راه های مختلف فریز اسپرم و کاربردهای آن

فریز اسپرم

فریز کردن اسپرم چیست؟

انجماد یا فریز اسپرم ها به عنوان روشی برای حفظ و نگهداری طولانی مدت اسپرم در دمای بسیار پایین شناخته می شود تا در زمان مورد نیاز برای باروری استفاده شوند. زوج هایی که مشکلات باروری دارند یا حتی زوجینی که بدون مشکل اند برای بارداری های آینده خود از این روش استفاده می کنند.

برای یک بارداری موفق باید تخمک، اسپرم و محیط رحمی سالمی وجود داشته باشند. اختلال در هرکدام یک از این موارد می تواند فرایند بارداری را با مشکل مواجه کند. 

تکنیک های انجماد اسپرم علاوه بر اینکه در بانک های نگهداری اسپرم و مراکز ناباروری انجام می شود در حوزه هایی مانند صنعت دامپروری هم مورد استفاده است. در این فرآیند اسپرم ها را در نقطه جوش نیتروژن مایع یعنی ۱۹۶- درجه سلسیوس منجمد می کنند تا فعالیت های زیست شیمیایی داخل سلول متوقف شوند. 

باوجودی که فریز اسپرم ها برای مدت طولانی می تواند کیفیت باروری را کاهش می دهد اما این روزها برای حفظ قدرت باروری مردانی که در آستانه از دست دادن کمیت و کیفیت اسپرم های خود هستند بسیار مفید خواهد بود.

باید عنوان شود افزایش سن مردان به مرور زمان منجر به افت کیفیت اسپرم ها خواهد شد، همین موضوع خطر تولد نوزادان با اختلالات کروموزمی مانند سندرم داون را افزایش می هد.

انجام فریز اسپرم

نحوه فریز اسپرم و استفاده از اسپرم فریز شده:

در گام اول فرد باید از لحاظ ابتلا به بیماری های عفونی مانند ایدز، هپاتیت و... بررسی شود. نمونه های اسپرم در بیشتر موارد از طریق خودارضایی مردان ایجاد می شود. 

بعد از آن نمونه های اسپرم را با مایعی مخلوط می کنند تا از وارد شدن آسیب به اسپرم ها جلوگیری شود. پیش از اینکه اسپرم ها را فریز کنند آنها را داخل نی های مخصوصی می گذارند تا در صورت نیاز بتوانند چندین مرتبه دیگر هم از آنها استفاده کنند. اسپرم های آماده شده را به تدریج سرد کرده و سپس داخل نیتروژن مایع قرار می دهند. 

مردانی که اسپرم های فریز شده دارند اگر قصد باروری داشته باشند؛ باید با یکی از روش های کمک باروری این کار را انجام دهند. از معمول ترین روش هایی که برای بارور کردن اسپرم های فریز شده استفاده می کنند IVF و IUI می باشد. 

درصورتی که اسپرم ها بعد از ذوب شدن کیفیت مطلوبی نداشته باشند، از یکی از روش های کمک باروری به نام میکرواینجکشن استفاده می کنند. باید اشاره شود پیش از استفاده از هرگونه روش کمک باروری ابتدا اسپرم های فریز شده را ذوب کرده و بعد از آن استفاده می کنند. 

نحوه فریز اسپرم

موارد کاربرد فریز اسپرم:

فریز کردن اسپرم های کاربردهای وسیعی در حوزه درمان مشکلات باروری مردان و سایر اختلالات مربوط به سیستم تولید مثل دارند. اما به طورکلی از مهمترین کاربردهایی که فریز کردن اسپرم ها دارند می توان به موارد زیر اشاره کرد: 

حفاظت از قدرت تولید مثل و فرزندآوری در تمام مراحل زندگی فرد 

داشتن یک نمونه اسپرم قبل از هرگونه عمل جراحی در ناحیه سیستم تناسلی تا درصورت بروز اختلال در اثر جراحی امکان باروری وجود داشته باشد. 

ذخیره کردن اسپرم ها در بانک های اسپرم پیش از انجام وازکتومی یا برداشت بیضه ها

در صورتی که مرد خانواده دور از همسر خود باشد، اسپرم ها در دسترس باشند تا باروری انجام شود.

ذخیره کردن اسپرم ها قبل از انجام درمان های مخربی مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی

ذخیره کردن اسپرم در افراد مستعد ابتلا به سرطان یا بیماری های کلیوی

مشاهده کمبود اسپرم یا کاهش پرسرعت اسپرم در مردان

عدم امکان حضور مرد در کلینیک در روز انجام درمان‌هایی همچون آی وی اف 

حفظ نمونه سالمی از اسپرم مردانِ در معرض اشعه X، مواد رادیواکتیو، محصولات شیمیایی، سموم، گرمای شدید و سایر مواد مضر برای سلامت اسپرم‌ها

انجام روش‌های کمک‌باروری به‌ویژه برای بیش از یک مرتبه

تمایل مرد به اهدای اسپرم؛ باید اشاره کرد بعضی از مردان اسپرم های خود را برای مطالعات علمی در حوزه ناباروری اهدا می کنند، پس این اقدام صرفا برای فرزندآوری انجام نمی شود.

 اسپرم های منجمد شده را می توان برای ده سال یا بیشتر نگهداری کرد. در صورت اطمینان از عدم استفاده آنها می توان به درخواست فرد اهدا کننده اسپرم ها را معدوم سازی کرد یا دور ریخت. 

اسپرم فریز شده چقدر دوام می‌آورد؟

به طورکلی می توان گفت تا زمانی که اسپرم ها داخل نیتروژن مایع باشند می توان از آنها نگهداری کرد. اما مطالعات نشان می دهد اسپرم منجمد تاریخ انقضای مشخصی ندارد. با توجه به پیشرفت هایی که در این حوزه صورت گرفته می توان سلامت و یکپارچگی اسپرم را حفظ کرد. بر اساس مشاهدات انجام شده اسپرمی که ۲۰ سال منجمد شده بود هم توانایی باروری داشته است. 

مدت ماندگاری فریز اسپرم

روش های فریز اسپرم:

منجمد کردن اسپرم ها با روش های متفاوتی انجام می شود که هرکدام از آنها دارای معایب و مزایای خاصی هستند. از اصلی ترین تکنیک هایی که برای این فرآیند استفاده می شوند، شامل موارد زیر می باشد: 

فریز آهسته:

همانطور که از نام این روش مشخص است فرآیند منجمد کردن اسپرم ها به آهستگی و طی ۲ الی ۳ مرحله صورت می گیرد که در هر کدام از مراحل ۲ الی ۴ ساعت زمان مورد نیاز است. در فریز کردن آهسته ممکن است از دستگاه یا بخار ازت مایع استفاده شود. در هر دو مورد مواد شیمیایی خاصی با وزن مولکولی کم به مایع منی اضافه می شوند تا از یخ زدن سلول های اسپرم جلوگیری کنند. 

فریز شیشه ای یا سریع:

در منجمد کردن اسپرم ها به روش سریع یا شیشه ای، بعد از افزودن موادخاصی، نمونه را برای مدت ۱۵ دقیقه در فاصله ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متری نیتروژن مایع قرار می دهند، سپس نی های دارای این نمونه را به درون نیتروژن مایع فرو می برند. 

با توجه به اینکه انجماد اسپرم ها سرعت بسیار بالایی دارد، احتمال کاهش کیفیت اسپرم ها بعد از ذوب کردن آنها وجود دارد، لازم به ذکر است این تکنیک غالبا از وارد شدن آسیب به سلول ها جلوگیری می کند. 

باید اشاره کرد انجماد اسپرم در این روش به شکل یخ زندگی صورت نمی گیرد، بلکه باعث ایجاد شکلی شیشه ای خواهد شد. از طرفی سرعت بالایی که این روش دارد، نیاز به تجهیزات را کاهش می دهد از این رو یک مزیت محسوب می شود. 

فریز کوتاه مدت:

یکی دیگر از روش هایی که برای انجماد اسپرم ها مطرح است؛ روش کوتاه مدت می باشد که غالبا برای نمونه های حیوانی با موفقیت انجام شده است، اما اثرپذیری آن برای حفاظت از قدرت باروری در اسپرم های انسانی هنوز جای کار دارد. 

باوجودی که فرآیند فریز کردن اسپرم با هر روشی یک ریسک آسیب به دی ان ای را به دنبال دارد، اما در روش انجماد کوتاه مدت، احتمالی که برای تغییر در تحرک، سلامت و حیات کروماتین (توده‌ای از مواد ژنتیکی سلول‌ها) در نظر می گیرند کمتر است. 

زمان انجماد کوتاه مدت اسپرم ها در محیطی که عاری از الکترولیت می باشد، ذخیره می شوند و غالبا بعد از ۴ هفته با قطعه‌قطعه شدن DNA به تعادل کامل می‌رسند. باید اشاره کرد که این روش کمک زیادی به افزایش کیفیت اسپرم‌ها در روش میکرواینجکشن یا DNA خواهد کرد. 

فریز کوتاه مدت اسپرم

فریز خشک:

این تکنیک به عنوان جدیدترین روشی که برای انجماد اسپرم در نظر دارند شناخته می شود و برپایه حذف تمامی رطوبت و مولکول های آب موجود در نمونه مایع منی صورت می گیرد. برای این کار ابتدا باید آب نمونه منی خشک شود سپس دما را کاهش می دهند به طوری که یخ به گاز تبدیل شده و تصاعد انجام می شود. 

از معایب این روش می توان به احتمال بیشتر جهت وارد شدن آسیب به غشای اسپرم در نتیجه کاهش تحرک و حیات اسپرم بعد از ذوب اشاره کرد. با وجود این عوامل احتمال وارد شدن آسیب به ژنوم و دی ان ای اسپرم ها کاهش پیدا می کند، همچنین غیرفعال‌سازی ویروس‌ها، به راحتی قابل انجماد در دمای ۴ درجه و ذوب در دمای اتاق می‌باشد.

فریز برنامه ریزی شده:

زمان بسیار کمی که در فریز سریع و زمان بسیار طولانی که در فریز آهسته در نظر می گیرند می تواند با روشی به نام فریز برنامه ریزی شده متعادل شود. در این تکنیک مدت زمان مناسب جهت فریز اسپرم ها حدود ۴۰ دقیقه درنظر گرفته می شود و انجماد به صورت برنامه ای پیش خواهد رفت. 

توصیه می شود از این روش تنها در صورت وجود نمونه های زیاد استفاده شود، به علاوه آزاد شدن گرما از نمونه منی زمان ذوب آنها موجب اثرگذاری بر روی دمای دستگاه فریزر خواهد شد و روند خنک شدن را به تأخیر می‌اندازد و به دنبال آن کیفیت اسپرم‌ها را کاهش می‌دهد.

عوارض فریز اسپرم:

فریز اسپرم ها روشی بسیار ایمن است و تقریبا هیچ خطری برای بیماران و نوزادانی که از طریق فریز اسپرم به دنیا می آیند ندارد. تنها عارضه ای که برای فریز اسپرم در نظر می گیرند این است که تمام اسپرم ها پس از انجام مرحله انجماد قابل استفاده نمی باشند.

عوارض فریز اسپرم

میزان موفقیت فریز اسپرم:

میزان موفقیت در استفاده از اسپرم های فریز شده با میزان موفقیت در استفاده از اسپرم های تازه برابر می باشد، پس میزان بارداری در دو مورد برابر خواهد بود. 

اقدامات و مراقبت های قبل از فریز اسپرم:

قبل از اینکه نمونه گیری از مایع منی صورت بگیرد باید اقدامات و مراقبت هایی انجام شوند که به شرح زیر می باشند: 

مراجعه به پزشک اورولوژیست، معاینه و اعلام دلیل تقاضای انجماد اسپرم

انجام تست و آزمایش هایی مانند تست ایدز، هپاتیت و آزمایش اسپرم

در صورت وجود عفونت های احتمالی در بدن؛ اقدام به درمان و سپس نمونه گیری

تعیین روز نمونه‌گیری از مایع منی و سپس انجام فرایند انجماد طی ۱ الی ۲ روز

نحوه بارداری با اسپرم فریزشده:

درصورتی که تمایل به بارداری با اسپرم های منجمد شده وجود داشته باشد باید بارداری با یکی از روش های کمک باروری مانند IVF، IUI یا ICSI انجام شود. برای انجام این کار در ابتدا باید درمان های لازم روی زن انجام شود که از جمله این درمان ها می توان به هورمون‌درمانی اشاره کرد تا تحریک تخمک‌گذاری و استخراج تخمک (عمل پانکچر) انجام شود. 

نحوه بارداری با فریز اسپرم

در مرحله بعد زمانی که باید لقاح انجام شود، اسپرم ها را از حالت انجماد خارج می کنند و بعد از ذوب کردن، لقاح تخمک و اسپرم در آزمایشگاه صورت می‌گیرد. باید اشاره کرد اگر از روش IUI استفاده شد باید نمونه اسپرم به صورت مستقیم به زن تزریق شود پس نیازی به لقاح آزمایشی وجود ندارد.

در نهایت رویان‌های آماده‌شده در آزمایشگاه، جهت لانه‌گزینی و شروع رشد جنین به رحم مادر انتقال می‌یابد.

گردآوری: بخش زناشویی سرپوش