روزنامه پیام ما نوشت: کم‌خونی و کمبود آهن در زنان و به‌ویژه دختران، همواره به‌عنوان یک چالش برای نظام سلامت ایران مطرح بوده است. در این سال‌ها پژوهش‌های گوناگونی در مورد شیوع کم‌خونی و کمبود آهن در میان زنان و به‌ویژه زنان باردار، جوانان و نوجوانان و کودکان خردسال انجام شده است. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ کم‌خونی و کمبود آهن در میان زنان باردار ایرانی را حدود ۱۵.۷۱ درصد نشان داد. در این پژوهش همچنین مشخص شد بین مناطق مختلف کشور تفاوت‌هایی وجود دارد، مثلاً شیوع کم‌خونی در شرق ایران ۱۷.۸ درصد، غرب ۷.۹۷ درصد و شمال کشور نیز ۱۹ تا ۲۰ درصد است.
در مطالعه‌ای دیگر روی کودکان زیر شش سال که اردیبهشت‌ماه امسال انجام شد، شیوع کم‌خونی را در این طیف سنی ۱۹.۹۱ درصد برآورد کرد. این درحالیاست که در بهار سال ۱۳۹۸ مطالعه دیگری شیوع کم‌خونی و کمبود آهن در میان کودکان زیر شش سال را ۱۸.۲ درصد برآورد کرده بود.
پژوهشی دیگر در کرمانشاه شیوع کم‌خونی در دختران ۱۴ تا ۲۰ سال را ۲۱.۴ درصد گزارش کرد. همچنین، در این مطالعه کمبود آهن حدود ۲۳.۷ درصد و کم‌خونی ناشی از کمبود آهن حدود ۱۲.۲ درصد بود.
شیوع ۱۸ درصدی کم‌خونی و فقر آهن در میان دختران دبیرستانی
بااینحال، روز دوشنبه، ۲۴ شهریورماه، «احمد اسماعیل‌زاده»، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، از شیوع ۱۸ درصدی کم‌خونی و کمبود آهن در میان دختران دبیرستانی خبر داد. از نظر او، این میزان از شیوع کم‌خونی و کمبود آهن بسیار زیاد است. این درحالیاست که برنامه مکمل‌یاری با آهن در کشور اجرا شده و به‌صورت مرتب قرص‌های مکمل از طریق دانشگاه‌های علومپزشکی برای توزیع در میان دانش‌آموزان در اختیار مدارس قرار می‌گیرد.
خرافات مانع توزیع مکمل‌های آهن
اسماعیل‌زاده درباره دلیل شیوع بالای کم‌خونی و کمبود آهن به‌رغم توزیع مکمل گفت: «یک تیم از دانشگاه علومپزشکی تهران مأموریت دارد وضعیت توزیع آهن در طرح مکمل‌یاری را در قالب یک کار تحقیقاتی بررسی کند. این طرح تحقیقاتی در هشت استان محروم کشور، مانند سیستان‌وبلوچستان، کرمان، بوشهر و علاوه‌برآن، در مناطق حاشیه شهر تهران انجام می‌شود و براساس نتایج پژوهش این تیم تحقیقاتی، درباره چگونگی اجرای طرح مکمل‌یاری تصمیم می‌گیریم. این احتمال وجود دارد که مکمل‌ها، دوز مکمل‌ها، چگونگی توزیع مکمل‌ها یا شرکت تأمین‌کننده آن تغییر کند.»
توزیع مکمل‌ها در مدارس در قالب طرح مکمل‌یاری چالشی اساسی است؛ چراکه به‌گفته این مقام وزارت بهداشت، خرافات و باورهای اشتباه درباره طب سنتی و مدیران مدارس علاقه‌مند به این طب، مانع توزیع این مکمل‌ها شده است.
به گزارش ایسنا، اسماعیل‌زاده اظهار کرد: «اگرچه طب سنتی از نظر علمی با مکمل مخالف نیست، اما خرافاتی از دیدگاه طب سنتی درباره مکمل‌ها مطرح می‌شود و برخی افراد این باورهای اشتباه و خرافات را در شبکه‌های اجتماعی اشتراک‌گذاری می‌کنند. دانشگاه‌های علومپزشکی مکمل‌ها را در اختیار مدیران مدارس قرار می‌دهند، اما متأسفانه برخی از آنها این مکمل‌ها را در میان دانش‌آموزان توزیع نمی‌کنند. دانشگاه‌های علومپزشکی در بازدیدهای خود از مدارس با توزیع نشدن مکمل‌ها مواجه شده‌اند. هنگامی که علت توزیع نشدن مکمل‌ها را از مدیران می‌پرسیم، در پاسخ می‌گویند این مکمل‌ها نباید در اختیار تمام افراد قرار گیرد؛ چراکه سبب بروز مشکلاتی می‌شود.»
تکذیب آموزشوپرورش
اگرچه این مقام وزارت بهداشت براساس گزارش دانشگاه‌های علومپزشکی از توزیع نادرست و یا عدم توزیع مکمل‌ها در مدارس خبر داد، اما اعظم گودرزی، مدیرکل دفتر سلامت و تندرستی وزارت آموزشوپرورش، در گفت‌وگو با «پیام ما» این موضوع را رد کرد و با تأکید بر برنامه منظم توزیع مکمل آهن در مدارس دخترانه گفت: «در حال حاضر، حدود ۴۰ درصد مدارس متوسطه اول دخترانه و صد درصد مدارس متوسطه دوم تحت پوشش طرح توزیع قرص آهن قرار دارند.»
او با بیان اینکه ابلاغیه‌های لازم به ادارات کل استان‌ها ارسال می‌شود و سامانه‌ای نیز برای گزارش‌گیری و رصد اجرای طرح در نظر گرفته شده است، بیان کرد: «رؤسای ادارات سلامت در استان‌ها موظف‌‌اند، گزارش توزیع مکمل‌ها را ثبت و پایش کنند. براساس شاخص‌گذاری و اهداف تعیین‌شده، این موضوع به‌صورت نظام‌مند رصد می‌شود و هیچ توزیعی به‌شکل فله‌ای انجام نمی‌گیرد.»
این مقام وزارت آموزشوپرورش همچنین تأکید کرد: «تا امروز گزارشی مبنی‌بر خودداری مدیران از توزیع قرص‌ها به‌دلیل باورهای شخصی یا گرایش به طب سنتی به‌دست ما نرسیده است. بااینحال، درصورت طرح چنین مواردی، بررسی و پیگیری لازم انجام خواهد شد.»
گودرزی همچنین توپ عدم توزیع مناسب مکمل‌ها را در زمین وزارت بهداشت انداخت و گفت: «گاهی معاونت بهداشتی دانشگاه‌های علومپزشکی به‌دلیل محدودیت اعتبارات در استان‌ها، قرص آهن را در اختیار آموزشوپرورش قرار نمی‌دهد. ما این موضوع را از طریق جلسات مشترک با وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها پیگیری کرده‌ایم تا تأمین و توزیع قرص آهن برای دانش‌آموزان دختر در اولویت قرار گیرد.»
او یادآور شد: «در نشست‌های اخیر با ادارات کل آموزشوپرورش استان‌ها، یکی از موضوعات اصلی تأکید بر همین اولویت‌بندی بود تا اعتبارات موجود به‌طور مستقیم برای تأمین و توزیع مکمل‌های آهن در مدارس دخترانه اختصاص یابد و این اعتبارات در جاهای دیگری هزینه نشود.»
فقر آهن علیه نسل آینده
براساس گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت شیوع کم‌خونی و کمبود آهن در ایران به‌صورت کلی در حالت خفیف و متوسط قرار دارد. بااینحال، شیوع بالای آن در میان دختران دبیرستانی علاوه‌بر مشکلاتی که می‌تواند برای خود افراد به‌وجود آورد، نسل‌های آینده را نیز با تهدیدات متفاوتی مواجه می‌کند. به‌گفته متخصص زنان و زایمان و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علومپزشکی تهران، عمده مشکلات فقر آهن و کم‌خونی در میان دختران، از مشکلات تغذیه‌ای در میان آنان ناشی می‌شود و توزیع درست مکمل‌های غذایی اهمیت بسیار دارد.
شیرین نیرومنش در گفت‌وگو با «پیام ما» با تأکید بر اهمیت پیشگیری از کم‌خونی و فقر آهن ناشی از آن گفت: «از زمان آغاز قاعدگی در دختران، که به‌طور متوسط در سن ۱۲سالگی اتفاق می‌افتد، هر ماه مقداری خون و آهن از دست می‌رود. آمارها نشان می‌دهد حدود ۱۵ درصد دختران در این سنین دچار کمبود آهن هستند.»
او با بیان اینکه رژیم غذایی نوجوانان ایرانی به‌طور روزافزون از منابع اصلی آهن فاصله گرفته است، گفت: «مواد غذایی غنی از آهن مثل گوشت قرمز، گوشت سفید، جگر، دل و قلوه، حبوبات و تخم‌مرغ سال‌به‌سال کمتر مصرف می‌شوند. حتی خانواده‌هایی که مشکل مالی ندارند، به‌علت الگوهای غلط غذایی، از مصرف این مواد پرهیز می‌کنند. متأسفانه تمایل به فست‌فودها و تنقلات جای این مواد را گرفته و همین مسئله کمبود آهن را تشدید کرده است.»
این استاد دانشگاه ادامه داد: «دختران نوجوان در این دوران حساس به تغذیه سالم نیاز دارند تا هم رشد کافی داشته باشند و هم ذخایر آهن بدنشان حفظ شود. سرمایه اصلی هر جامعه فرزندان آن است و سلامت نسل آینده به تغذیه امروز این نوجوانان وابسته است.»
او همچنین در رابطه با پیامدها و عوارض‌های ناشی از کم‌خونی گفت: «خستگی، بی‌حالی، افسردگی، ضعف جسمانی، سرگیجه، سیاهی رفتن چشم‌ها و بی‌حوصلگی از جمله نشانه‌هایی هستند که در بسیاری از دختران مبتلا مشاهده می‌شود. اگر این وضعیت اصلاح نشود، در درازمدت سلامت عمومی فرد و جامعه را تهدید می‌کند.»
نیرومنش با اشاره به اهمیت مصرف مکمل‌های آهن گفت: «در بسیاری از موارد، حتی با داشتن رژیم غذایی مناسب، نیاز به مصرف مکمل وجود دارد. برای دختران نوجوان معمولاً توصیه می‌شود دست‌کم سه روز در هفته قرص آهن مصرف کنند و در موارد شدید، مصرف روزانه ضروری است.»
او درباره زنان باردار نیز هشدار داد: «در دوران بارداری، کمبود آهن با هیچ نوع غذایی به‌تنهایی جبران نمی‌شود. مکمل آهن برای اکثریت قریب‌به‌اتفاق مادران باردار لازم است تا هم سلامت مادر حفظ شود و هم خطر مرگ‌ومیر در زایمان کاهش یابد. دادن مکمل آهن در این دوران یک سرمایه‌گذاری جدی برای آینده خانواده و جامعه است.»
شبه‌علم علیه سلامت
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران همچنین از کاهش شدید مصرف لبنیات و کمبود گسترده کلسیم و ویتامین D در کشور ابراز نگرانی کرد و گفت: «تبلیغات نادرست درباره مضرات لبنیات باعث شده مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی به‌شکل خطرناکی کاهش یابد. درحالی‌که کمبود کلسیم و ویتامین D در تمام سنین به‌ویژه دختران و زنان ایرانی بسیار شایع است و با بیماری‌های متعدد مرتبط است.»
نیرومنش همچنین در رابطه با عدم توزیع مکمل در مدارس به‌دلیل اعتقاد به خرافات و باورهای شبه علمی نیز گفت: «در این موضوع نقش رسانه‌ها، به‌ویژه صداوسیما را در آموزش عمومی حیاتی است. متأسفانه تلویزیون بیشتر به تبلیغ طب سنتی توسط افراد غیرمتخصص پرداخته است. درحالی‌که ما صدها استاد و کارشناس دانشگاهی داریم که می‌توانند آگاهی علمی و درست به مردم بدهند. باید جلسات پرسش و پاسخ علمی برای معلمان، مدیران و خانواده‌ها برگزار شود و رسانه ملی به‌جای تبلیغات غلط، اطلاعات معتبر علمی را ترویج کند.»
او در ادامه با اشاره به وضعیت اقتصادی جامعه گفت: «اکنون بیش از نیمی از خانواده‌ها قدرت خرید مواد پروتئینی و لبنی را ندارند. بخشی از این قدرت خرید اندک هم صرف خرید نوشابه، چیپس و پفک می‌شود. بنابراین، علاوه‌بر آموزش و اصلاح الگوی مصرف، حمایت‌های غذایی دولت از دهک‌های پایین جامعه ضروری است. باید بسته‌های حمایتی شامل مواد پروتئینی، لبنیات، میوه و سبزیجات به خانواده‌های کم‌برخوردار اختصاص یابد تا دختران نوجوان از کمبود آهن و دیگر ریزمغذی‌ها رنج نبرند.»
کم‌خونی ناشی از فقر آهن در دختران نوجوان و زنان در سن باروری به یکی از چالش‌های جدی سلامت در کشور تبدیل شده است. علائم خستگی و بی‌حالی در کوتاه‌مدت و اثرات منفی بر نسل آینده در بلندمدت، زنگ خطری است که باید جدی گرفته شود. اگر امروز برای اصلاح رژیم غذایی، مصرف مکمل‌ها، آموزش علمی و حمایت دولتی چاره‌ای اندیشیده نشود، فردا با نسلی کم‌انرژی، بیمار و آسیب‌پذیر روبه‌رو خواهیم بود. پیشگیری از کم‌خونی فقر آهن، پیشگیری از بحران‌های آینده است. از سوی دیگر، تبلیغات رسانه‌ای به‌نفع شبه‌علم و باورمندان به طب‌های غیررسمی و مورد تأیید وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علومپزشکی می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری بر پیکره جامعه وارد کند؛ چنانکه که حتی نسل‌های آینده را نیز درگیر خود می‌کند.
- 10
- 5
