ترامپ است

پس از گذشت ۶۰ سال از عمر اوپک، بزرگ‌ترین‌ عضو این سازمان مشغول بررسی تاثیرات احتمالی از بین رفتن اوپک بر بازار نفت است. عربستان سعودی، وظیفه انجام این تحقیق را به یک اندیشکده که بودجه‌اش از سوی دولت تامین می‌شود سپرده است.

به گزارش روزنامه وال‌استریت ژورنال، یکی از دلایل احتمالی انجام این بررسی که دستور آن از سمت محمدبن‌ سلمان، ولیعهد جوان سعودی صادر شده است، احتمالا به افزایش فشار آمریکا به دولت عربستان سعودی بازمی‌گردد. نشانه‌های این فشار البته از مدتی قبل از سمت کنگره و رئیس‌جمهور آمریکا ظاهر شده بود از همین‌رو به نظر می‌رسد اقدام اخیر عربستان برای بررسی اثرات حذف اوپک از بازار نفت، تحت تاثیر اوج گرفتن فشارها از سمت آمریکا بوده است.

 تابستان امسال زمانی بود که آثار توافق کشورهای عضو و غیرعضو برای کاهش تولید به شکل افزایش قیمت‌ها در بازار نفت ظاهر شد و رشد قیمتبنزین در آمریکا را به همراه آورد. از همین رو کنگره آمریکا بار دیگر لایحه نوپک (قانون ضد انحصار در تولید و صادرات نفت) را مطرح‌ کرد و تلاش‌هایی برای فعال کردن آن به خرج داد. این لایحه از سال ۲۰۰۰۰ میلادی  چند بار از سوی برخی اعضای کنگره مطرح شده است اما پیش از این از سوی جورج دبلیو بوش و باراک اوباما وتو شده بود.

با این حال روحیات دونالد ترامپ با روسای جمهور پیشین آمریکا تفاوت‌هایی  دارد و اعتقاد شخصی ترامپ مبنی بر دستکاری قیمت‌ها از سمت اوپک، احتمال موافقت او با فعال شدن این لایحه را افزایش می‌دهد. بیژن زنگنه، وزیر نفت کشورمان همزمان با طرح دوباره «نوپک» در کنگره آمریکا، نسبت به تلاش‌هایی برای منحل کردن اوپک هشدار داده و به شانا گفته بود «تحلیل من اکنون این است که اوپک قربانی جریانی خزنده است که همزمان نتیجه همکاری با آمریکا و ترس از قانون ضد اوپکی مطرح شده در کنگره آمریکا، نوپک (NOPECC) است.»

شخص ترامپ در کنار لایحه نوپک، عامل فشار دیگری بر اوپک بوده و هست. رئیس‌جمهوری آمریکا از ماه‌ها قبل، به خصوص پس از قطعی شدن تصمیمش برای خروج از توافق بین‌المللی برجام، در توییت‌هایی اوپک را به افزایش مصنوعی قیمت‌ها متهم کرد و به نوعی به این سازمان و بزرگ‌ترین‌ عضو آن، دستور افزایش تولید داد؛ دستوری که از سمت عربستان  و روسیه (به‌عنوان متحدی  غیرعضو اوپک) اجابت شد.

 تمام فشارها به عربستان سعودی حالا با ماجرای قتل مرموز جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد دولت عربستان در کنسولگری این  کشور در استانبول همزمان شده و نیاز عربستان به حمایت آمریکا را بیش از پیش افزایش داده است. از همین رو بعید نیست سعودی‌ها برای جلب حمایت آمریکا و ترمیم چهره عربستان نزد سرمایه‌گذاران بین‌المللی، به‌صورت خودجوش و پیش از جدی شدن  فشارهای آمریکا دست به بررسی اخیر در رابطه با حذف احتمالی اوپک زده باشند. در این میان نشانه‌هایی از نقش‌آفرینی روسیه نیز مشاهده می‌شود که در ادامه به آن اشاره شده است.

عربستان با مطالعه دوران پسا اوپک به دنبال چیست؟

با وجود بالا بودن احتمال فشار آمریکا به دولت عربستان، آدام سمیینسکی، رئیس‌ اندیشکده دولتی عربستان سعودی اعلام کرده که مطالعه اخیر تحت تاثیر اظهارات دونالد ترامپ نبوده است. یافته‌های وال‌استریت ژورنال نیز نشان می‌دهد که نتایج  این مطالعه لزوما در جهت اهداف آمریکا نیست و می‌تواند امکان انتقاد از واشنگتن را فراهم سازد یا حتی به دفاع از اوپک و نقش عربستان در  این سازمان منجر شود.

همچنین منابع آگاه اعلام کرده‌اند که این پروژه تحقیقاتی منعکس‌کننده یک بحث فعال در داخل دولت عربستان سعودی در مورد ترک اوپک در آینده ‌کوتاه‌مدت نیست با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد که انجام این مطالعه از مهم‌ترین اولویت‌های سیاسی-اقتصادی عربستان اعلام شده است. عربستان سعودی، ایران، عراق، کویت و ونزوئلا در سال ۱۹۶۰۰ با هدف  کنترل تولید و جلوگیری از ارزان شدن بیش از اندازه قیمت نفت، اوپک را در بغداد پایه‌گذاری کردند. ایده شکل‌گیری اوپک از سمت آلیریو پارا، وزیر نفت وقت ونزوئلا مطرح و بعدا ۱۰۰ عضو دیگر به این سازمان افزوده شدند.

 به گفته سمیینسکی تحقیق اخیر یک پروژه غیرمعمول نیست و محققان موضوعات معمول را در این طرح بررسی می‌کنند. به گزارش وال‌استریت ژورنال، این بررسی دو سناریوی احتمالی را پیگیری می‌کند. نخستین سناریو رقابت کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت اوپک از جمله عربستان را بر سر سهم بازار در صورت نبود اوپک بررسی می‌کند و در سناریوی دیگر نقشی همانند نقش فعلی این کشور در اوپک در نظر گرفته شده و فرض شده است عربستان همچنان با تکیه به تولیدات خود، در ایجاد تعادل بازار نقش‌آفرینی کند.

در هر صورت این بررسی و سناریوهای آن زمانی مطرح شده است که به عقیده برخی کارشناسان، رقابت و رویارویی ایران و عربستان در این سازمان در اوج خود قرار دارد. ایران به‌عنوان عضوی از اوپک انتظار مقابله این سازمان با تحریم‌های  آمریکا را دارد در حالی‌که عربستان به‌عنوان عضو ارشد اوپک عملا سیاست‌های تولید خود را با خواسته‌های واشنگتن تنظیم می‌کند.

نقش لایحه نوپک و پیک تقاضا

 اما به گفته منابع آگاه، تحقیق یاد شده بخشی از یک بازاندیشی گسترده‌تر در میان مقامات دولتی عربستان سعودی در رابطه با اوپک است. بر اساس این گزارش، مقامات سعودی عقیده دارند رشد تقاضای نفت روزی به  پایان خواهد رسید. از همین‌رو مطالعه‌ای که حالا در دست انجام است، نوعی تمرین برای رسیدن به این موضوع است که اگر روزی تقاضا با افت چشمگیر همراه شد، بازار نفت چه واکنشی خواهد داشت و نقش اوپک در این میان چه خواهد بود.

آمادگی عربستان برای مواجهه با زمانی‌که احتمالا به علت افت تقاضا کاری از دست اوپک برنیاید در حالی است که این کشور و همراهانش در اوپک، برای دهه‌ها بر نقش اوپک به‌عنوان یک نهاد اقتصادی جهانی و سازمانی که اعضایش با کنترل تولید مانع افزایش یا ریزش بیش از اندازه قیمت‌ها شده‌اند، تاکید کرده‌اند. با این حال منتقدان اوپک از جمله رئیس‌جمهور آمریکا، با نادیده گرفتن نقش متعادل‌کننده اوپک در بازار نفت، این سازمان را به دستکاری قیمت‌ها و فشار به مصرف‌کنندگان نفت متهم می‌کنند. لایحه نوپک نیز با همین دیدگاه پا گرفته و ممکن است با فعال شدن آن، اوپک به‌عنوان یک کارتل غیرقانونی شناسایی شود. در صورت بروز این اتفاق، آمریکا می‌تواند علیه کشورهای تولیدکننده نفت عضو اوپک ارائه دعوی کرده و میلیاردها دلار غرامت از آنها  دریافت کند.

لایحه نوپک اگرچه تا‌کنون در هیچ‌کدام از دولت‌های آمریکا فرصت اجرایی شدن پیدا نکرده، اما به نظر می‌رسد با توجه به مخالفت جدی ترامپ با فعالیت‌های اوپک، مقامات سعودی احتمال اجرای این لایحه را بعید ندانند و به این فکر کنند که اگر با فعال شدن این قانون امکان تداوم فعالیت اوپک وجود نداشته باشد، دوران پس از اوپک چگونه خواهد بود؟ در عین حال برخی کارشناسان عقیده دارند «حکومت پادشاهی عربستان می‌داند که تقاضا برای نفت خام تا ابد ادامه ندارد بنابراین باید به دوران پسا اوپک فکر کنند.»

روسیه عامل حذف اوپک؟

 یک مشاور ارشد دیگر در عربستان سعودی در این زمینه گفته است: هیچ بحثی در دولت سعودی در رابطه با منحل شدن اوپک در آینده‌ای نزدیک وجود ندارد، با وجود این مقامات ارشد دولتی اخیرا بحثی را مطرح کرده‌اند که به همکاری عربستان و روسیه اشاره دارد؛ زیرا این دو کشور به تنهایی می‌توانند بازار خود را داشته باشند.

به نظر می‌رسد این طرح در پی افزایش همکاری روسیه و عربستان در توافق کاهش تولید مطرح شده است. این دو تولیدکننده بزرگ نفت خام، طی دو سال گذشته با پایبندی به طرح کاهش تولید، موفق به حذف مازاد جهانی نفت خام و رشد قیمت‌ها شدند و اخیرا نیز با افزایش تولید نسبت به رشد بیش از اندازه قیمت‌ها بر اثر اختلال عرضه‌های موجود در بازار جهانی نفت (از جمله کاهش عرضه نفت ایران بر اثر تحریم‌های آمریکا) اقدام کرده‌اند. اقدامات اخیر روسیه و عربستان مورد اعتراض برخی اعضای اوپک از جمله ایران قرار گرفته است. وزیر نفت ایران پیش از این با اعلام اینکه کمک مقطعی روسیه به اوپک مشکلی ندارد، بر این نکته تاکید کرده بود که سردمداری دو تولیدکننده بزرگ‌تر برای رهبری جریان ضد ایرانی در اوپک اقدامی نادرست است.

اشاره زنگنه به موافقت روسیه و عربستان برای افزایش تولید روزانه نفت به منظور جبران افت عرضه نفت خام ایران بر اثر بازگشت تحریم‌های نفتی آمریکا بوده است.  با وجود نارضایتی‌هایی از این دست و همچنین هشدارهایی که نسبت به از بین رفتن اوپک از سمت مقامات نفتی ایران مطرح شده بود، مرکز مطالعات و تحقیقات نفت پادشاه عبدالله در ریاض یا موسسه Kapsarc که خود را موسسه‌ای مستقل می‌داند، تحقیقات خود را در رابطه با دوران پسا اوپک آغاز کرده ‌است.

به گفته سمیینسکی، مطالعه فعلی بر پایه تحقیقات قبلی در رابطه با نقش ظرفیت مازاد اوپک در ایجاد تعادل در بازار نفت، در حال انجام است. به گفته او نتایج تحقیقات قبلی نشان می‌دهد که فقدان سازمانی مانند اوپک می‌تواند به محیطی ناپایدار برای قیمت جهانی نفت منجر شود که می‌تواند به زیان اقتصاد جهانی باشد اما ظاهرا تمام این نتایج دلیلی بر عدم نگرانی مقامات سعودی نسبت به فرارسیدن دوران پسا اوپک و ترسیم چشم‌اندازی برای آن زمان نبوده است.